Dossier Ian Fleming, een leven in de schaduw

Jeugd in weelde
Ian Lancaster Fleming kwam op 28 mei 1908 ter wereld in Mayfair, één van de rijkste wijken van Londen. Hij was de tweede van uiteindelijk vier jongens. Zijn Schotse grootvader had in de 19e eeuw als bankier een flink kapitaal verdiend. De Flemings hadden sociale contacten tot in de hoogste regionen. Zo was Winston Churchill een goede vriend van Ians vader Valentine. De moeder van Ian was de knappe en flamboyante Evelyn St. Croix Rose. Eve genoot met volle teugen van het aanzien en de luxe die het huwelijk met Valentine Fleming haar bracht. Toen hij in de eerste wereldoorlog een heldendood stierf, was dat voor haar in meerdere opzichten zwaar. Ze verloor haar geliefde man en moest in haar eentje de vier broers opvoeden. Bovendien kon ze niet hertrouwen, want dan zou ze geen aanspraak meer kunnen maken op Valentine’s fortuin.
Eve wilde dat haar kinderen werden als hun vader: geliefd, rijk, intelligent en volop de aandacht trekkend. Dus kwamen ze stuk voor stuk op het prestigieuze Eton College terecht.



Moeder & zoon
Waar zijn oudere broer Peter prachtige studieresultaten behaalde, bleven die van Ian onder de maat. Wel zette hij uitstekende sportieve prestaties neer. En scoorde hij goed bij de vrouwen. Eve nam hier geen genoegen mee en stuurde Ian naar de strenge militaire school Sandhurst. Maar ook dit werd door Ian op geen enkele wijze serieus genomen, waardoor hij er - onder druk van zijn moeder nota bene - op 1 september 1927 werd ontslagen. “Ian was soms net een klein kind en kon niet tegen de militaire discipline”, beweert biograaf Andrew Lycett in zijn boek uit 1995. Hoe dan ook, het kleine kind lag als jongvolwassene veelvuldig in de clinch met zijn moeder. Ian bewonderde haar enorm, maar kon met geen mogelijkheid opboksen tegen haar hoge verwachtingen. Hij had vaak het hopeloze gevoel dat hij in de ogen van zijn moeder niets goeds kon doen. Hij had daarnaast nog het ongeluk dat zijn broer Peter wel aan de hoge standaarden van mams voldeed. Peter Fleming werd uiteindelijk een veelgeprezen journalist en schrijver.

Playboy
Ian was een playboy. Iemand die vooral genoot van de tijd buiten de studie-uren. Hij had geen idee wat hij wilde in het leven en leek zich er ook niet echt druk om te maken. Zijn moeder deed dat wel. Ze stuurde Ian naar een kostschool in het Oostenrijkse Kitzbühel. Daar bekommerde zich een even artistiek als idealistisch echtpaar om hem. Hij, Ernan Forbes-Dennis, omschreef Ian na enige observatie als een persoon “met een zeer complexe aard, een gebrek aan mentale discipline en zonder de wil om te werken. Maar hij is intelligent, heeft verbeeldingskracht en een voorliefde voor waarheidsvinding en feitenkennis.” Zij, Phyllis Bottome, bracht Ian haar liefde voor het geschreven woord over. Ian verslond in die tijd onder meer de detectives van Georges Simenon. Nog geen jaar later vertelde Ian zijn vriend Ivar Bryce dat hij thrillerschrijver wilde worden. Ernan en Phyllis meenden, wellicht op aangeven van Eve, hem weer op het rechte pad te moeten zetten door een carrière bij de vooraanstaande Britse Buitenlandse Dienst aan te bevelen. Het was het beste om eerst wat talenkennis op te doen. Ian studeerde achtereenvolgens in München (en leerde er Russisch) en Genève (waar hij Frans leerde).
Naast buitenlandse talen leerde Ian in zijn studiejaren veel vrouwen kennen. “Nooit zat Ian zonder een meisje”, vertelde een studievriend later. “Terwijl hij ze vaak helemaal niet netjes behandelde, vielen ze als een blok voor hem.” Met de Zwitserse Monique klikte het op bijzondere wijze, ze stonden zelfs op het punt van een verloving, maar Eve keurde haar af. Velen zeggen dat het hierdoor nooit meer goed heeft kunnen komen tussen Ian en zijn moeder. En er ging nog meer niet goed in die periode. Ian werd niet aangenomen bij de Buitenlandse Dienst en moest zijn heil elders zoeken.


Intelligent en schizofreen
Ian kreeg in 1931 dankzij zijn talenkennis een baan als journalist bij persdienst Reuters. Het was een spannende tijd en het waren de mooiste jaren van zijn leven, vertelde hij later. Bovendien leerde hij er snel en accuraat schrijven, wat nog goed van pas zou komen. Toch koos Ian na drie jaar, onder druk van zijn familie, voor meer aanzien en het grote geld. Hij werd effectenmakelaar. ’s Werelds slechtste, zeggen degenen die het weten kunnen, maar hij redde het door zijn uitstekende sociale vaardigheden. Het gaf hem de financiële middelen om buiten werktijd te doen waar hij zin in had: stevig gokken, goed eten en veel drinken met vrienden. En achter de vrouwen aan natuurlijk. Het gevoel dat Ian bij deze vrienden en vrouwen opriep liep zeer uiteen. Van intelligent, charmant en gevoelig tot schizofreen, verwend en arrogant. “Ian denkt dat hij zelfs met moord weg kan komen.” Daarnaast zou hij slecht tegen een gebrek aan comfort kunnen. Tijdens de oorlog beklaagde hij zich tegenover een collega over het feit dat hotel Savoy martini’s maakte van “badwatergin en goedkope sherry”.

Villa op Jamaica
De tweede wereldoorlog heeft enorm veel invloed gehad op Ians leven. Niet alleen volgde hij alsnog de voetsporen van zijn vader, hij kwam zelfs tot grote prestaties bij de inlichtingendienst van de marine. Het Britse leger kwam dankzij Ians lef en fantasie tot een aantal veelbetekende acties. Ook stond hij aan de wieg van de innige samenwerking tussen de Britse en Amerikaanse geheime dienst. Veel van zijn oorlogservaring heeft hij gebruikt bij het schrijven van de James Bond-boeken. Het is daarom dat de verhalen, hoe fantasierijk ze soms ook zijn, altijd werden geprezen om het hoge gehalte aan geloofwaardige details.
Ian verloor tijdens de oorlog zijn broer Michael en zijn vriendin Muriel. Vooral dat laatste verlies hakte er flink in. Bijna zes jaar oorlog bleek veel van zijn lichamelijk en geestelijke energie verbruikt te hebben. Hij werd cynischer, melancholischer en harder dan ooit. Zijn negatieve gedachten probeerde hij weg te blazen door het roken van 70 sigaretten per dag. Hij dronk dagelijks minimaal een liter gin. In 1946 kreeg hij voor het eerst problemen met zijn hart.

Ian had in de tweede helft van de jaren 40 twee belangrijke steunpilaren. De eerste dankte hij aan zijn vriend Ivar Bryce, die hem kennis liet maken met het zonnige eiland Jamaica. Op een prachtplek aan een baai bouwde hij er zijn eenvoudige bungalow Goldeneye en beloofde zichzelf geen enkele winter meer in het koude en natte Engeland door te brengen. Het lukte Ian om in zijn contract met krantenmagnaat Kemsley naast een goed salaris een voorwaarde op te nemen dat hij de wintermaanden vrij kon nemen van zijn schrijfwerk voor de Sunday Times.
De tweede steunpilaar kende hij al lange tijd, eerst als Ann O’Neill en later - na Lord O’Neills overlijden - als Ann Rothermere. Dat tweede huwelijk was er bijna niet gekomen omdat Ian met weduwe Ann een relatie had. Maar Ian zag een huwelijk niet zitten, dus stapte Ann - net als Ian niet vies van geld en status - opnieuw in het spreekwoordelijke bootje met Lord Rothermere. Echter, de band tussen de twee was zo sterk dat ze elkaar bleven zien. Ann werd in 1948 zelfs zwanger van Ian, maar de te vroeg geboren Mary leefde niet langer dan acht uren. Hoe pijnlijk ook, dit overlijden verbond de twee onlosmakelijk. Het is nooit helemaal duidelijk geworden of Lord Rothermere wist dat hij niet de vader was van het meisje, maar het huwelijk liep een tijdje later wel op de klippen.


Afscheid vrijgezellenbestaan
Als Ann in 1952 opnieuw zwanger wordt van Ian zegt hij “Nu is er niets meer aan te doen.” Ze trouwen en zijn even gelukkig. Even, want Ian heeft het moeilijk met het compromis van het huwelijk. “De sterren zeggen dat we niet bij elkaar passen. Er zal woede en verdriet zijn, maar we zullen het overleven.” Het werd inderdaad een complex huwelijk tussen twee krachtige en intelligente, maar ook gecompliceerde en vaak ongrijpbare persoonlijkheden. Ze kregen steeds vaker steeds heftiger ruzie. Echter, toen Ann besloot om in de wintermaanden met hun zoon Caspar in London te blijven, stuurde Ian haar brieven waarin hij smeekte om haar komst. Ze konden niet met, maar nog slechter zonder elkaar.
Er zit veel waarheid in de gedachte van velen dat het schrijven van de James Bond-boeken voor Ian een vlucht uit de werkelijkheid was. Niet alleen had hij moeite met het aankomende afscheid van zijn vrijgezellenbestaan, hij miste ook het avontuur van zijn jaren als militair. Op 16 februari 1952 zet hij de eerste sfeervolle woorden op papier van een verhaal dat op 18 maart klaar was en de naam Casino Royale droeg. De trouwerij vond zes dagen later plaats.

James Bond
In Casino Royale introduceerde Ian een man die hij zelf graag had willen zijn, deels zelfs was geweest. James Bond was een uitstekend getrainde, door het leven geharde en wrede held. Maar hij had ook een menselijke kant en de vrouwen vielen als een blok voor hem. Het boek werd door enkelen als matige ontspanningslectuur gezien, maar door velen geprezen als spannend, sfeervol en rijk aan details. Ian was echter niet tevreden. Hij had meer (internationaal) verkoopsucces en roem verwacht van zijn spionageroman “die alle andere spionageromans overbodig zou maken”. Het had het gevoel dat de vele literaire vrienden van Ann op hem neerkeken. Het feit dat Ann niet wilde dat Ian haar naam op de eerste pagina plaatste is veelzeggend. “Je kunt zo’n boek niet zomaar aan iedereen opdragen”, zou ze hebben gezegd.
In de jaren die volgden werkte Ian een vast ritueel af. Hij schreef in Goldeneye een nieuw James Bond-verhaal, redigeerde dit in de zomer en werkte de rest van het jaar voor de krant. Hoewel het succes van de boeken bleef, en zelfs toenam toen de boeken vertaald werden (het eerst in het Nederlands door uitgeverij Bruna), kreeg Ian langzamerhand genoeg van Bond. “Het is een man die moeilijk serieus te nemen valt. Het wordt steeds zwaarder om hem in de verhalen langs alle voetangels en klemmen te leiden.” Naast schrijftwijfels kreeg Ian steeds meer gezondheidsproblemen - in 1960 kreeg hij zijn eerste hartaanval. Zijn huwelijk werd met het jaar slechter, maar aan een scheiding wilde hij niet denken. “Flemings scheiden niet.” Aan buitenechtelijke relaties deden de Flemings blijkbaar wel, want zijn Jamaicaanse buurvrouw Blanche Blackwell maakte Ians verblijf in Goldeneye minder eenzaam. Vrienden vertelden later dat zij Fleming adoreerde. “Blanche deed alles voor hem en dat respect was iets wat hem op de been hield.”


Eerste verfilming
1962 werd een bijzonder jaar voor Ian. Zijn creatie James Bond verscheen voor het eerst op het witte doek. Hoewel hij aanvankelijk Roger Moore en zijn persoonlijke vriend David Niven voorstelde voor de hoofdrol in Dr. No, was hij uiterst tevreden over Sean Connery. De film werd een groot succes, net als het vervolg From Russia With Love. En misschien nog wel belangrijker, de verkoop van de boeken explodeerde. Datzelfde leek in Ians hoofd te gebeuren, want Ian wist na zijn hartaanval dat hij niet meer lang te leven had. Hij wist zich geen raad met het huwelijk dat schreeuwde om redding. Hij werd rusteloos en was als een puber zo blij met zijn nieuwe, dure ‘supercharged’ Studebaker Avanti. Doordat hij voor zijn gevoel nu pas de roem kreeg die hij al jaren verdiende, ging hij stevig naast zijn schoenen lopen. “Ik zou een medaille moeten krijgen voor mijn geweldige exportcijfers!” In een interview vertelde hij dat hij het verschrikkelijk vond om voor een televisiegesprek van 10 minuten naar Amerika te moeten vliegen, terwijl niets hem trotser maakte.


Geld maar niet gelukkig
Hoewel Ian in 1964 een onbetwistbaar en verdiend succes genoot - Ann kon natuurlijk niet anders dan trots op hem zijn - was hij er slecht aan toe. De alcoholische levensstijl had zijn kettingrokende lichaam verwoest. Toen moeder Eve overleed, schrok Ians halfzus Amaryliss enorm van zijn “aura van de dood”. Ians humeur werd grilliger dan ooit. Over de aanzienlijke erfenis vertelde hij: “Wat heb ik aan het geld van mijn moeder. Het is voor mij van geen enkel nut.” Ann probeerde een helpende hand toe te steken, maar dat lukte niet. “Hij vertelde obsessief over het leven in de schaduw dat hij had geleid. Daar schrok ik van. Ian was een man pas echt vitaal werd in het licht van de zon.”

Ian Fleming overleed aan een hartaanval op 12 augustus 1964 om 1.30 uur. Het was Caspars twaalfde verjaardag. Toch was het voor iemand die zijn leven lang streefde naar roem wellicht het meest passende moment. Sterven op een toppunt, dat is alleen weggelegd voor de “happy few”.

Met dank aan auteurs Andrew Lycett en Raymond Benson en documentairemaker John Cork voor hun schat aan informatie over Ian Fleming en zijn creatie James Bond. De foto’s komen uit de documentaire ‘Ian Fleming’ van John Cork uit 2000.