Dossier Henning Mankell

De universiteit van het leven

Henning Mankell werd op 3 februari 1948 geboren in Stockholm, maar bracht zijn jeugd door in de vrieskou van Noord-Zweden. Hij groeide op als zoon van een rechter en werd samen met zijn zus opgevoed door zijn vader, doordat zijn moeder het gezin al snel verliet. ‘In mijn hoofd maakte ik een andere moeder die de moeder die ons verlaten had, kon vervangen,’ verklaarde Mankell. Desondanks keek hij terug op een gelukkige jeugd die hij voor een groot deel doorbracht in een appartement boven de rechtszaal.  

De jonge Mankell was echter niet veel in de boeken te vinden en verliet op zijn zestiende de middelbare school, dit tot teleurstelling van zijn vader. Twee jaar lang werkte hij op een Zweeds schip dat hem de wereld liet zien. Hij koos voor het pad van de universiteit van het leven en woonde daarna nog twee jaar in Parijs. Bij terugkomst in Zweden begon hij met zijn eerste schrijfsels. Op zijn twintigste schreef hij een toneelstuk om slechts enkele jaren later zijn eerste roman, The Stone Blaster, uit te brengen. Het boek over een oude man die terugkijkt op zijn leven en de Zweedse samenleving is helaas nooit naar het Nederlands vertaald, maar wordt vandaag de dag nog steeds in Zweden verkocht.  

Afrika, een onuitputtelijke inspiratiebron

In de jaren '70 reisde Mankell voor het eerst naar Afrika, waar hij geraakt werd door het lot van het land. In de jaren daaropvolgend pendelde hij veel tussen Zweden en Afrika. Begaan met het lot van zijn medemens werkte hij ook in Afrika als regisseur in het theater, waar hij in Mozambique een professioneel theatergezelschap begeleidde.  

De liefde voor Afrika klinkt door in bijna al zijn boeken. Hij noemde het op een zeker ogenblik in zijn leven ook zijn ‘thuisland’. In zijn jeugdboek Het geheim van het vuur beschreef hij de wereld van het Afrikaanse meisje Sofia, die ondanks de zware tegenslagen in haar leven haar toekomst positief bekijkt. Maar ook in zijn romans voor volwassenen wist Mankell het verschil tussen de welvaart in de westerse samenleving en de armoede in Afrika schrijnend te beschrijven. Zo schreef hij onder andere de roman Het oog van de luipaard (1990) waarin de Zweedse Hans Olofsen zich vestigt in Zambia en daar te doen krijgt met de verschillen tussen arm en rijk.

Kurt Wallander

Na een lang verblijf in Mozambique realiseerde Mankell zich dat Zweden door de jaren heen steeds racistischer was geworden. Het vormde voor hem de aanleiding om zijn stem in dit debat te laten horen en indirect werd hiermee het personage van Kurt Wallander geboren. Mankell koos een willekeurige naam uit het telefoonboek om zijn personage vorm te geven. Hij vond hiermee zijn spreekbuis om de wereld te laten weten wat hij van de onrust in de wereld vond. In 1991 maakten de lezers kennis met Wallander in Moordenaar zonder gezicht.  

De fans van de Scandinavische misdaadromans zullen het personage moeiteloos uit kunnen tekenen: een ietwat nukkige maar hardwerkende inspecteur met een voorliefde voor opera’s en een stevige borrel. Daarnaast heeft hij de zorg voor zijn mopperige vader en verdient hij niet bijster veel bij de politie van Ystad. Met zijn enige kind, dochter Linda, onderhoudt hij een moeizame relatie. Toch kan hij het niet voorkomen om de maatschappelijke problemen in zijn omgeving aan te trekken. Wallander krijgt zaken op zijn bordje die vaak te maken hebben met extreem geweld. Maar het meest verontrustende is toch wel het feit dat de moordenaars maar ‘gewone’ mensen zijn die we tegen kunnen komen op straat. Het zorgt ervoor dat Wallander zich regelmatig afvraagt waarom hij ooit een loopbaan bij de politie ambieerde. Voor Mankell stond de zoektocht naar de oorzaken van de misdrijven centraal in zijn misdaadromans, die volgens hem ook de ondertitel ‘romans over Europese onrust’ hadden kunnen dragen. Hoewel Mankell uiteindelijk besloot om zijn belangrijkste personage in tien misdaadromans op te voeren, verklaarde hij stellig dat zijn personage niet dichtbij zichzelf stond. ‘Er zijn weinig overeenkomsten tussen hem en mij. We zijn wel even oud, we werken veel en we houden van opera's. Dat is alles, voor de rest zijn er veel verschillen. Wallander zou geen goede vriend van me zijn. Waarschijnlijk is het gemakkelijker te schrijven over iemand die je niet zo graag mag.’  

Kurt Wallander zette ook voet op buitenlandse bodem en creëerde zo een enorme schare fans wereldwijd. Zo schreef Mankell in 2004 het geschenkboek Het graf voor de Maand van het Spannende Boek in Nederland. Het verhaal over Wallander die bij een huisbezichtiging een lijk aantreft, had een oplage van 435.000 exemplaren. In 2013 verkozen fans in Crimezone Magazine de Zweedse inspecteur tot favoriete seriepersonage allertijden en liet daarmee onder andere Carl Mørck (Jussi Adler-Olsen) en Sara Linton (Karin Slaughter) achter zich.

De verhalen rond Wallander werden ook naar het televisiescherm gebracht. In Zweden werd de rol van Wallander vertolkt door Rolf Lassgard en later in dertien televisiefilms door Krister Henriksson. Mankell schreef voor deze films nieuwe verhalen en gaf hiermee het toerisme in Ystad een enorme impuls. BBC4 kocht later de rechten voor een Engelse vertolking, waar Kenneth Branagh te zien was in de titelrol.

Succes

Uiteindelijk ontwikkelde Mankell zich tot één van de best verkopende schrijvers van Zweden. Wereldwijd verkocht hij 40 miljoen boeken, waarvan er ongeveer 3,5 miljoen in Nederland en Vlaanderen werden verkocht. Vertalingen van zijn boeken verschenen in dertig verschillende landen.  

Een jaar na het uitbrengen van zijn eerste Wallander werd Moordenaar zonder gezicht in 1992 bekroond met de Glazen sleutel, de prijs voor het beste Scandinavische misdaadboek. Voor het vijfde deel in de serie, Dwaalsporen, ontving hij de Gold Dagger Award. In Nederland werd het door Vrij Nederland verkozen tot beste thriller allertijden in 2001. Aan het succes leek geen einde te komen toen hij in 2004 ook de Gumshoe Award (een Amerikaanse award voor beste populaire crime) ontving voor De terugkeer van de dansleraar.

Over leven en dood

Medio 2014 maakte de Zweedse schrijver bekend aan een vorm van longkanker te lijden. Al snel besloot hij zijn lezers openlijk te informeren over het nieuws dat zijn leven een volledig andere wending gaf. Mede doordat Mankell van mening was dat niemand de strijd tegen kanker alleen aan moest gaan. Tussen de chemotherapieën door schreef hij aan de autobiografie Drijfzand, waar hij door middel van woorden de strijd met zijn ziekte aanging. Rond deze tijd kondigde hij ook de verschijning van zijn laatste roman aan, getiteld Zweedse laarzen. De spannende roman zal een losstaand vervolg zijn op het boek Italiaanse schoenen dat in 2006 werd uitgebracht en waarvan in Nederland 80.000 exemplaren werden verkocht. Het boek zal op 15 oktober verschijnen bij uitgeverij De Geus.  

‘Mijn diepste angst geldt echter iets heel anders. Het is een onberedeneerde, kinderlijke angst: dat ik zo eindeloos lang dood zal zijn. Natuurlijk is het onzin, bijna gênant, daar bang voor te zijn. In de dood bestaat immers geen tijd, geen ruimte; er is helemaal niets. Mijn aandeel aan de kettingdans van het leven is voorbij. Ik ben van de laatste trede van de leeftijdstrap naar beneden getuimeld.’ (uit Drijfzand)  

Henning Mankell is 67 jaar oud geworden, maar zijn verhalen over Kurt Wallander zullen eeuwig voort blijven leven. 

Dit dossier kwam tot stand met dank aan Ine Jacet.