Dossier Len Deighton

Spionage pionier
Sommige grootheden worden nooit vergeten, andere grootheden komen soms onterecht in stiller vaarwater terecht. Dat laatste is Len Deighton (1929) overkomen. Een schrijver die debuteerde in de jaren zestig en die mateloos populair werd met zijn spionageromans. Hij schreef boeken die grote invloed hebben gehad op alle spionageromans die daarna zouden volgen. Tot begin jaren negentig van de vorige eeuw waren de boeken van Deighton volop in de handel. Daarna begon de belangstelling langzaam te verflauwen, mede door het enorme aanbod aan nieuwe thrillers. Op dit moment zijn de thrillers van Len Deighton uitsluitend nog via tweedehands kanalen verkrijgbaar. Hoog tijd om aandacht te besteden aan de man die de “antiheld” onsterfelijk maakte, die voor het eerst minutieus de procedures beschreef van de geheime dienst en die bovenal humor en zelfspot introduceerde in een genre dat stikte in haar eigen ernst. Een staaltje van Len Deighton’s superieure en humoristische pen is Dossier Ipcress (1962), de debuutroman waarmee Deighton wereldfaam verwierf. Nu verkrijgbaar in de serie Crimezone Classics.

12 ambachten…
Een zekere souplesse van geest kan Len Deighton (Londen, 1929) niet ontzegd worden, gezien het grote aantal baantjes dat hij had voordat hij zich fulltime op het schrijven wierp. Hij was spoorwegbeambte, fotograaf in dienst van de Royal Air Force, gedetacheerd bij de Engelse geheime dienst. Nadat hij in 1949 was afgezwaaid ging hij naar de Kunstacademiem St.martin’s School en vervolgens naar de Royal College of Art. Om brood op de planken te hebben werkte hij als steward op vliegtuigen en als ober. In die hoedanigheid ontwikkelde hij een liefde voor koken. Nadat hij zijn studie voltooid had werkte hij enige tijd als illustrator en art director van een reclamebureau in Londen.
De grote ommekeer kwam toen Len Deighton in 1960 naar de Franse Dordogne ging voor een vakantiereis. Hij vond er de rust die hij zocht en de inspiratie om te beginnen aan een spionageroman. Twee jaar later publiceerde Deighton zijn eerste boek Dossier Ipcress (1962), een klassiek geworden spionagethriller.

Naamloze held
De hoofdpersoon in Dossier Ipcress, en in de daaropvolgende drie thrillers, is een anonieme geheim agent. Hoewel hij het hele boek door naamloos blijft, is er een passage waarin een naamsuggestie wordt gedaan;
“Hallo, Harry, hoorde ik een zachte stem zeggen. Nu is mijn naam niet Harry, maar in dit werk is het onmogelijk je te herinneren of je ooit zo geheten hebt…”.
Verder wordt er in het boek niet meer aan de naam gerefereerd.

Foto: Len Deighton (l) en Michael Caine (r) tijdens de verfilming van The Ipcress File.

Michael Caine
In de latere verfilming van Dossier Ipcress (1965) krijgt hoofdrolspeler Michael Caine de naam Harry Palmer. Het is een prachtige onderkoelde vertolking van de boekenheld zoals Deighton die beschreven heeft. Een rol die Michael Caine op het lijf geschreven was. Hij speelde dan ook de hoofdrol in de andere verfilmingen van Deighton’s Harry Palmer boeken: Funeral in Berlin en Billion Dollar Brain. Vanaf het moment dat de filmspion Harry was genoemd, gaven de critici de anonieme boekenheld dezelfde naam. Vanaf dat zelfde moment werd de eerste reeks boeken van Deighton omgedoopt in de Harry Palmer-reeks. Deighton was volgens eigen zeggen beïnvloed door Graham Greene, en James Bond creator Ian Fleming. Met name het Fleming element is duidelijk zichtbaar. De boeken van Deighton bevatten eenzelfde kosmopolitische karakter en tongue in cheek humor als die van Fleming. Toen de filmmakers een scriptwriter zochten voor de Bondfilm Never say never again (1983), was Len Deighton dan ook de aangewezen man. Deighton schrijft in zeer vlotte en spitse stijl. Hij is een vernieuwer van het genre door gedetailleerde technische beschrijvingen te geven van de strategieën van de geheime dienst. In zijn boeken is ook gedetailleerde technische uitleg van apparaten die ter beschikking staan van de geheime dienst terug te vinden. Goed voorbeeld daarvan is terug te vinden in zijn boek Bomber, waarin hij honderden pagina’s lang uitwijd over een fictieve oorlogsmissie, inclusief allerlei saillante details. In dit opzicht is Deighton zijn tijd ver vooruit en een groot voorbeeld voor iemand als techno-specialist Tom Clancy.

Dossier Ipcress
Len Deighton heeft inmiddels 26 fictie en non fictie boeken op zijn naam staan. Naast zijn spionageverhalen heeft hij ook zeer grondig gedocumenteerde oorlogsromans geschreven alsmede historische boeken, meestal handelend over W.O.II.
Toch is de kracht van zijn romans nooit beter tot uitdrukking gekomen dan in Dossier Ipcress. Hij neemt hierin het Britse klassensysteem op de korrel in een ingenieus plot en geeft een heldere inkijk in de procedures van de geheime dienst. Het maakt het boek zeer authentiek. In schril contrast met dit superrealisme staat het nonchalante karakter van de hoofdpersoon die in het boek gepromoveerd wordt naar een elite-eenheid, de autonome organisatie WOOCP.


Antiheld als hoofdpersoon
De antiheld is meer geïnteresseerd in zijn salaris en toelages dan in de veiligheid van de natie. Veel van de humor is terug te vinden in de dialogen van onze anonieme held en zijn bazen Ross en Dalby die hem schromelijk onderschatten. Onze antiheld is bovendien graag ongehoorzaam en geniet van de vrijheid van spreken die hij in zijn nieuwe functie heeft.
Hij laat geen gelegenheid onbenut om op hondsbrutale wijze zijn officiële meerderen te benaderen, zich totaal geen zorgen makend over de gevolgen. Daarnaast worstelt hij constant met de vraag wie hij nu wel en wie hij nu niet kan vertrouwen, een steeds terugkerend motief in veel boeken van Deighton.
Toen Dossier Ipcress in 1962 verscheen werd het ogenblikkelijk uitgeroepen tot Het Boek van Het Jaar. Ian Fleming noemde het boek zijn favoriete spionageroman. De ongeëvenaarde schrijver van humoristische romans PG Wodehouse noemde de Harry Palmer spionageromans: “tremendously and very gripping”.
Een mening die veel critici met bovengenoemde schrijvers delen.
Er zijn in het totaal vier delen verschenen in de zogenaamde Harry Palmer-reeks:
The Ipcress File, Horse Under Water, Funeral in Berlin en Billion-Dollar Brain.

Wie is wie?
Len Deighton heeft zijn leven lang ernst en humor graag met elkaar verweven. Het duidelijkst is dat te lezen in de Harry Palmer thrillers. Maar hoezeer hij het leven graag met een korreltje zout nam ontdekte men pas later bij het secuur lezen van het prestigieuze boek Who’s Who.
Waar de meest mensen de grootste moeite doen om met een serieuze c.v. in het boek te komen, daar wist Len Deighton op een slinkse wijze zijn eigen levensgeschiedenis een andere draai te geven. In het boek werd opgenomen:
“Len Deighton. Oudste zoon van een gouverneur-generaal van de Windward islands. Na een minder geslaagde studie aan het Eton en Worcester College, Oxford waar hij filosofie, politieke wetenschappen en economie studeerde en waar hij president van de vakbond was, tekende hij als dekknecht op een Japanse walvisvaarder.”
Deighton vond het schitterend, de makers van het boek verafschuwden de falsificatie.
Deighton was overigens niet alleen een groot liefhebber van humor en geschiedenis, maar ook van koken. Hij schreef diverse kookboeken. Zo is zijn boek Waar is de knoflook? een gewaardeerd en veelvuldig herdrukt boek in Frankrijk.


Crimezone Classics
Crimezone Classics probeert de grootste thrillerschrijvers van deze aarde onder de aandacht te brengen van het publiek. Len Deighton behoort tot deze selecte groep grootmeesters. Net als zijn generatiegenoten De Beatles, die hun grootste triomfen vierde in dezelfde periode als Len Deighton, is de kwaliteit en de invloed van zijn boeken onmiskenbaar. Nu is er in de serie Crimezone Classics de debuutthriller Dossier Ipcress waardoor een grote groep lezers in de gelegenheid wordt gesteld om kennis te maken met zijn meesterlijk schrijverschap. De kans op een gouden kennismaking die je niet mag laten liggen.