Dossier /
Dossier Harper Lee
Scout is gelukkig dezelfde gebleven. Oké, ze wordt nu Jean Louise genoemd en alleen haar vader Atticus en haar oom Jack gebruiken af en toe nog de bijnaam die ze als kind had. Ze is twintig jaar ouder en woont en werkt in New York, waar ze zich kleedt zoals het hoort, inclusief kousen, handschoenen en hakken. Maar zodra ze op de trein stapt naar Maycomb, Alabama verruilt ze haar stadskleding voor een broek, een mouwloze blouse en lage schoenen, en wanneer ze in haar geboortestadje aankomt en op het station wordt opgewacht door haar wannabe-verloofde Henry (Hank) blijkt ze nog precies zo te zijn als ze was in Harper Lee’s To Kill a Mockingbird (‘Spaar de spotvogel’): recalcitrant en lekker fel.
IJssalon
Maar de rest van de wereld die het decor vormde van deze klassieker en megabestseller uit 1960 lijkt in Go Set a Watchman (‘Ga heen, zet een wachter’), de deze week verschenen tweede roman van Lee, te zijn veranderd — en niet zo’n beetje ook. Op de plek waar haar oude huis stond, is nu een moderne ijssalon geopend. Jem, Jean Louises vier jaar oudere broer met wie ze eindeloos kon ruziën maar ook het fijnst kon spelen, is al een aantal jaar dood. Dill, het enigszins vreemde buurjongetje en beste vriend van Scout en Jem tijdens de zomers in Maycomb, is naar Europa gegaan en niet meer teruggekomen. Calpurnia, de pientere zwarte huishoudster die — bij gebrek aan een echte moeder — een groot aandeel heeft gehad in de opvoeding van Scout en Jem, is met pensioen en leeft temidden van andere ‘negers’, waar ze tot ontzetting van Jean Louise haar keurige taalgebruik is vergeten en in ongrammaticale zinnen spreekt. Maar het schokkendste is de metamorfose van haar vader, die in Mockingbird een heldenrol speelde door in een dorp waar het racisme nog alomtegenwoordig was de verdediging van een (onterecht van verkrachting beschuldigde) zwarte man op zich te nemen: Atticus blijkt een racist, die gelooft dat negers een achterlijk volk zijn dat het stemrecht nog niet waardig is en die zich wapent, samen met de rest van het zuidelijk-Amerikaanse Maycomb, tegen de consequenties van de baanbrekende uitspraak in Brown v. Board of Education of Topeka (1954), waarin het Supreme Court tegen segregatie in het onderwijs besliste.
One-book wonder
De wereld heeft reikhalzend uitgekeken naar de publicatie van Go Set a Watchman, Lee’s eerste roman in 55 jaar. Na Mockingbird schreef ze geen boeken meer — en dat terwijl ze ooit de wens had geuit om de Jane Austen van Alabama te worden. Lee trok zich daarentegen terug uit het openbare leven en heeft de publiciteit sindsdien altijd geschuwd. Ze zou voor eeuwig een one-book wonder blijven.
Totdat in februari een nieuw boek werd aangekondigd. Nou ja, ‘nieuw’ is het niet: Lee schreef Go Set a Watchman al in de jaren vijftig, nog vóór haar debuut. Toen ze het naar haar uitgever stuurde was die vooral enthousiast over de jeugdherinneringen die in Go Set a Watchman voorkwamen, en raadde haar aan een roman vanuit een jonge Jean Louise te schrijven — Mockingbird werd een monstersucces, Go Set a Watchman vergeten. Een halve eeuw later vond Lee’s advocate Tonja Carter het verloren gewaande manuscript terug en stelde voor het te publiceren. En zo geschiedde.
Atticus is ook maar een mens
Na maanden van speculaties (is het een op zichzelf staand verhaal, of is het slechts een voorstudie van Mockingbird? Gebeurt er daadwerkelijk iets nieuws, of weten we alles eigenlijk al?) hoge en lage verwachtingen (zal het boek het succes van Mockingbird kunnen evenaren, of heeft Lee’s oorspronkelijke uitgever er goed aan gedaan het niet te publiceren?) en intriges (waarom is het boek nu uitgekomen, terwijl Lee altijd heeft beweerd nooit meer iets te willen schrijven? Heeft de dood van haar zus Alice daar iets mee te maken?) was vorige week dinsdag dan eindelijk de wereldwijde release. En nu is iedereen in rep en roer. Of in ieder geval, de Amerikanen zijn dat. Want ‘hun’ Mockingbird, het boek dat in de jaren zestig omarmd werd door de Amerikaanse burgerrechtenbeweging en nog steeds voor velen dé introductie is tot rassenkwesties en het Amerikaanse rechtssysteem, is hen afgenomen. Atticus is genadeloos van zijn torenhoge voetstuk gevallen; het goede, waar hij met heel zijn wezen symbool voor stond en dat hem omringde als een aureool, is in één klap verdwenen. Atticus is ook maar een mens, gemaakt door de omgeving waarin hij is opgegroeid.
Maar wordt door deze verandering van perspectief, en de omkering van de waarden die decennialang leken vast te staan, niet juist een beter beeld geboden van een complexe kwestie als racisme en segregatie? Beschrijft Go Set a Watchman niet eigenlijk veel accurater hoe de verhoudingen écht lagen — en misschien nog steeds wel liggen? Het boek laat zien hoe ook intelligente en op het eerste gezicht ruimdenkende mensen er bepaalde ideeën op na konden houden, en waarom ze dat deden.
Twintigers-issues
Zoals Mockingbird niet alleen een boek over racisme was, maar ook een ontroerend verhaal over een jongensachtig meisje dat geen dame wil worden, over haar liefde voor en gekibbel met haar vader en broer en over de (veelal excentrieke) bewoners van een boerendorpje in het zuiden van de Verenigde Staten, zo gaat ook Go Set a Watchman niet alléén over de strijd tussen zwart en wit die in de jaren vijftig op de spits werd gedreven. Go Set a Watchman is daarnaast een roman over een jonge vrouw die misschien wel volwassen is, maar nog steeds (heel herkenbaar) bezig is met uitvinden wie ze is en wat ze wil. Die, ondanks dat ze in de grote stad woont en gek zou worden als ze in Maycomb leefde, de herinnering aan haar geboortedorp koestert en niet wil dat die wereld ‘zomaar, zonder waarschuwing, wordt verstoord’. Die gedurende de twee weken per jaar dat ze bij haar familie logeert meteen weer in oude gewoontes vervalt: ruzie maken met haar tante. Die twijfelt of haar vriend wel de juiste man voor haar is, en of ze wel genoeg van hem houdt. En die erachter komt dat haar vader niet de god is waarvoor ze hem altijd had aangezien, dat hij niet alles weet, niet in alles gelijk heeft gehad — dat ze zich van hem moet losmaken.
De alledaagse problemen waarmee de jonge Scout kampte zijn nu de issues van een twintiger geworden. En omdat Jean Louise even impulsief en opvliegend als Scout is, en zelfs een tikje provocerender en grappiger, is haar stem, ook na vijftig jaar, nog steeds fijn om naar te luisteren.
Wikipedia
Nelle Harper Lee werd in april 89 jaar. Na het verschijnen van To Kill a Mockingbird in 1960 trok Lee zich al vrij snel terug uit de publiciteit. Ze gaf nauwelijks interviews en liet haar gezicht zelden ergens zien. Wel hielp ze Truman Capote met het onderzoek voor zijn bestseller In Cold Blood, die in 1966 verscheen. Ze zou zelf nog hebben gewerkt aan een roman (The Long Goodbye) en een non-fictieboek, maar beiden zijn nooit verschenen. Haar arts verklaarde in 2011 in een interview met een Australische krant waarom Lee nooit meer iets had geschreven: ze zou voor geen goud dezelfde druk en mediagekte als destijds bij To Kill a Mockingbird willen doorstaan en, zo zou ze hem hebben verteld, ze had in dat ene boek alles gezegd wat ze wilde zeggen.
Over de succesvolle verfilming van To Kill a Mockingbird van regisseur Robert Mulligan zei Lee in 1962: 'Ik denk dat het een van beste boekverfilmingen is die ooit is gemaakt.' De film werd net als het boek een klassieker en geselecteerd voor de National Film Registry in de Verenigde Staten. Hoofdrolspeler Gregory Peck (zie foto boven) ontving de Academy Award voor Beste Acteur en een Golden Globe voor zijn acteerprestaties.
In 2007 ontving Harper Lee The Presidential Medal of Freedom uit handen van de toenmalige president George W. Bush.
Meer op Wikipedia:
