Genieten van de beruchte verplichte leeslijst
Dit artikel is geschreven door Gigi.
Helena: ‘Een mijmerend en voortkabbelend boek. Ik vind dat af en toe heerlijk om te lezen, maar dat geldt niet voor alle lezers, denk ik. Omdat ik ooit voor mijn literatuurlijst De ogen van Roosje had gelezen, werd mijn aandacht bij de nieuw verschenen boeken getrokken door een ander boek van Clare Lennart, namelijk Huisjes van kaarten. Uitgeverij L.J. Veen Klassiek geeft regelmatig literatuur die enigszins in de vergetelheid is geraakt opnieuw uit en het is fijn dat dit boek uit 1938 ook in dat opzicht aandacht heeft gekregen.’
Gigi: ‘Deze roman kende ik niet maar ik ging direct rechtop zitten toen ik de naam van de auteur zag. Een schok van herkenning ging door me heen. Clare Lennart, een naam die me bij gebleven is vanaf mijn schooltijd omdat ik voor mijn Nederlandse leeslijst een boek van haar hand las. De ogen van Roosje heb ik toen met zeer veel plezier gelezen, net als vele andere boeken die ik in die tijd las. Met warme gevoelens denk ik terug aan de boeken die ik toen las voor wat vaak de ‘verplichte lijst’ genoemd wordt. Genoten heb ik van al die boeken, al kon ik de meeste niet op waarde schatten en begreep ik nog niet de helft van de onderliggende thema’s. Geregeld merk ik dat niet iedereen met zoveel plezier terugdenkt aan de ‘verplichte lijst’ als dat Helena en ik doen.’
We legden een aantal leesfanaten (oftewel leesveelvraten) de vraag voor hoe zij terugkijken op het lezen van literatuur op school. Hierbij valt allereerst op dat de term verplichte leeslijst door iedereen anders geïnterpreteerd wordt.
Verplichting: een andere interpretatie
Zo stelt de ene lezer dat het verplicht was om te kiezen uit een lijst waarin de volledige Nederlandstalige canon voorkwam en de ander dat ze een veel vrijere keus kregen door zelf te mogen kiezen wat ze wilden lezen, zolang het maar Nederlandstalige literatuur was, wat in feite op hetzelfde neerkomt. Sommige scholen waren iets strenger en moest minstens een aantal boeken voldoen aan extra criteria. Zo moesten enkele boeken afkomstig zijn uit een bepaald tijdperk zoals vóór 1880 of geschreven zijn vóór de Tweede Wereldoorlog.
Natuurlijk zijn er ook verschillen te vinden daar waar het schoolniveaus betrof, maar de grootste verschillen werden mogelijk gevonden tussen de Vlaamse en Nederlandse aanpak van docenten. Vlaamse lezers geven vaker aan dat ze boeken gezamenlijk lazen in de klas, wat natuurlijk ook een vorm van verplichting is. Anderzijds kijken zij ook terug op meer vrijheid van keuze van boeken, omdat ze ook buitenlandse literatuur mochten lezen voor de Nederlandstalige lijst. De grootste verplichting zat over het algemeen in het feit dat men Nederlandstalige literatuur moest lezen en dat er vooraf een verplicht aantal boeken vastgesteld werd.
Zoals hierboven genoemd vroegen we de lezers ook hoe zij terugkijken op het lezen van literatuur in de schoolperiode. Zoals verwacht zijn de meningen, of liever gezegd de gevoelens, hierover sterk verdeeld.
Daar waar de lezer als leerling het gevoel had redelijk vrijgelaten te worden in de keuze van wat men las, kwamen positieve geluiden.
‘Met of zonder school: ik las. Dat ik er ook nog punten mee kon verdienen op school, vond ik mooi meegenomen.’ - Ine
‘De leeslijst was erg uitgebreid bij ons en aangezien ik erg graag las, probeerde ik meerdere boeken van die lijst te lezen, meer dan verplicht was. Wat ik me nog goed kan herinneren, is dat die lijst erg gemengd was, vertaald werk en oorspronkelijk Nederlandstalig, recent en ouder. Dit was te danken aan de leerkracht Nederlands. Ik heb er eigenlijk wel van genoten en veel gelezen waar ik anders op dat moment nooit aan zou zijn begonnen.’ - Evy
Daarnaast voelde het verplichte karakter voor een flink aantal lezers als belemmerend. Natasha Braat, docent op een middelbare school, geeft aan dat ze haar leerlingen geen literatuur voorschotelt omdat dit niet bij hen past. Ze stimuleert haar leerlingen wel op een andere manier door samen boeken te kiezen en die ook samen te lezen. Ook biedt ze haar leerlingen een lichtere vorm van romans aan om te lezen.
Nog niet klaar voor literatuur
Vaak wordt genoemd dat leerlingen op die leeftijd niet altijd toe zijn aan literatuur. De thema’s passen niet bij jeugdige lezers en het werken met symboliek en diepere lagen is geregeld nog onvoldoende te doorgronden. Hier ligt een grote rol voor de docent om te sturen in wat er gelezen wordt, zodat het niveau beter aansluit en het leesplezier behouden blijft. Annemieke de Jong, docent, beschrijft dat ze lezers die meer uitdaging aan kunnen uitnodigt om buiten hun comfortzone te lezen om hen kennis te laten maken met nieuwe genres. Maar de minder ervaren lezers help je hiermee niet, zegt zij. Help deze groep lezers door met hen mee te lezen en hen vooral boeken te laten lezen op hun niveau en in hun favoriete genre. Vroeger waren de mogelijkheden er nog niet, maar het gebruik van Young Adult-romans en zeker ook Graphic Novels, maar ook van thrillers en feelgood, lijkt een goede optie om dichter bij de behoefte van de leerling te blijven.
‘Ik was een vroege leerling, dus op mijn veertiende zat ik in de derde en dat is mijns inziens echt te jong voor literatuur. Hierdoor heb ik een leesdip van een aantal jaar gehad en dat is zonde.’- Laurie
‘Ik worstelde behoorlijk met de verplichte literatuurlijst. We mochten kiezen uit een hele hoop boeken, maar op die leeftijd las ik vooral crime en fantasy, en had ik absoluut geen trek in literatuur. De aanslag en Twee vrouwen van Harry Mulisch gingen nog, al werd ik best moe van al die overdreven symboliek: zeg gewoon wat je bedoelt! Op Publieke werken van Thomas Rosenboom ben ik echter finaal vastgelopen.’ - Lieke
De rol van de docent
Een vraag die naar voren komt, is of het lezen op school bedoeld is om het lezen te stimuleren of dat er ook een ander leerdoel aan ten grondslag ligt. Door het lezen van boeken vergroot je je woordenschat en versterk je het doorgronden van de taal. Het analyseren van romans geeft verdieping in het bestuderen van teksten. Dit werkt misschien wel beter met een goede roman uit de literatuur waarbij sommige leerlingen wel wat uitdaging kunnen gebruiken. En moet je dit analyseren en verdiepen altijd leuk vinden als leerling? Zoals niet elke leerling kan genieten van het oplossen van wiskundeopdrachten, zal ook niet elke leerling genieten van het uitpluizen en analyseren van een ingewikkelde literaire roman. Het nut wordt hiervan vaak niet gezien, zeker niet op het moment zelf, toch gebruik je deze kennis heel vaak in het dagelijks leven (al lijkt het vaak van niet).
Sinds een behoorlijk aantal jaren wordt in Nederland veel gebruik gemaakt van Lezen voor de lijst. Leerlingen kunnen online zoeken naar een boek dat past bij hun niveau en krijgen vooraf al enige informatie over een boek, waardoor ze iets kunnen kiezen dat bij hun beleving past. Het aantal boeken op deze lijst stijgt elk jaar en bij de meeste boeken zijn ook opdrachten te vinden die een beter inzicht geven in wat de leerling gelezen heeft en tevens de onderdelen van een boekanalyse onder de aandacht brengt. Bij deze lijst zijn de boeken goed ingedeeld op Niveau en leeftijd zodat er (bijna) altijd wel een aantal boeken te vinden is dat bij de leerling aansluit. Toch geldt ook hier dat er een rol voor de docent is weggelegd om de leerling te sturen. De een mag meer uitdaging krijgen, de ander kan behoed worden voor te hoog grijpen.
‘De leeslijst heeft niet gezorgd voor een leesdip, maar ik heb heel lang een grondige hekel gehad aan Nederlandse literatuur en zelfs nu - bijna twintig jaar later! - bezie ik het genre nog steeds met wantrouwen. Publieke werken heb ik ondertussen trouwens herlezen. Prachtig boek!’ - Lieke
Lees hier meer over Huisjes van kaarten
Hoe herinner jij je de verplichte leeslijst?
