Giphart & Van Vugt: meer match dan mis

Ronald Giphart behoeft nauwelijks een introductie. Hij is een van Neerlands bekendste literaire auteurs, schreef boeken als Phileine zegt sorry, Ik ook van jou en meest recent Harem. Maar wie is Mark van Vugt? ‘Ik ben professor in de Evolutionaire Psychologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam en onderzoeker aan de Universiteit van Oxford.’ Duidelijk verhaal, maar waar komt deze bijzondere samenwerking vandaan? ‘Universiteiten hebben over de hele wereld schrijvers rondlopen,’ vertelt Giphart. ‘Zo liep ik rond op de Vrije Universiteit. Daar gaf ik colleges over onderwerpen die me nauw aan het hart liggen, zoals literatuur, wetenschap, psychologie en de wijsheid van groepen.’

Gezamenlijk bereidden ze een college voor over psychologie en literatuur toen het begrip ‘mismatch’ viel. ‘Mark is een van de slechts vijf mensen wereldwijd die zich met mismatch bezighouden. En de enige die zich erin heeft gespecialiseerd.’ Uren-, dagen-, wekenlang werd er gespard over het onderwerp, tot het begon te dagen dat er iets moest gebeuren met de vergaarde inzichten en kennis.

17 seconden

Dat ‘iets’ werd een boek over mismatchen. Een boek waar ze meer dan drie jaar lang aan gewerkt hebben. Er werd flink gedebatteerd, onderzoek gedaan, geschreven, geschrapt, herschreven en ruzie gemaakt. ‘Maar Mark heeft alles gewonnen,’ zegt Giphart gekscherend. Van Vugt lacht. Een letterlijke betekenis van mismatch is onder andere slechte aanpassing. En dat is waar dit boek over gaat. Als door een verandering in de omgeving de overlevings- en voortplantingskansen van individuen van die soort verminderen.

‘Het concept mismatch komt uit de evolutionaire biologie en treedt op wanneer brein en lichaam niet goed zijn aangepast aan de omgeving. Ons brein en lichaam zijn perfect aangepast aan de omgeving van de oertijd.’
Dus de mens is helemaal niet gemaakt voor de huidige samenleving? ‘Als we de menselijke evolutie als een uur zouden moeten zien, gaat het om de laatste 17 seconden. De eerste 59 minuten en 43 seconden is onze biologische evolutie. De laatste 17 tellen is onze culturele evolutie, toen jagers-verzamelaars landbouwers werden. Ons lichaam en brein vertonen nog altijd sporen van de oertijd. Van toen we als jager-verzamelaars leefden. In die laatste 17 seconden is onze omgeving ingrijpend veranderd. Maar ons brein en lichaam is nog niet zover. Daardoor ontstaat er mismatch,’ legt Van Vugt uit. Laten we het concretiseren. ‘Neem nou het salaris. Dat was er niet in de oertijd. Er was geen bezit. Nu krijgen we een salaris, waarmee we bezit kunnen kopen. Ons brein is daar zo sterk op gericht dat we er ons hele leven mee bezig zijn en we vergeten waar het uiteindelijk omgaat, namelijk om een partner te vinden en om kinderen te krijgen. Een mismatch.’ ‘Dat komt door de prikkels,’ vult Giphart verhalend aan. ‘Die nemen het over. De prikkels zijn van vroeger toen voedsel schaars was. Als er dan eens een bijenkorf werd ontdekt, was het feest ’s avonds. Nu hoef je maar om je heen te kijken, en je vindt overal calorierijk eten. Het zijn dat soort prikkels in supermarkten en in reclames die mismatch veroorzaken zijn met alle gevolgen van dien. We krijgen te veel calorieën binnen en worden te dik. Een mismatch.’  

Feromonen

Jullie schrijven dat ook in ons liefdesleven, de opvoeding van kinderen, politiek, werk, het geloof en milieu mismatch veelvuldig voorkomt. Zonder dat we ons ervan bewust zijn? Hoe kan dat? ‘Wie heeft ook de consequenties van de invoering van de pil kunnen overzien? Wie had kunnen weten dat onze zeeën erdoor worden vervuild en diersoorten onvruchtbaar? Of dat onze partnerkeuze met het nemen van de pil zou veranderen. Je kiest je partner op geur, feromonen en prikkels zoals uiterlijk. Bij vrouwen die de pil slikken verandert de hormonale huishouding. Het lichaam denkt dat het zwanger is en vrouwen die zwanger zijn, kiezen een zorgzame man die in nageslacht wil investeren. Stel nou dat je de pil slikt en je gaat naar de disco. Je komt een zorgzame man tegen en jullie krijgen een relatie. Zodra de vrouw met de pil stopt, voelt zij zich ineens heel erg aangetrokken tot een masculiene man met sterkte genen en vindt haar eigen zorgzame man opeens niet meer aantrekkelijk,’ vertelt Giphart. Een mismatch.

Porno

Als je het zo bekijkt, is er dan nog hoop voor de mens als soort? ‘O ja, zeker wel. Het gaat helemaal niet slecht met de mensheid. Wel op individueel gebied. Daar zijn veel mismatchen. Individuen zijn niet goed aangepast aan snelle veranderingen,’ antwoordt Van Vugt. Maar hoe moet je je dan aanpassen? Kan dat eigenlijk wel? ‘Jazeker, door naar je patronen te kijken en die in te zien. Met een man die iedere avond naar porno kijkt, is niets mis mee. Totdat hij de prikkels te veel laat leiden en het zijn leven overneemt. Dan wordt het een probleem en is het een mismatch. Door het patroon te zien en te doorbreken, kun je je aanpassen.’ Voorbeelden van mismatchen zijn er voldoende blijkt al snel, Giphart en Van Vugt komen met het een na het andere voorbeeld. Voorbeelden die zo voor de hand liggen, dat je ze inderdaad over het hoofd ziet. ‘Wat dacht je van onze kinderen die we apart in een slaapkamer zijn gaan zetten?’ gaat Van Vugt verder. ‘Waarom denk je dat kinderen zoveel angsten hebben en niet kunnen slapen? Vroeger sliepen gezinnen in een ruimte en dat gaf het kind een gevoel van veiligheid. Ga gewoon weer bij elkaar slapen. Slapeloosheid kwam niet voor bij jagers-verzamelaars. Evenals depressie niet voorkwam.’

Dode muur

We zijn toch niet zo maakbaar als lange tijd werd gedacht? ‘Nee, dankzij onze instincten en oerdriften. We zouden een samenleving moeten creëren waarin onze natuurlijke behoeften zo goed mogelijk worden bediend. We doen het in Nederland best goed wat dat betreft: we hebben een redelijk egalitaire samenleving, geven kinderen weer gewoon borstvoeding en ouders laten hun kinderen redelijk in vrijheid opgroeien.’ Wat kan er beter? ‘De scholen. Waarom zitten alleen maar kinderen van dezelfde leeftijd in een klas die elkaar vooral als concurrenten beschouwen? Vroeger zat alles door elkaar heen en konden de jonge kinderen van de ouderen leren,’ vertelt Giphart. ‘Natuur en duurzaamheid. Dat kan ook beter. We zijn gewend om in een groene omgeving te leven.’ ‘Het is bekend dat zieken in ziekenhuizen sneller beter worden in een groene omgeving. Ziekenhuizen kunnen dan ook beter patiënten naar de bomen en planten buiten laten kijken dan dat ze hun blik op een dode muur gericht hebben,’ vult Van Vugt aan. ‘Daarom is dit boek voor iedereen. Mensen zoals jij en ik, maar zeker ook politici, beleidmakers en opvoedkundigen.’

FC Darwin

De samenwerking tussen een wetenschapper en een auteur blijkt een gouden greep met een populair wetenschappelijk boek als uitkomst. Het staat boordevol weetjes, goed onderbouwde onderzoeken en wetenschappelijke uitleggen, maar is ook verhalend, vlot en vol humor geschreven. ‘Niets is zo overtuigend als een goed verhaal,’ is Van Vugt van mening. En dat klopt, want is het niet algemeen bekend dat mensen een verhaal eerder onthouden dan droge feitjes? Het samenwerken aan een wetenschappelijk boek smaakt naar meer. Daarom is het duo al voorzichtige stappen aan het zetten richting een volgend boek. ‘Zullen we het al zeggen?’ Giphart kijkt Van Vugt aan. Doe maar, dring ik aan. ‘In ons volgende boek gaan we in op een deelonderwerp van mismatch… voetbal. Het wordt een groot internationaal boek over de wetenschap achter voetbal vanuit de evolutie.’ ‘Of sport in het algemeen,’ verbetert Van Vugt de auteur. ‘We hebben al een werktitel: FC Darwin,’ grapt Giphart. Tot slot, aan het einde van het boek staat een kleine ‘spielerei’, zoals Giphart de Mismatch Test noemt. Wat was jullie uitkomst? ‘Mark is beter aangepast dan ik,’ zegt Giphart. ‘Ik ben meer een mismatch.’

(c) Foto: Ruud Pos