Een introductie in bibliotherapie: boeken als het leukste medicijn
Een gastbijdrage van Rebecca Erbrink
Het gebruik van boeken door psychologen bij therapiesessies heet bibliotherapie. Het principe bestaat al heel lang. Hoewel bibliotherapie in Nederland nog weinig voorkomt en geen erkende behandelmethode is, wordt het in (onder andere) Engeland vaker gebruikt. Zo hebben Ella Berthoud en Susan Elderkin een boek geschreven waarin romans worden aangeraden als medicatie, genaamd The Novel Cure (vertaald als De boekenapotheek, lees er hier meer over). Voor kinderen is er The Story Cure. Gecategoriseerd op verschillende kwalen kun je daarin boeken vinden die jou kunnen helpen.
Vormen van bibliotherapie
In de praktijk wordt er op verschillende manieren invulling gegeven aan de term 'bibliotherapie'. Aan de ene kant heb je organisaties die boeken kiezen gebaseerd op een psychologische onderbouwing, aan de andere kant vind je een vrijere opvatting.
The Reading Agency is een van verscheidene bibliotherapie organisaties in Engeland. Zij hebben eenzelfde soort lijst als The Novel Cure opgesteld. Mede-oprichtster Debbie Hicks vertelt dat The Reading Agency niet zomaar boeken voorschrijft:
‘Wanneer we boeken kiezen, zoeken psychologen en zorgdeskundigen op bepaalde triggers in de boeken om zeker te weten dat een boek wel of niet veilig is om aan te bevelen. Omdat we voor elk probleem zorgvuldig passende boeken kiezen, is de kans op een slechte reactie op een aanbevolen boek tot een minimum gebracht. Veel psychotherapeuten gebruiken onze database om boeken te kiezen voor hun cliënten.’
Praktiserend bibliotherapeut Lisa Rosetti geeft onder andere groepsessies onder de naam Positive Lives in Engeland. 'Ik geloof heel erg in de kracht van verhalen vertellen, vanwege de connectie met mensen die het met zich mee brengt. Bij de groepssessies wordt een veilige sfeer gecreëerd waarbij iedereen zichzelf kan zijn en zich op een creatieve manier kan uiten.'
Daar tegenover staat een instantie als de Culturele Apotheek. Zij gebruiken het woord 'bibliotherapie' op een ludieke manier als ingang om mensen passende boekentips te geven. Zij zijn zelf namelijk geen psychologen. Marije Wilmink is medeoprichtster van de Culturele Apotheek. 'Wat ik vooral mooi vind, is dat een boek de imperfecties in het leven kan laten zien. Niet alles in het leven is goed en mooi. En dat hoeft ook niet.'
Boekwinkel Mr. B’s Emporium of Reading Delights in Bath maakt op dezelfde manier als de Culturele Apotheek gebruik van de term bibliotherapie. Medewerker Edward Scotland: 'Iedereen die bij ons komt om bijvoorbeeld bemoediging te zoeken, vertelt later dat ze het geweldig en bevrijdend vonden. Het fijne aan boeken is dat het je dwingt om je in een ander te verplaatsen zonder dat je de confrontatie met die persoon aan hoeft te gaan.'
Een boek als medicijn
Verhalen kunnen inzicht bieden in je gevoelens en gedachten. Bijvoorbeeld in het boek A Monster Calls van Patrick Ness (vertaald als Zeven minuten na middernacht, red.), waarin een reus verhalen vertelt aan hoofdpersoon Conor O’Malley. Hierdoor spreekt Conor zijn echte gedachten uit en kan hij ze accepteren, wat ervoor zorgt dat hij ze kan loslaten.
Psychologen kunnen boeken ook een grote rol laten spelen bij het overwinnen van angsten. Mensen met een sociale fobie vinden het vaak heel spannend om een gesprek aan te gaan met onbekenden; een boek kan laten zien dat er juist veel goeds van kan komen als ze deze angst overwinnen. Zo kan de hoofdpersoon een voorbeeld zijn, zoals Charlie in The Perks of Being a Wallflower van Stephen Chbosky. In het begin had hij geen vrienden en was naar school gaan geen pretje. Tot hij zijn angsten overwon en een jongen uit zijn klas aan durfde te spreken. Dat resulteerde in een hechte vriendschap met meerdere personen.
'Het moment dat je twijfelt of je kunt vliegen, is het moment dat je het nooit meer zal kunnen doen.'
Ook Knorretje in Winnie de Poeh van A.A. Milne overwint regelmatig zijn angsten. Bij Knorretje is het heel duidelijk dat zijn fantasie veel enger is dan de werkelijkheid. Vaak zijn dit soort grote angsten ook irreëel. 'Het moment dat je twijfelt of je kunt vliegen, is het moment dat je het nooit meer zal kunnen doen,' schreef J.M. Barrie in Peter Pan. Vertrouwen in jezelf is heel belangrijk: een wijze les die je uit je favoriete boeken kunt halen. Geloof in jezelf en dat je iets kunt, en het gaat je lukken.
Niet elk boek is een wondermiddel
Bibliotherapie is aan te raden als aanvullende therapie, waarbij het van belang is dat de psycholoog met de cliënt doorpraat over het boek. Volgens Rosetti zijn verwachtingen die worden geschept door gebruikers van de term bibliotherapie heel belangrijk. 'Als je de verwachting schept dat je mensen gaat helpen met hun psychische problemen, terwijl je geen therapeut bent, kan het gevaarlijk zijn. Voorzichtigheid is geboden met bibliotherapie, want boeken zijn een krachtig middel.'
Het juiste boek kan een wereld voor je openen en je angsten wegnemen, maar dat geldt niet voor ieder boek. Iedereen is anders en de keuze van het boek verschilt per persoon en per situatie. Vandaar dat een boekentip ook weleens verkeerd kan vallen. Hier kan Scotland over meepraten. 'Ik stelde De Blikken Trommel van Günter Grass voor aan een klant. Hij zei meteen dat hij die weigerde te lezen. Zijn partner had namelijk een zenuwinzinking gekregen na het lezen van dat boek. Dat was voor mij een realisatie dat iedereen een andere leeservaring heeft.'
Ook Wilmink herkent deze situatie. 'Wij hebben samenleesgroepen, waarbij we met een groep een paar korte stukken tekst samen lezen en bespreken. Ik dacht dat ik een vrolijke en positieve tekst had uitgezocht, het gedicht De eerste dag van Fetze Pijlman. Maar iemand uit de groep werd er juist heel verdrietig van, zij had namelijk een dierbare verloren, waardoor zij nooit meer vrolijk wakker werd.'
Disclaimer
Het wordt altijd aangeraden om bij heftige psychische klachten professionele hulp te zoeken. Een psycholoog kan dan bepalen of het kan helpen een boek te lezen dat bij je klachten aansluit.
En jij?
Welk boek zou jij oppakken of aanraden bij een bepaalde kwaal? Is er een boek waar je veel aan hebt gehad in een bepaalde situatie?
