Er was eens… een sprookje voor alle lezers
Dit artikel is geschreven door Ilja, Joke en Minca.
Sprookjes. We zijn er vrijwel allemaal mee opgegroeid. De oorsprong van sprookjes is moeilijk te achterhalen, omdat ze in den beginne mondeling werden rondverteld. Later werden ze opgeschreven, door onder meer De Gebroeders Grimm, Hans Christiaan Andersen en Charles Perrault. De geschreven sprookjes werden een bron van inspiratie voor auteurs en filmmakers, zoals, de meest bekende, Walt Disney. Wanneer je in onze hedendaagse literatuur duikt, dan kom je, zonder al te veel te zoeken, veel sprookjes tegen. Je zou haast kunnen zeggen dat sprookjes genre-overstijgend zijn: in elk genre zijn sprookjes terug te vinden.
Korte sprookjes in de jeugdliteratuur
Sprookjes worden veelal geassocieerd met boeken voor kinderen. Dat komt omdat het dankbaar voorleesmateriaal is, maar sprookjes waren in het verleden eigenlijk niet voor deze jonge doelgroep bedoeld. De sprookjes van toen bevatten enorm veel gruwelijkheden en dienden ter vermaak van volwassenen. Later werden sprookjes meer moraliserend en vanuit dat oogpunt meer geschikt geacht voor kinderen, ze konden er immers van leren. Sprookjes in de jeugdliteratuur zijn door de jaren heen enorm veel bewerkt. Zo worden er misdrijven weggelaten en personages veranderd, maar de tendens in vrijwel alle sprookjesbewerkingen is dat sprookjes voor de jeugd worden ingekort voor de beoogde doelgroep.
Zo ook het nieuw uitgegeven Pinokkio van Carlo Collodi, met nieuwe illustraties van Justine Brax. Het originele verhaal van Collodi is vele malen langer dan deze uitgave. Sprookjes worden ingekort omdat ze simpelweg te lang duren, maar ook omdat het verhaal op deze manier makkelijker te volgen is. Naast de inkorting laat dit boek van Pinokkio ook een ander duidelijk kenmerk zien: illustraties. In jeugdliteratuur zijn illustraties vaak van belang, omdat ze ondersteunend werken aan de tekst en helpen bij het visualiseren van een verhaal. De tekeningen van Brax in Pinokkio zijn echt prachtig en zijn daarin zeker een aanvulling op het verhaal van Pinokkio. Wanneer je kijkt naar sprookjes in jeugdliteratuur, en zo ook in Pinokkio, lopen de verhalen goed af. Pinokkio leeft nog lang en gelukkig…
Sprookjes in boeken voor volwassenen
Deze gelukkige tendens in de jeugdliteratuur komt echter niet altijd terug in verhalen voor de volwassen lezer. In Er was eens iets anders vertelt Assepoesters stiefmoeder Agnes haar versie van het verhaal. Op basis van de titel en de rijkelijk versierde, bevallige cover verwacht de lezer allicht een sprookjesachtig verhaal. Al gauw blijkt dat er weinig betoverends is aan het leven van Agnes dat we volgen vanaf haar tiende levensjaar. Pas laat in het boek maken we kennis met Elfida/Ella – die wij kennen als Assepoester – wanneer Agnes haar kindermeisje en later haar stiefmoeder wordt. Op de prins is het nog langer wachten, hem is slechts een figurantenrol toebedeeld. Weinig romantiek dus, maar wel een zeer realistisch beeld van het middeleeuwse leven dat voor veel meisjes en vrouwen bepaald niet mild was. Auteur Danielle Teller maakt van haar personages echte mensen, met sterktes en zwaktes, zowel bewonderenswaardige als afstotende eigenschappen. Als lezer is het niet moeilijk mee te leven en empathie op te brengen voor deze levensechte figuren. Dat maakt deze roman ondanks de historische setting toch hedendaags. Het zet aan tot denken over oordelen, veroordelen en vooral hoe elk verhaal meerdere waarheden kent. Teller schreef misschien geen sprookje zoals we kennen, maar wel een meeslepend en interessant verhaal. Een aanrader voor romantische én niet romantische zielen. Waar het echte sprookje eindigt met het huwelijk, gaat dit verhaal nog even door. Geen ‘en ze leefden nog lang en gelukkig’, wel een ‘en ze leefden het leven zoals het is’.
Feminisme in YA-sprookjes
Young Adult is misschien wel het genre bij uitstek waarbinnen sprookjes worden bewerkt. Er zijn talloze voorbeelden te vinden waarin sprookjes duidelijk of minder duidelijk te herkennen zijn. Zo schreef Marissa Meyer een serie waarin sprookjes de basis van de verhalen waren: de ‘Lunar Chronicles’-serie. En schreef ze Harteloos waarin ze het verhaal vertelt van een relatief klein personage uit een bekend sprookje, namelijk de hartenkoningin uit Alice in Wonderland. Deze voorbeelden geven bovendien een mooie tendens weer, de sterke rol van de vrouwelijke personages binnen de hertelling. Dat is ook terug te vinden in een bewerking van ‘De kleine zeemeermin’ in Mermaid van Louise O’Neill. Gaia is een zeemeermin die samen met haar zussen onder de macht van haar tirannieke vader leeft. Hij bepaalt wat er gebeurt. Op haar zeventiende verjaardag besluit Gaia naar boven te zwemmen, waar ze verliefd wordt op een jongen. Ze kiest ervoor om haar eigen weg te gaan en een leven aan de kust op te bouwen. Naast het feminisme is Mermaid ook een voorbeeld van de zorg die besteed wordt aan de covers van deze sprookjesbewerkingen. De cover van Mermaid is echt prachtig en ademt ‘sprookje’. Net als in literatuurbewerkingen hoeven de vertellingen in YA niet per se goed af te lopen. De auteur weet daarin een eigen draai aan te geven, waardoor het sprookje niet meer zo herkenbaar is als in jeugdliteratuur. Dat neemt niet weg dat sprookjes in dit genre ongekend populair zijn.
Sprookjeselementen in fantasy
Niet alleen binnen het Young Adult-genre zijn veel hertellingen van sprookjes verschenen. Ook het volwassen fantasygenre heeft enkele prachtige boeken in de aanbieding die gebaseerd zijn op of elementen bevatten van originele sprookjes. Twee auteurs die dit deden zijn Naomi Novik en Katherine Arden.
Naomi Novik schreef Ontworteld waarin een kille tovenaar een jonge vrouw opeist die hem tien jaar moet dienen. Maar Sarkan blijkt niet te zijn wie iedereen denkt dat hij is. Vol magie en avontuur en enkele bekende terugkerende elementen uit het sprookje ‘Belle en het Beest’. Haar andere boek Zilvergaren vertelt op bijzondere en vernieuwende wijze het verhaal dat velen kennen als dat van ‘Repelsteeltje’. Miryem komt er op wonderbaarlijke wijze achter dat ze zilver in goud kan veranderen. Wanneer de kwaadaardige wezens uit het woud hier lucht van krijgen, komen ze haar een bezoekje brengen. Vanaf dat moment is haar leven nooit meer hetzelfde.
Iets minder bekend is misschien het Russische sprookje ‘Baba Jaga’. Een naam die je wellicht in enkele boeken tegen bent gekomen, maar waarvan je het ware verhaal erachter niet precies kent. Katherine Arden neemt je in haar ‘Winternacht’-trilogie mee naar Rusland waar een jong meisje, Vasja, liever in het bos rondzwerft dan thuis bij haar vader, broers en zussen. Ze ziet en hoort dingen waar ze met niemand over kan praten. Als ze merkt dat de duistere magie in het bos groeit, voelt zij zich geroepen om de bewoners van haar dorp en de goedaardige beesten in het woud ertegen te beschermen.
Sprookjes komen in alle vormen en maten in allerlei genres terug, waarin verschillen te zien zijn. Je zou kunnen zeggen dat een genre-auteur het sprookje omwerkt naar de genrekenmerken of aanpast aan de doelgroep. Hierdoor zijn sprookjes niet alleen leeftijd-, maar ook genre-overstijgend.
Welke sprookjes vond jij terug in de hedendaagse (jeugd)literatuur en welke raad jij aan?
Powered by de Hebban VIP Club
Dit artikel werd mogelijk gemaakt door de bijdragen van de leden van de Hebban VIP Club. De Hebban VIP Club is een exclusieve club voor leden met een roze Hebban-hart die het leuk vinden om Hebban te helpen de beste, fijnste en leukste plek te laten zijn en blijven voor liefhebbers van boeken.
