Dossier Robert Ludlum

Jeugdige ambitie
Robert Ludlum werd geboren op 25 mei 1927 in New York City, maar hij groeide op in New Jersey. Toen zijn vader in 1934 overleed, stuurde zijn moeder hem naar een kostschool in Connecticut. De jonge Robert was iemand die wist exact wat hij wilde. Hij wilde toneelspeler worden! Op zijn veertiende verliet hij dan ook het huis om bij het toneel te gaan, maar hij werd door zijn moeder teruggehaald en weer naar school gestuurd. Op de Cheshire Academy maakte hij kennis met theaterproducties. Hij raakte eraan verslaafd. Nog voordat Ludlum 16 was, had hij in de komedie Junior Miss op Broadway gespeeld.
Tijdens W.O.II meldde hij zich aan bij de Canadese luchtmacht, maar hij werd niet aangenomen. Daarop diende hij de oorlogsjaren uit als marinier. Het werden letterlijk tropenjaren, want hij werd naar de Pacific gestuurd waar de bloedigste gevechten van de hele oorlog werden uitgevochten.
Na de oorlog hervatte hij zijn studie aan de Wesleyan University. Hier leerde hij zijn toekomstige vrouw, de actrice Mary Ryducha, kennen.
Vlak voordat hij klaar was met zijn studie, trouwde hij in 1951 met Mary met wie hij drie kinderen kreeg.

Acteur
Gegrepen door het theater acteerde Robert samen met haar in verschillende Broadway-producties en werkte als acteur mee aan meer dan 100 televisieprogramma’s voor een lokale zender. Ludlum zei later over die tijd. “Ik kom uit de theaterwereld: ik heb bijna 20 jaar in de showbusiness gezeten, als acteur, producer en als ‘stem’ bij tientallen televisiereclames. Eentje ging over een toiletreiniger die Plunge heette. Ik hoefde alleen maar de drie woorden “Plunge werkt snel” te zeggen. Die tekst is in meer dan 100 commercials gebruikt en van het geld dat ik ermee verdiende kon ik mijn kinderen twee jaar laten studeren. Mijn vrouw kroonde me tot koning van de toiletpotten. Acteren deed ik voor mijn plezier, de televisie voor het geld. ”
In 1956 verruilde hij het acteren voor het produceren van toneelstukken voor een theater in New Jersey. Hij zou het van 1957 tot 1960 doen.

Just like Eastwood
Ondanks zijn succes in de theaterwereld was Ludlum niet tevreden. Voorzichtig begon hij te schrijven. Het werd de begin van een carrière die uitsluitend in Amerika vorm kan krijgen. Clint Eastwood maakte de overstap van acteur naar burgemeester, filmheld Arnold Schwarzenegger werd gouverneur en B-acteur Ronald Reagan werd president. In dat licht bezien was de overstap van Ludlum van acteur naar schrijver niet eens zo groot.
Zijn eerste boek, De Scarlatti erfenis (1971), een verhaal over Nazi’s en internationale geldschieters was binnen de kortst mogelijke tijd een wereldwijde bestseller. Het verhaal speelt in 1944. Hitlers Derde Rijk wankelt. Bij de geheime dienst in Washington wordt bekend dat een lid van de Nazi-top wil overlopen. Washington stemt toe, mits ze het ultra geheime Scarletti-dossier krijgen. De Scarlatti erfenis is een boek waarin de toon wordt gezet voor vrijwel alle boeken van Ludlum die nog zullen volgen: de wereld waarin politieke macht en grootkapitaal elkaar nodig hebben en bestrijden. Een uitzichtloze haat-liefde verhouding.
Ludlum’s volgende thriller, Het Osterman weekend (1973) schoot eveneens de internationale bestsellerlijsten in. Het werd in 1983 verfilmd. Hierna volgden in hoog tempo nieuwe boeken met aansprekende titels als: Het Omaha conflict, Het Shepherd commando, Het Rhinemann spel, Het Matlock document, De Fontini strijders, Het Parsifal mozaiek en De Aquitaine samenzwering.
Ludlum schreef ook drie boeken onder pseudoniem. Onder de naam Michael Shepherd schreef hij Het Trevayne verraad en Het Halidon complot en onder de naam Jonathan Ryder schreef hij The Road to Gandolpho. Boeken die later onder zijn eigen naam werden uitgebracht.
Op de vraag waarom hij was gaan schrijven, antwoordde Ludlum in een interview: “Ik schrijf allereerst om amusement te bieden. Maar dat is slechts een reden. Ik heb gemerkt dat je, of je nou komedie of drama schrijft, altijd schrijft vanuit een gevoel van verontrusting of verontwaardiging. En dat geldt ook voor mij. Extreme zaken houden me bezig, of ze nu links of rechts georiënteerd zijn. Ik moet bekennen dat ik vooral verontwaardigd raak door simpele dingen als machtsmisbruik door fanatici, complotten van manipulators, figuren die afbreuk doen aan het algemeen welzijn, schijnheilige schreeuwlelijken die zo nodig hun persoonlijke moraliteit tot wet willen verheffen, de schurken in de maatschappij die zich niets aantrekken van de afspraken tussen de regeerders en de regeerden. Niet bepaald luchtige onderwerpen.”

Corruptie
Ludlum heeft altijd een hekel gehad aan de machtswellust van overheidsinstellingen en aan de mensen die er aan de top stonden.
”Een van mijn eerste boeken, Het Osterman weekend, ging over de rol die de CIA speelde bij het toezicht op binnenlandse veiligheid. Het onderwerp choqueerde destijds heel wat mensen, ook al bleek het later allemaal uit te komen. Het Hoover archief ging over die corrupte oude tiran Edgar J. Hoover (baas van de FBI) en de ontdekking van zijn geheime dossiers waarmee hij iedereen chanteerde om zijn greep op de macht niet te verliezen.”
De voorbeelden die Ludlum aandraagt geven inderdaad een helder inzicht in zijn motivatie om te schrijven en in zijn onderwerpkeuze.
“Het Matarese mysterie richtte zich op de internationale conglomeraten die de monstercorporaties uit de jaren zeventig over leken te nemen, die wereldwijd hun macht uitoefenden zonder zich te bekommeren over details en regeringen. Het Prometheus project, mijn 23e boek, gaat over wat ik als reële en zeer onheilspellende bedreiging voor onze privacy
beschouw. Er wordt een wereld in beschreven waarin het door een combinatie van technologie en ongebreidelde macht van het bedrijfsleven mogelijk is geworden iedereen in de gaten te houden, zodat anderen veel meer over ons persoonlijke even te weten kunnen komen dan wij openbaar zouden willen maken.”

Inzicht in kapitalisme
De journalist James Surowiecki maakte een diepgaande studie van Robert Ludlum en schreef in de New Yorker van 2 oktober 2002 een grondig analytisch artikel over het werk van Ludlum. Surowiecki prees onder andere Ludlum’s scherpe inzicht in het kapitalisme en de pogingen van het kapitalisme om zich boven de landsgrenzen uit te tillen; “Als je Het Matarese mysterie neemt uit 1979 en Het Prometheus project (2000) dat meer dan 20 jaar later verschijnt, dan heb je in een notendop de geschiedenis van de veranderingen die zich in de afgelopen 20 jaar in de mentaliteit van grote ondernemingen hebben voltrokken. Het Prometheus project is misschien wel de meest ingenieuze roman die hij tot nu toe heeft geschreven. Centraal in het verhaal staat Systematix, een in Seattle gevestigde onderneming die geleid wordt door een zekere Gregson Manning, een soort Bill Gates met charisma. Systematix, dat enorme informatiedatabases creëert en wereldwijde camerabewaking en surveillance nastreeft, is etherisch van aard, terwijl de vroegere concerns juist log waren. In enkele scènes van Het Prometheus project vat Ludlum een complete jaargang van de Harvard Business Review samen en geeft hij een trefzeker beeld van de hedendaagse ondernemingsstrategie.”

Bitter en zoet
Het is niet uniek in de geschiedenis van de media en het overkwam ook Ludlum. Van de recensenten kreeg hij vaak slechte recensies. Zijn boeken zouden melodramatisch zijn en ongeloofwaardig. Maar het publiek was dol op hem. Bitter en zoet waren Ludlum’s deel. Maar het zoet was zoeter dan het bitter kon bederven. Al zijn boeken werden bestsellers. Op dit moment zijn er meer dan 220 miljoen boeken in omloop, vertaald in 32 talen. Bovendien kreeg hij ook een schare trouwe fans die hem prezen om zijn begrijpelijke schrijfstijl en zijn vlijmscherpe beschrijvingen van de machtswellust, de corruptie van grote ondernemingen die uitgaan van het principe dat met geld alles te koop is: mensen, landen, oorlog en vrede.
Surowiecki verwoordde de bewondering voor Ludlum het beste:
“Een van de manieren waarop Ludlum boven zijn genre uitstijgt is dat hi achter de schurk altijd een duidelijk beeld geeft van het grotere systeem dat de gebeurtenissen in gang zet: het kapitalisme. In dat opzicht is Ludlums werk een echo van de trefzekerste Amerikaanse roman die ooit over het kapitalisme is geschreven, The Octopus (1901) van Frank Norris
waarin de strijd van de Californische tarweboeren tegen de Pacific and Southwestern Railroad wordt beschreven. (“Spoorwegen leggen zichzelf aan. Als er vraag is, komt er vroeg of laat aanbod.”). In de eeuw sinds Norris’ boek werd gepubliceerd, was Ludlum een van de weinige romanschrijvers die de moeite hebben genomen zich in zulke marktkrachten te verdiepen en erover te schrijven. Meer dan tweehonderd miljoen exemplaren later heeft de markt dat compliment beantwoord.”

Jason Bourne
The Prometheus project mag dan volgens kenners het beste boek zijn van Ludlum, bij een grote groep lezers en kijkers is hij het meest beroemd door de verfilming van zijn boeken rond hoofdpersoon Jason Bourne. In 1980 schreef Ludlum de ijzersterke thriller Het Bourne bedrog (The Bourne Identity). Hierin wordt een man, meer dood dan levend, uit zee opgevist. In een smerig kamertje op een eiland in de Middellandse Zee komt hij bij bewustzijn. Als een dokter hem naar zijn naam vraagt, staart de man hulpeloos voor zich uit. Hij heeft geen flauw idee van zijn identiteit. Daarmee begint het aangrijpende verhaal van een man zonder geheugen. Een man die gemanipuleerd en achtervolgd wordt. Hij beweegt zich in een afschuwelijk doolhof van leugens en bedrog en vecht tegen krachten die zijn voorstellingsvermogen ver te boven gaan.
In het vervolg Het Jason dubbelspel (The Bourne Supremacy) uit 1986, leidt David Webb een rustig bestaan in een kleine stad in New England, waar hij les geeft aan een universiteit. Maar dan wordt zijn vrouw ontvoerd. Om haar te redden, moet hij weer de man worden die hij het liefst helemaal nooit meer zou zijn: Jason Bourne. Sensationele ontwikkelingen voeren Jason Bourne van Washington naar Hong Kong en China. Daar ontmoet hij de ergste nachtmerrie uit zijn leven: een andere Jason Bourne.
In 1990 verscheen het derde deel in de Jason Bourne cyclus, Het Medusa ultimatum (The Bourne Ultimatum) en in 2004 Het Bourne testament (The Bourne Legacy) door Eric van Lustbader.
Met name jongere kijkers zullen de naam Ludlum onlosmakelijk verbonden zien met de films rond Jason Bourne en niet met de reeks zenuwslopende thrillers die Ludlum geschreven heeft. Jammer, maar het kon eerlijk gezegd slechter.

Magie
Wie probeert te ontraadselen wat de magie is van Robert Ludlum komt op diverse antwoorden. Zelf was hij er heel duidelijk over. Hij zei dat het in realisme, conflict en karakter zat. Om zijn boeken zo realistisch mogelijk te laten zijn deed Ludlum al zijn research zelf. Samen met zijn vrouw bezocht hij alle locaties die hij in zijn hoofd had. Zijn werk getuigt ook van een grote interessen in geschiedenis, politiek, economie, bedrijfsorganisatie en marktkrachten. Een fascinatie die overigens getemperd werd door een achterdocht jegens instituten, autoriteiten, regeringen, overheidsdiensten en grote ondernemingen. Wat conflict en karakter betreft ontleende Ludlum veel inspiratie aan zijn toneelervaring:”Toneel is altijd gericht op conflict en karakter:die zorgen ervoor dat je publiek betrokken blijft.”
Andere vaak geobserveerde Ludlum-kenmerken: “verpletterend verraad, gierende plotwendingen, snelle actie, felle confrontaties, oplopende druk die zich ontlaadt in een explosieve conclusie” (Library Journal) komen voort uit de eisen die conflict en karakter stellen.

Samenwerking
Sinds de dood van zijn vrouw Mary publiceerde Ludlum in de jaren negentig van de vorige eeuw minder regelmatig. Na een grote hartoperatie wierp hij zich echter met hernieuwde energie op zijn werk.
In 2000 verschenen er voor het eerst zelfs twee titels van zijn hand. Een daarvan schreef Ludlum voor het eerst samen met een andere auteur, Gayle Lynds. Dit boek, De Hades factor, kwam voort uit de interesse die Ludlum had opgevat voor het concept van een serie met een vaste hoofdpersoon en uit de mogelijkheden die de inbreng van andere auteurs zouden kunnen bieden. Het is overigens de behoefte die veel oudere, zeer succesvolle schrijvers aan het einde van hun carrière hebben. Doorgaan, maar met minder inspanning. Een volstrekt legitieme overweging, die meestal echter een kwalitatieve achteruitgang inluidt.
Zo niet in het geval van Ludlum. Tijdens zijn samenwerking met diverse schrijvers had hij zijn schrijversnalatenschap grondig voorbereid. Zijn leerlingen konden, samen met, en op eigen kracht, geheel in de stijl van hun leermeester schrijven. Dat bewees het in juli 2001 verschenen Het Cassandra verbond, het tweede boek in de Jon Smith-serie dat Ludlum samen schreef met Philip Selby.
Ook zijn leerlingen bracht hij de verontwaardiging en de analytische blik bij en natuurlijk zijn basisregel: amuseren!!! In een interview zei Ludlum daarover: “Hoewel ik schrijf uit verontwaardiging, zal ik nooit de woorden van beroemde literator en toneelschrijver Bernard Shaw vergeten: als een schrijver zijn ideeën wereldkundig wil maken, moet hij allereerst onderhoudend kunnen zijn. Want als hij zijn publiek niet weet te entertainen, zal dat publiek steeds kleiner worden naarmate hij meer saaie preken houdt. Publiek moet je in de handeling betrekken, want als je hun belangstelling verliest, kan je de tent wel sluiten.”
Dat is de achterliggende motivatie van Ludlum om ondanks zijn scherpe kritiek op de grote ondernemingen en andere maatschappelijke misstanden ervoor te zorgen dat hij altijd zo inzichtelijk schreef dat een groot publiek hem kon begrijpen. Slim, knap en ook vakkundig. Het is overigens het kenmerk van alle grote schrijvers.

Laatste loodjes
Vlak na zijn tour de force, drie boeken in twee jaar tijd, overleed Robert Ludlum in maart 2001 in Florida aan een hartaanval. Het in 2002 uitgebrachte Sigma protocol is het laatste boek dat Ludlum zelf van begin tot einde geschreven heeft.
Omdat Robert Ludlum nog enkele manuscripten had klaar liggen, werkten verschillende schrijvers verder aan zijn boeken o.a. Eric Van Lustbader en Gayle Lynds. Deze laatste werkte reeds samen met Ludlum aan de “Covert-One” reeks (De Altman code, De Armageddon machine, De Hades factor).
Recentelijk verschenen (maart 2007) is De Bancroft strategie (roman van een mysterieus genootschap) dat gebaseerd is op Ludlum’s laatste nagelaten manuscript. Nog eenmaal kan de liefhebber van Ludlum genieten van de magie van de duivelskunstenaar, de mythe, het Amerikaans icoon, Robert Ludlum. Een begaafd schrijver die in al zijn boeken zowel sensatie, zinderende spanning en humor bijeen wist te brengen. Soms verguisd, maar nooit vergeten. Een genie.