Floortje Zwigtman: 'Soms moet je gewoon heel extreem zijn.'

LET OP: Er loopt ook een winactie met betrekking tot Vlam. Meedoen? Klik dan op giveaway aan de rechterkant van deze pagina.

Je schrijft behoorlijk volwassen voor Young Adults. Er wordt wat van de lezer gevraagd. Hoe zie jij je doelgroep?
Ik heb geen doelgroep. Eerlijk gezegd vind ik dat grote flauwekul. Alles zo keurig ingedeeld komt niet overheen met de werkelijkheid. Alsof we een werkelijkheid willen scheppen met behulp van regels. Ik ben ooit begonnen met het schrijven voor Young Adults omdat je dan vrij was, maar dat is aan het veranderen. Het is bijna erger dan in de literaire wereld. Allemaal regeltjes waar je je als auteur aan moet houden. Ik ga daar bewust tegen in. Dan maar een boek waar je even je tanden in moet zetten. Voor mij is het heel belangrijk dat ik vrij ben als schrijver.

Waarom schrijf je dan toch voor jongeren?
Boeken kunnen jongeren helpen om te leren omgaan met de wereld zoals die is. De wereld is verwarrend en ingewikkeld. En velen proberen dit simpeler te maken. Ik vind dat je jezelf hier radicaal tegen moet afzetten. Af en toe moet er iemand opstaan die heel erg dwars is. Je moet je met tand en klauw je vrijheid verdedigen als auteur. Daarbij, jongeren hoeven ook niet alles te snappen. Zeg nou eerlijk, wanneer zul je in je leven ooit alles snappen? En wat is daar erg aan? Je moet jongeren niet in een soort reservaat zetten van simpele woorden en zinnen. Dat is nog steeds klein houden. En vinden jongeren het niets dan leggen ze het gewoon weg. Zo simpel is dat.

Wat had je bij het schrijven van Vlam voor ogen?
Ik wilde al heel lang verhaal een verhaal over dictatuur schrijven. Een verhaal dat ik door de jaren met me heb meegenomen heb. Ik was vijftien toen de muur viel in Oost-Duitsland. Ik ben dus opgegroeid in de Koude Oorlog en kende een lerares die bijbels smokkelde naar Rusland. Ik denk dat daar mijn fascinatie voor het functioneren en vallen van dictaturen is ontstaan. Ik had al een eerder een stuk geschreven over de jeugd van Cookie. Dit zit nu in het eerste deel.

En wanneer besloot je dan echt te beginnen aan Vlam?
Na afronden van het laatste deel van Groene Bloem Trilogie wist ik niet zo goed wat ik moest schrijven. Toen ging ik naar een boekpresentatie van een andere auteur die over Sittard had geschreven. Hierin was een en ander veranderd zodat het niet exact Sittard was en toen realiseerde ik me dat ik me niet aan de historische werkelijkheid hoef te houden. Daarna heb ik meteen de proloog geschreven over een vrouw die naar een land terugkeert, wordt herkend en ook nog eens wordt gebeld door iemand die ze niet kent.

En daarna?
Daarna wilde ik weten wat er aan de hand was. Dat wist ik namelijk zelf ook niet en ik ben dus gaan schrijven om daar achter te komen. :-) Veiligheid werd hierin een belangrijk item.

Hoezo veiligheid?
Rond 2010 en 2011 was er veel te doen rondom veiligheid en privacyschending. Iedereen ging daar heel makkelijk in mee. Zolang de veiligheid maar werd gegarandeerd was alles goed. Alleen mensen die in een regime zijn opgegroeid waar privacy niet meer bestaat waren hiertegen.

En dit vond je belangrijk voor jongeren?
Ja. Jongeren van nu hebben geen idee hoe het is om in een dictatuur te leven. Ik wilde dus een boek schrijven over jongeren die in een dictatuur leven die in vele opzichten lijkt op het leven van onze jongeren, maar dan wel in een land met een systeem wat niet zo vrij is. Muziek, studie, verliefd worden, alles kan je in de problemen brengen. Ik wilde dit echt dichtbij halen, zodat het tastbaar en begrijpelijk wordt.

Chimeria doet een beetje denken aan Noord- en Zuid-Korea? Heb je veel research gedaan om jouw fictieve wereld te creëren?
Ik heb veel gelezen over dictaturen over de hele wereld. Ik wilde me absoluut niet vastpinnen aan een land of systemen. Mijn conclusie is dat de methodes vrijwel allemaal hetzelfde zijn.  Ik ben op veel plekken geweest waar ooit dictaturen waren. De dictatuur is weg, maar de mensen en dus ook de verhalen zijn er nog. Ik vind dat heel interessant. Het praten met die mensen en hun herinneringen te horen maakt me wel bewust dat ik als auteur een verantwoordelijkheid heb om zo’n systeem te beschrijven zoals het werkelijk is ervaren. En meer nog; dat ik de mensen niet alleen neerzet als slachtoffer. Tijdens de gesprekken merkte ik dat bijna niemand die onder zo’n regime leeft zichzelf alleen als slachtoffer ziet. Mensen zullen te allen tijde hun eigenwaarde proberen te behouden. En in het verhaal wilde ik dat er dan ook heel graag in. Ik wilde zoveel mogelijk van binnenuit schrijven en heb een poging gedaan om neer te zetten hoe het is om daar te leven. Maar echt begrijpen kun je het nooit.

Dus research naar de restanten van verhalen over dictaturen, wat nog meer?
Hele praktische dingen. Ik ben bijvoorbeeld pasgeleden in een atoomkelder in Middelburg geweest. Een uur lang hebben we foto’s gemaakt. Zo’n ruimte heeft een enorme invloed op je. Alles is van metaal om de schokgolf van een eventuele atoombom te weerstaan en op alle laden zit een slot. Je hoort alleen het ruizen van de airco en het zoemen van elektriciteit. Het is allemaal heel kil en het ruikt vreemd. Dat komt door het filteren van de lucht. Iedereen had dezelfde observaties en op den duur gaat dat heel erg op je inwerken. Onder de grond en afgesloten van de rest van de wereld. Vreselijk. Op zo’n manier kom je heel dicht bij de ervaring en hoe het in die tijd was. De methodiek ook. Er was een rampenplan gemaakt voor deze situatie. Je kwam binnen via een sluis. Dan moest je eerst douchen, je kleding werd verbrand, dan moest je in een ruimte met militairen en werd er gekeken of je echt recht had om binnen te komen. Er vond controle, na controle, na controle plaats. Dat gevoel moet je ervaren door er daadwerkelijk heen te gaan.

Hoe kwam je op de naam Chimeria?
Voor Vlam wilde ik een land creëren dat ontstaan is uit allerlei bouwstenen. Vandaar de naam Chimeria. Een chimera is namelijk een mythologisch monster dat opgebouwd is uit allerlei dierdelen. Samen vormde die delen het monster.

Je creëert vaak fictieve werelden. Wat trekt je hierin zo aan?
Ik vind het ontzettend leuk om zelf een wereld te construeren. Het gaat mij dan ook niet alleen om het verhaal. Ik wil weten wat ze eten, welke kleding ze dragen, wat de omgangsvormen waren. Dat zijn dingen die door de tijd verdwijnen en geen zichtbare sporen nalaten, maar wel essentieel waren. Dat zie je veel in historische non-fictie. Het verhaal gaat meestal over grote en belangrijke mensen die vaak oorlog met elkaar voeren, maar je komt niets te weten over hoe het voor mensen was om in die tijd te leven.  Om de levenshouding van mensen te begrijpen moet je weten in wat voor bed ze wakker werden, wat ze aten voor hun ontbijt of juist weer niet, et cetera. Dat soort dingen zijn altijd genegeerd door de grote historici. Hopelijk kunnen we dat van de huidige tijd allemaal bewaren.

Maar hoe kom je er dan achter hoe het vroeger was, zonder dat het bewaard is gebleven?
Er vindt veel experimentele archeologie plaats. Dingen worden nagemaakt en op die manier kun je een en ander toch ervaren. Hoe het was om bepaalde kostuums te dragen bijvoorbeeld. Ik heb ook zo’n kostuum, korset, alles compleet. En wat blijkt? Het is eigenlijk helemaal niet zo oncomfortabel als iedereen denkt. Negentiende eeuwse kleding heeft de naam je ontzettend te hinderen, maar eigenlijk valt het wel mee. Als winkelmeisje is zo’n korset namelijk heel prettig. Je moet de hele dag staan en een korset zorgt voor een goede houding waardoor je geen rugklachten krijgt en minder moe wordt. Ook houden al die lagen je lekker warm.

Zou je zelf in Chimeria willen / kunnen leven?
Dat is moeilijk te beantwoorden. Wat je nooit moet uitvlakken is dat de mensen die in zo’n land zijn opgegroeid ook zo zijn gevormd. Niet iedereen is gelukkig als dat opeens weg is. Het geeft een loyaliteitsconflict. Het was wel je land en je wereld en de ideologie waar je in moest geloven. Je kunt dat niet zomaar verloochenen.

Wat maakt het dan in het bijzonder lastig voor hen?
Als je nooit gestimuleerd word om initiatief te tonen omdat je dingen moet doen of regels moet volgen, ga je niet opeens dat gedrag vertonen omdat je dat in een keer wel mag. Indoctrinatie is moeilijk tegen te gaan als je het fijn hebt. Dat zie je ook aan mijn hoofdpersoon Roxanne in Vlam. Voor haar was het leven lang niet zo moeilijk.  Als dochter van Tron, de dictator in Chimeria, zag Roxanne niet veel van de onderdrukking die de rest van het volk moest ondergaan en de regels waar zij zich aan moesten houden. Roxanne kreeg alles wat haar hartje begeerde en zag alleen de mooie dingen van haar vader.

De zogenaamde blinde vlek dus?
Ja, dat denk ik wel. Persoonlijk vind ik het altijd vervelend als mensen een blinde vlek hebben, maar dit is niet altijd weg te halen. Dat heeft veel te maken of mensen in staat zijn om hun eigen handelen onder de loep te nemen. Ik vind het wel belangrijk dat dat soort dingen geuit worden. Daarom ben ik een professioneel tegenspreker. Dingen moeten niet als universeel worden aangenomen.

Maar om terug te komen op de vraag; wel / niet leven in Chimeria?
Het blijft een lastige vraag. Natuurlijk zou ik het wel eens een keer willen ervaren, maar dat is echt niet te doen. Ik zie mezelf al bij Noord-Korea aankloppen. Dat wordt waarschijnlijk een enkeltje kamp. Maar er is ook nog een andere reden. Ik kan dit ook niet ervaren omdat ik ben opgegroeid in vrijheid. Ik mis de indoctrinatie, waardoor mijn ervaring anders zal zijn.

Zitten er dan geen beperkingen aan/in vrijheid?
Jazeker, er zitten ook veel beperkingen in vrijheid. Je vindt dat in van alles. Waar je als meisje interesse in hebt bijvoorbeeld.  Ik haalde als kind allerlei boeken uit de bibliotheek over ruimtevaart. Ik wilde astronaut worden. Op een gegeven moment vroeg de bibliothecaresse waarom ik zoveel werkstukken moest maken. Ik vertelde haar toen dat ik de boeken niet leenden voor een werkstuk, maar dat ik het onderwerp zelf interessant vond. Die vrouw wist niet wat ze moest zeggen. Voor vrouwen gelden die beperkingen dus in het bijzonder. Maar je bent in de wereld als vrouw geen slachtoffer. Je hoeft je niets van die beperkingen aan te trekken. Ook al wordt je iets opgedrongen door de maatschappij, dit hoef je zeker niet zomaar te doen. Ik ben bijna de helft van mijn leven een outcast geweest. Ik ben er echter nog steeds en ik leef nog steeds. Wat is er nou zo verschrikkelijk om alleen te zijn in iets? Het kan vervelend zijn, maar maakt het je leven onmogelijk? Soms moet je gewoon heel extreem zijn, zoals bijvoorbeeld met dit boek.

Dictatuur of democratie?
Wat mij heel erg is opgevallen is dat binnen een dictatuur machthebbers proberen tegen te gaan dat onderdanen volwassen worden. Ze moeten doen wat de ‘ouders’ zeggen. Dat breekt de menselijke geest en leidt uiteindelijk tot conflicten. Het is in die situaties niet de bedoeling dat je zelfstandig gaat denken. Het is de bedoeling dat de kinderen - in Vlam Tronkinderen - de leer doorgeven. Zij moeten dus niet blootgesteld worden aan allerlei ‘opruiende’ invloeden.

Welke eigenschappen van Roxanne bezit je zelf?
Nog zo’n lastig vraag. Roxanne is een personage dat ver van mij afstaat. Een ogenschijnlijk onbezorgde jeugd met veel vrienden. Maar wat ik wel in haar herken is hoe lang het kan duren voor je iets door hebt. Ze lijkt heel erg naïef, maar dat komt omdat het te traumatisch is om bepaalde  dingen werkelijk tot zich te laten doordringen.

Met welk personage voel je je dan wel het meest verbonden?
Ik heb wel veel met Cookie, ze is een vat vol tegenstellingen. Ze zoekt heel erg naar een familie om zich ergens aan te hechten en aan de andere kant is het een hele efficiënte killer. Ze heeft de behoefte van een in de steek gelaten kind dat graag ergens bij wil horen. Daarbij speelt ze op een geloofwaardige manier een niet traditionele vrouw. Een personage dat losstaat van de regels hoe vrouwen of meisjes moeten zijn en dat op een hele logische manier brengt. Maar ook Rafael vind ik heel interessant. Hij is gefrustreerd door de situatie waarin hij zich bevindt en zou uitstekend geschikt zijn om zichzelf als martelaar op te blazen. Hij speelt in het boek de rol van good guy. Een interessant spanningsveld ontstaat daardoor. Hij haat alle vormen van onderdrukking die de dictatuur met zich meebrengt en degenen die daar verantwoordelijk voor zijn, aan de andere kant is hij een filosoof, reflecteert hij op zichzelf en de mensen om zich heen, tot hij weer een driftbui krijg en dan toch weer in de problemen raakt. Ik herken dat van mijzelf als ik mij bevindt in een situatie die niet echt bij mij past. Dit veroorzaakt dan frustratie die steeds verder wordt opgevoerd en uiteindelijk ontplof het dan.

Is het lastig om een trilogie te schrijven?
Nee, eigenlijk niet. Dat gaat min of meer vanzelf. Wat wel lastig is, is om een boek van 300 pagina’s te schrijven. Uiteindelijk worden het dan altijd drie boeken in plaats van één. :-)

Welk boek is al eens geschreven maar had je zelf graag willen schrijven?
Eén van mijn oerboeken Wuthering Heights (red. Woeste Hoogten). Dit boek heeft veel invloed gehad op mijn eigen schrijfontwikkeling. Je blijft ontzettend betrokken bij de personage, ook al zijn het etterbakken, en in die tijd is het een heel gedurfd verhaal. Met zo’n eerlijkheid te durven schrijven vind ik echt fenomenaal. Voor mij is Wuthering Heights één van de meest revolutionaire boeken uit de negentiende eeuw.

Je werkt samen met Myriam West. Haar song Home is tevens titelsong voor jouw boek. Hoe is deze samenwerking tot stand gekomen?
De samenwerking is tot stand gekomen via de uitgever.  We spraken begin dit jaar over de promotie van Vlam en omdat muziek een grote rol speelt in het verhaal kwam het idee op om een titelsong te gebruiken. De vraag was: hoe gaan we dit doen? Mijn uitgever heeft veel contacten in de muziekwereld en zo zijn we op Myriam gekomen. Ze was meteen heel enthousiast en de song Home past perfect bij Vlam.

Wat is je slechtste eigenschap?
Uitstelgedrag.

En je beste eigenschap?
Volhouden.

Waar schrijf je het liefst?
In bed.

Wat lees je zelf het liefst?
Ik ben een beetje zoekende nu. Harry Potter, literatuur  (Coetzee) Het is belangrijk waar ik me het meest thuis bij voel. Voor mij moet taal altijd in dienst staan van het verhaal en het thema.

Wanneer kunnen we het volgende deel verwachten?
De bedoeling is volgend jaar rond deze tijd. Het is drie kwart gereed, ik moet nu naar de grote finale toeschrijven. Ook moeten er nog een paar mensen met elkaar naar bed. Dat moet ik er ook nog inschrijven, hahaha. En dan sluiten we af met een groot festival, waar het nog erger mis gaat dan in het vorige boek.

Foto: (c) Barry Marre