Geschreven in bloed | de geschiedenis van de thriller in Nederland en België #2

op 22 februari 2018 door Soraya Vink (crew) 11 reacties

‘De geschiedenis is een fictie waarover we het eens zijn,’ schreef de Franse filosoof Voltaire. Om terug te gaan naar het ontstaan van de Nederlandstalige thriller zoals we die vandaag de dag kennen, waren er eerst nog wat merkwaardige ontwikkelingen. Op de tweede dag van deze nieuwe editie van de Thriller Tiendaagse gaan we terug in de tijd. Een geschiedenisles voor de liefhebbers van het thrillergenre: de collegezaal is opnieuw geopend!

Bezoek de Nederlandse Thriller Tiendaagse 2018 homepage | Geschreven in bloed #1

Een mannenwereld

1980 staat op de kaart als de nieuwe impuls voor het Nederlandse thrillergenre, aangezien een aantal namen zijn entree maakte in het spannende genre om vervolgens uit te groeien tot kopstukken. Theo Capel, Jacques Post, Tomas Ross en Felix Thijssen zorgden voor een nieuwe dynamiek. Ross volgde een tendens die Jef Geeraerts ook liet zien; kiezen voor een spannend verhaal waarin feiten de boventoon voeren bij een fictief plot, een subgenre dat bekend kwam te staan als 'faction'. Inspiratie werd ook gevonden in actuele gebeurtenissen zoals de Bijlmerramp die Ross verwerkte in het boek De vlucht van de 4de oktober. Tegenwoordig staat hij bekend als veelschrijver in het genre en schreef hij naast zijn eigen thrillers ook samen met Rinus Ferdinandusse, de Zweedse Maj Sjöwall en Corine Hartman enkele boeken.

De thrillerprijs De Gouden Strop (vernoemd naar het gelijknamige boek van Joop van den Broek) moest, samen met andere initiatieven zoals de jaarlijkse Detective en Thrillergids van Vrij Nederland en de Maand van het Spannende Boek (inmiddels teruggebracht naar Spannende Boeken Weken) de erkenning van de misdaadroman brengen als even volwaardig als een literaire roman. Zoals al jaren wel het geval was, en is, in de Angelsaksische en Scandinavische landen, waar de genres hand in hand lijken te gaan. In België duurde het wat langer voor een vakprijs in het straatbeeld werd geïntroduceerd; vanaf 2002 werd De Diamanten Kogel uitgereikt voor het beste spannende, oorspronkelijk Nederlandstalige, boek. Het initiatief van het Genootschap voor Vlaamse Misdaadauteurs (tegenwoordig bekend als Verening van Vlaamse Misdaadauteurs) werd goed ontvangen, maar had in 2016 haar laatste editie wegens een beslissing van het bestuur.

In België kreeg Geeraerts medio jaren tachtig concurrentie van Bob Mendes, ook een begenadigd schrijver van 'faction'. Mendes won tijdens zijn schrijverschap twee keer De Gouden Strop voor zijn boeken Vergelding (later ook gepubliceerd in de Verenigde Staten) en De kracht van het vuur. Tot begin jaren negentig vochten meerdere auteurs om een plekje bij de lezer maar namen zoals Patrick Conrad en Pieter Aspe wisten echt door tot dringen tot de lezer. Aspe startte met zijn reeks rond inspecteur Van In, die vandaag de dag inmiddels toe is aan het veertigste deel; een unicum wat betreft de houdbaarheid van seriepersonages in het Vlaamse thrillergenre. In Nederland stond inmiddels een nieuwe generatie schrijvers, waaronder René Appel en Jacob Vis te trappelen.

Gerelateerd:

Vrouwen pakken de pen op

Jarenlang waren ze afwezig maar opeens waren ze daar: vrouwelijke thrillerschrijfsters van Nederlandse en Vlaamse bodem. Waarschijnlijk is deze opkomst te danken aan de populariteit van het Britse schrijversduo Nicci French bij, je raadt het al, vrouwelijke lezers. Veelal met een blond kapel en voorzien van een achtergrond waarbij schrijven een rol speelt, pakten Saskia Noort, Simone van der Vlugt, Marion Pauw en Esther Verhoef de Nederlandstalige lezer volledig in.

Saskia Noort geldt nu al als de best verkopende thrillerschrijfster in Nederland met circa 2,7 miljoen verkochte exemplaren in 2016. Haar succes gaat al enige tijd ook over de grens aangezien haar boeken worden uitgegeven in het Duits, Frans en zelfs Russisch. In Frankrijk kreeg ze erkenning door met De Eetclub een publieksprijs in de wacht te slepen. Het GNM kende haar in 2013 de meesterprijs toe onder de lofzang: 'Voor haar bijdrage aan de emancipatie van het genre dat de naam literaire thriller draagt. Behalve dat ze daarmee een enorm, grotendeels vrouwelijk, nieuw lezerspubliek bereikte, effende ze daarmee het pad voor een compleet nieuwe generatie thrillerauteurs.'

Het succes van deze schrijfsters die allen begonnen bij uitgeverij Ambo Anthos maar inmiddels uitgewaaierd zijn naar nieuwe uitgeefhuizen, zou uiteindelijk een schoolvoorbeeld worden voor veel Nederlandse uitgeverijen. In België zien we deze tendens ook met succesvolle namen als Anja Feliers, Belinda Aebi en meer recent Hilde Vandermeeren.

Gerelateerd:

Botsing tussen genres

Met de opkomst van weer een nieuwe generatie thrillerschrijvers die prima scoorden qua verkoop, ontstond er een nieuw vraagstuk: behoort de thriller tot de wereld van de literatuur? Memorabel zijn de woorden van Connie Palmen die op het Boekenbal verkondigde ‘Scheer je weg uit het land van de literatuur, nietsnutten! Donder op!’ om later nog in een uitzending van De Wereld Draait Door aan te vullen: ‘De thriller leeft bij de gratie van het cliché.’

In 2015 schreef Tomas Ross een ingezonden brief in het tijdschrift Elsevier met als thema waar toch die minachting voor het spannende boek vandaan komt. Volgens Ross is het onterecht dat literatuurcritici het spannende genre met dedain benaderen. Als voorbeeld noemt Ross de Vlaamse schrijver Jef Geeraerts die na het lezen van de faction thriller De dag van de jakhals van Frederick Forsyth bevlogen raakte om zelf een spannend boek te schrijven. Vreemd genoeg werd de carrièreswitch van Geeraerts gezien als een degradatie en overstap naar 'lectuur'. Maar waarom al die negativiteit? Of om te besluiten met de wijze woorden van Jef Geeraerts zelf: ‘Elk goed boek is een spannend boek en elk spannend boek is een goed boek.’

Toch vindt er de laatste jaren volop een 'kruisbestuiving' plaats waarbij schrijvers wisselen van genre en een nieuw perspectief zoeken. Zo is Judith Visser, onder andere bekend van haar succesvolle thriller Stuk die ook werd verfilmd, tegenwoordig comfortabel in het uitbrengen van literaire romans zoals In seizoenen en Zondagskind. Ook Esther Verhoef, zeer succesvol met haar thrillers en ook enige tijd het schrijversduo Escober vormde samen met haar man Berry, bracht tussentijds romans uit. In 2009 bracht ze haar roman Tegenlicht uit, die werd genomineerd voor de NS Publieksprijs en onlangs publiceerde ze Nazomer. Al jaren schrijft ze samen met haar partner Herbert de Paepe bloedstollende thrillers, maar in 2017 besloot Els Depuydt de debuutroman Mia te publiceren.

Het zijn slechts enkele voorbeelden van thrillerschrijvers die weleens een overstap maken naar het literaire genre. Maar andersom kan het ook; zo zagen we eerder al met Jef Geeraerts. In 2013 won Arjen Lubach de Hebban Thriller Debuutprijs voor IV, een stap in zijn schrijverscarrière die niet meteen vanzelfsprekend was. 'Allereerst omdat ik mijn collega-schrijvers wel eens hoorde zeggen: “als het misgaat kan ik altijd nog een thrillertje schrijven”. Dat dacht ik zelf ook wel eens, maar eigenlijk vond ik dat ook best wel arrogant. Want is het wel zo makkelijk om een thriller te schrijven? Ik wist dat ik daar alleen maar achter zou komen door het te proberen,' vertelde hij in een interview met Hebban. Ook de broers Thomas en Daan Heerma Van Voss brachten samen een thriller uit, getiteld Ultimatum, hoewel beide succesvol zijn met hun literaire publicaties.

Het toont aan dat het begrip 'schrijver' een veelzijdige betekenis heeft en niet inhoudt dat iemand voor de rest van zijn of haar carrière gebonden is aan een bepaald genre. Juist de kruisbestuiving van de verschillende genres zorgt ervoor dat er publicaties uit verrassende hoeken komen en schrijvers elkaar kunnen inspireren.

Gerelateerd:

Vizier op het buitenland?

Tegenwoordig komen er gemengde reacties op de positie van de Nederlandstalige thriller. Wie een blik op de Bestseller 60 werpt, zal zien dat het lang niet vanzelfsprekend is dat een Nederlandstalige thrillerschrijver een positie verovert tussen het buitenlandse 'thrillergeweld' waarbij debutanten uit het Angelsaksische gebied tegenwoordig als paddenstoelen uit de grond schieten. En zelfs de grens tussen Nederland en Vlaanderen heeft nog wat te verduren, zoals de Vlaamse thrillerschrijver Jo Claes in 2015 toelichtte bij de winst van de Gouden Strop voor zijn boek De mythe van Methusalem. In zijn speech vertelde Claes dat hij tevergeefs zocht naar het boek van Gouden Strop-winnaar Michael Berg. Het boek bleek in België niet verkrijgbaar te zijn. De Vlaamse thrillerschrijver constateerde een probleem, aangezien de meeste boeken van Nederlandse thrillerschrijvers en omgekeerd voor de Vlaamse thrillers in Nederland, niet altijd zichtbaar zijn in de boekhandel. 'In Vlaanderen kent men de boeken van de bovenburen niet en in Nederland weet men niet wat er in het zuiden gebeurt in de misdaadliteratuur,' zei Claes. Hij noemde het 'intriest'.

Wat maakt ons bijvoorbeeld zo aangetrokken tot de Scandinavische misdaadliteratuur, die door Claes in dezelfde speech werd aangehaald. 'Over die rare namen breek je toch je tong?' merkte hij op. Daarmee zou het geen excuus moeten zijn volgens de Vlaamse thrillerschrijver door te zeggen dat de Vlamingen en Nederlanders een andere cultuur hebben aangezien we dezelfde taal spreken.

Wie de auteurslijsten op Hebban bekijkt, zal zien dat er genoeg Nederlandse en Vlaamse thrillerschrijvers zijn die met hun boeken een steentje bijdragen met de 'entertainment' van een spannend verhaal. Wat van ver komt is niet altijd 'lekkerder'. Een goed voornemen om tijdens deze editie van de Thriller Tiendaagse minstens een Nederlandstalige thriller op te pakken. De redactie inspireert je ook de komende dagen nog met voldoende leestips, dus er is geen excuus mogelijk.

Welke Nederlandstalige thriller heeft op jou een blijvende indruk gemaakt? Laat het weten in een reactie onder dit dossier!

Bronnen:

Moorden met woorden: honderd jaar Nederlandstalige misdaadliteratuur, samengesteld door Jan C. Roosendaal, Bert Vuijsje en Chris Rippen
De grote Crimezone thriller encyclopedie, samengesteld door Jos van Cann

Bezoek de Nederlandse Thriller Tiendaagse 2018 homepage