Frans de Jong: 'De verpakking van een product is de slimste truc'

Wil je daarentegen weten of je wel gezond genoeg eet of waarom je ’s avonds toch zo’n behoefte hebt om te snacken? Eet gewoon! vertelt en legt uit wat je in je eetpatroon moet veranderen om je gezonder en fitter te voelen. Herontdek het plezier van lekker en gezond eten dankzij dit boekje.   

Frans, jouw weg in de wereld van het voedsel lijkt te beginnen bij de keuze voor de opleiding Levensmiddelentechnologie. Hoe kwam je tot deze keuze?
"Moeilijke vraag, ik ben me altijd al bewust geweest van wat we eten. Sinds ik het ouderlijk huis verliet, ben ik gestopt met het eten van vlees en vegetariër geworden. In die periode (ik heb het nu over de begin jaren ‘70) was het niet eenvoudig. Etiket- en ingrediëntendeclaratie bestonden nog niet en uit eten gaan was er niet bij voor vegetariërs. De fantasie in het restaurant ging niet verder dan een gebakken ei. Je moest je wel verdiepen in voeding/voedsel om voor jezelf een uitgebalanceerd en verantwoord dieet samen te stellen. De studie Levensmiddelentechnologie was eigenlijk een logisch vervolg. Ik wilde exact weten waar ons voedsel vandaan kwam en hoe het werd geproduceerd."    

Na de opleiding heb je samen met studievrienden een eigen bedrijf opgezet welke zich bezig houdt met onderzoeken naar voedingsmiddelen. Hier heb je meer dan 22 jaar leiding aan gegeven. Wat moeten wij ons voorstellen bij onderzoek naar voedingsmiddelen?  
"In de periode dat wij met ons bedrijf begonnen (een laboratorium en adviesbureau) trad er net een wet in werking die fabrikanten verplichtte voedingswaardes en ingrediënten op de verpakking te vermelden. Ook werden regels voor kwaliteitszorg aangescherpt (HACCP, Hazard Analyses Critical Control Points). Er was veel onderzoekscapaciteit nodig voor het vaststellen (middels laboratoriumonderzoek) van de voedingswaarde van producten. Voor HACCP moest je kunnen aantonen, veelal via bacteriologisch onderzoek, of je product op een veilige manier werd geproduceerd. Wij voerden het onderzoek uit en adviseerden de bedrijven wat ze in het productieproces moesten veranderen om aan de eisen van de wet te kunnen voldoen."   

In het voorwoord van Ons Voedsel staan meerdere leuke uitspraken. Kan jij op onderstaande uitspraken jouw eerste reactie geven:
a. Smaak is emotie.
b. Bij consumenten staan snelheid en gemak hoger op de prioriteitenlijst dan gezondheid.
c. Voedsel moet weer een belangrijke plaats krijgen op school en in de opvoeding. 
"a.  Mensen eten met hun gevoel en niet met hun verstand. Voelen we ons rot dan begint de een zich vol te proppen met chocolade en de ander krijgt geen hap meer door de keel.
b.  Een gezin twee kinderen en werkende ouders. Er is geen tijd om from scratch een gezonde voedzame maaltijd te bereiden. Bij de keuze in de supermarkt verdient snelheid en gemak de voorkeur. Patates frites met appelmoes en een frikadel willen kinderen elke dag wel eten. Ouders moeten kinderen leren dat een gekookte aardappel met verse groente en een stuk vlees gezonder is om alle benodigde voedingsstoffen binnen te krijgen.
c.  Zie ook b. Het zou goed zijn dat middelbare scholen op alle niveaus het vak Voedingsleer introduceren om jongeren bewust te maken van hun voeding en de consequenties van ongezonde voeding op latere leeftijd (obesitas e.d). Ook moeten scholen kritischer kijken naar het aanbod van producten in de schoolkantine. Nu is het vaak zo dat scholieren de gezonde bruine boterham met kaas uit hun broodtrommeltje van thuis weggooien en verruilen voor een vette hap uit de schoolkantine."    

Wanneer je Ons voedsel ziet, schrik je als leek in eerste instantie. Een studieboek, zo groot en imposant. In tweede instantie zie je alle interessante onderwerpen. Hoe raad jij een leek aan om dit boek te lezen?  
"Mijn boek Ons Voedsel moet gezien worden als een naslagwerk en zou in mijn visie in elke huiskamer thuis horen net als een woordenboek of encyclopedie. Het is in mijn ogen geen boek voor professionals, maar juist voor de consument als leek. Het is ook als zodanig geschreven. Als mensen het mij vragen zeg ik ook altijd: Wil je iets weten over voedsel, over wat je eet, welke moeilijke termen er staan op het etiket of hoe iets wordt gemaakt. Zoek het op in dit boek. Alles wat je wilt weten over het voedsel dat je eet, staat erin."

Quote uit jouw boek Ons Voedsel: “Het enorme aanbod en slimme marketingtechnieken maken het de consument evenwel niet gemakkelijk om verantwoorde keuzes (voor een gezond voedingspatroon) te maken.”
Van welke marketingtruc schrik jij altijd het meest?
"De verpakking van een product is de slimste truc. De verpakking misleid de consument tot de aankoop van een product en het komt zelden voor dat de inhoud is wat de verpakking belooft. Er wordt door de marketingafdeling veel tijd, energie en aandacht besteed aan de verpakking. De verpakking slokt in de meeste gevallen ook het leeuwendeel op van de kostprijs van het product. Stop dat geld in de kwaliteit van het product.
Als goede tweede: Het te pas en te onpas gebruiken van voedingsclaims (bijv. light). De wet zegt dat alleen wetenschappelijk bewezen voedingsclaims op het etiket mogen staan. Ik vraag me altijd af of ze allemaal wel voldoende wetenschappelijk bewezen zijn en of de overheid het geld en de mankracht heeft om dat goed te controleren."

In je nieuwe boek Eet gewoon! kan je lezen dat een mens niet instinctief kiest voor de juiste voeding. Hoe komt dat?  
"Als we dat wisten dan was het obesitas-probleem snel opgelost. Ook vroeger – en we hebben het dan over meer dan 12.000 jaar geleden - leefde de mens van jagen, vissen en verzamelen. We leidden een zwervend bestaan en aten alleen om te overleven. Op een gegeven moment was de mens in staat de door de natuur geboden rijkdommen beter te benutten en werd er voorzichtig begonnen met de productie van voedsel. Het zwervend bestaan werd opgegeven. In de duizenden jaren daarna verloren we dit instinctieve gedrag dat we nog steeds zien bij wilde dieren, om alleen te eten om te overleven. Ook onze huisdieren hebben dit instinctieve gedrag verloren. Te dikke honden en katten in overvloed."

Genetisch is ons lichaam nog steeds geprogrammeerd zoals duizenden jaren geleden en de signalen die ons lichaam afgeeft betreffende honger en dorst komen te laat bij onze hersenen aan, schrijf je in je boek. Op deze zaken lijken we (nog) geen invloed te kunnen uitoefenen.
Vermoed jij dan ook dat we nog dikker gaan worden met zijn allen? Of wordt educatie de oplossing?  
"Als we niks doen en we de voedingsmiddelenindustrie maar zijn gang laten gaan dan worden we inderdaad nog steeds dikker. In Amerika is 65% van de bevolking te zwaar en 25 % obese Er sterven jaarlijks 300.000 mensen aan de gevolgen daarvan. In Nederland is iets minder dan de helft van de bevolking te zwaar waarvan 12% obese. Alle statistieken geven een stijgende trend aan.
Voorlichting en educatie is de enige oplossing vergelijkbaar met bijvoorbeeld de gevoerde anti-rookcampagnes. Obesitas is dodelijk. Het moet wel met verstand worden aangepakt, zodat we niet dezelfde kant opgaan als met de anti-vet campagne (toen was nog het idee dat vet slecht voor je is en de grootste dikmaker). De voedingsmiddelenindustrie is toen massaal vet gaan vervangen door suiker en worden we nog steeds dik."

Er spelen ook mentale, emotionele en spirituele zaken mee waarom minder eten en meer bewegen ons in de Westerse Wereld niet lijkt te lukken.
Kan je hier voorbeelden van geven?  
"Mentale druk van de omgeving: Tijdens een verjaardagspartijtje wordt altijd grote druk uitgeoefend om toch dat gebakje te nemen. Nee, ik ben aan de lijn. De gastvrouw dringt aan : doe niet zo flauw, alleen deze keer dat geeft toch niet.
Hoe we ons voelen maakt een belangrijk deel uit van de beslissing wat we eten. Als we ons rot voelen is de keuze tussen een appel of een chocoladebol niet zo moeilijk."

De verschillen tussen jouw beide boeken zijn groot, en dan niet alleen in omvang. Om het even zwart-wit neer te zetten; het eerste boek is wetenschappelijk en het tweede boek is praktisch. Wat vond je leuk aan welk boek wat betreft het schrijven ervan?
"Ik vond het werken aan beide boeken leuk. In Ons voedsel kon ik mijn wetenschappelijk kennis kwijt over voedsel. Aan dit boek is ook vele jaren van research vooraf gegaan.
Eet gewoon! is ontstaan uit de ‘irritatie’ over de ‘lariekoek’ van de vele dieetboeken en alle vrouwelijke kennissen in mijn omgeving die teleurgesteld waren dat het volgen van een bepaald dieet weer niet het gewenste effect had. Keer op keer moest ik uitleggen waarom het betreffende dieet mislukte en hoe ze het dan wel moesten doen."

Jij begeeft je in een interessante wereld waar de ontwikkelingen snel gaan en de hypes je om de oren vliegen. Wat hoop jij dat de toekomst ons gaat brengen?
"De ontwikkelingen gaan inderdaad snel en ik hoop niet dat ons voedsel eindigt in pakjes, zakjes en tubes en dat de gemiddelde consument steeds minder weet over zijn voedsel, maar dat we juist de omgekeerde weg gaan bewandelen. Dat we ons bewuster worden van wat we eten, hoe het wordt geproduceerd en ons eten nog een herkenbaar gezicht heeft."