Echt Herman Koch: nooit uit de bocht gevlogen
Tijdens het lezen van Herman Kochs Boekenweekgeschenk Makkelijk leven betrapte ik mezelf erop dat ik bij hoofdpersonage Tom Sanders – gevierd schrijver van zelfhulpboeken – steeds Herman Koch voor me zag. Hetzelfde geldt voor de personages in zijn eerdere romans, waaronder Het diner en Zomerhuis met zwembad, waarmee hij internationaal doorbrak. Het ongemakkelijke, het cynische en het grimmige dat hij via zijn personages weet over te brengen, projecteer ik blijkbaar onbewust op de schrijver zelf. Maar klopt dit beeld wel? Wie schuilt er eigenlijk achter Herman Koch, die behoort tot een van de bestverkochte en meest vertaalde auteurs van ons land? Kennen we Koch door zijn boeken te lezen?
Nee, blijkt al gauw tijdens het kijken van de documentaire Echt Herman Koch. Zo vertelt hij dat wat in zijn boeken terecht is gekomen, naar zijn mening nooit uit de bocht is gevlogen. ‘Wat ik werkelijk denk, dat kan echt nooit in een boek.’ Grimmiger nog dan in zijn boeken dus. Het is dan ook niet verrassend dat de titel van de documentaire aanvankelijk ‘De woede van Herman Koch’ was, en vooral deze grimmige kant van de schrijver moest belichten. Maar die titel bleek de lading niet volledig te dekken en zo werd een nieuwe titel bedacht: Echt Herman Koch. Al lijkt ook die titel wat ironisch, want écht leren kennen doe je de schrijver niet door deze documentaire.
Maar wat zien we dan wel? Echt Herman Koch toont een portret van Koch, gezien door de ogen van bevriende schrijvers, jeugdvrienden en familie. Zo deelt Michiel Romeyn - al sinds de lagere school bevriend met Herman Koch- grappige anekdotes uit hun Jiskefet tijd, die worden aangevuld met hilarisch beeldmateriaal. Gegarandeerd hardop lachen. Maar naast komisch is Koch volgens Romeyn ook sluw en ‘laat hij zich door de emotie niet vangen.’
Toch wordt ook zijn kwetsbare kant ter sprake gebracht door schrijfster Wanda Reisel en een van Kochs beste vrienden. Zij vertellen over zijn jeugd in Amsterdam Oud-Zuid; over de buitenechtelijke relatie van zijn vader, over de vroege dood van zijn moeder toen hij zelf nog maar 17 was, over zijn periode in Finland en over de dood van zijn vader in 1978.
Koch zelf komt vooral aan het woord tijdens de beelden van de afgelopen Boekenweek. Signeersessies, interviews, als koning op het Boekenbal en van boekhandel naar boekhandel in een zwarte Range Rover Sport, net als Tom Sanders uit Makkelijk leven. Daarnaast blikt hij met zijn halfzus terug op de dood van zijn ouders, op zijn baldadige schoolperiode waarin hij twee keer bleef zitten en vervolgens van school werd getrapt: ‘Ik zat op het Montessori Lyceum en deelde mijn tijd iets te goed in’, klinkt Kochs eigen verklaring hiervoor.
Maar naast een portret van de mens Herman Koch, zien we vooral een portret van de schrijver Herman Koch. De bescheiden schrijver die iedereen aardig vindt, maar die volgens P.F. Thomèse ‘een beest achter de schrijftafel is.’ Een schrijver die in zijn boeken op zoek gaat naar het ongemak. Die in de woorden van Griet Op de Beeck ‘licht psychiatrische personages opvoert’ en daarmee ‘doordringt tot voorbij de beschaving’. Wiens cynisme zowel in de schrijver als in de persoon terug te vinden is, maar bij wie onder de oppervlakte volgens Op de Beeck ‘woeste emotie schuilt.’
‘Regisseur Pieter Verhoeff ontmoet Koch in de intimiteit van zijn eigen leven waar hij bereid is zijn vermommingen af te leggen’, valt te lezen in de synopsis van de documentaire. Dat is gedeeltelijk waar. De documentaire opent deurtjes, maar laat ze op een kier staan. We zien fragmenten uit Kochs jeugd, kijken binnen in zijn vriendenkring, schrijvers- en privéleven, maar allemaal met een gepaste afstand. Net als in zijn boeken vliegt het nooit echt uit de bocht, en dat past precies bij het beeld van Herman Koch als schrijver.
Ga dit zien!
Echt Herman Koch werd geproduceerd door Witfilm en geregisseerd door Pieter Verhoeff en is vanavond (donderdag 28 september) om 23.05 uur te zien op NPO 2.
