Hebban bespreekt: Bakhita van Veronique Olmi
Recensie: Poëtisch verhaal van een slavin
Bakhita is gebaseerd op het leven van een vrouw die als jong meisje wordt ontvoerd door slavenhandelaren. Dit hartverscheurende verhaal neemt je mee naar het Soedan van 1869 toen het meisje, dat haar eigen naam niet meer weet, werd geboren. De slavenhandelaren noemden haar Bakhita, wat Geluksvogeltje betekent. Via een Italiaanse consul die haar op de slavenmarkt kocht, kwam ze in Italië terecht. Dankzij een man die haar als zijn dochter behandelde, ging ze in een klooster in Venetië wonen en daar werd ze uiteindelijk non.
Véronique Olmi heeft met Bakhita geen feitelijk, historisch correct verhaal opgeschreven, zo vertelt ze in een interview uit 2017, toen het boek in Frankrijk werd gepubliceerd. Alle data en plaatsen die bekend zijn heeft ze gebruikt maar verder is ze vooral uitgegaan van de impact die het leven van Bakhita op haarzelf had. Ze heeft bijvoorbeeld de nonnen in het klooster in Venetië bezocht, maar ze is niet naar de Vaticaanse bibliotheek gegaan om meer uit te zoeken. Zo is het een heel eigen verhaal geworden, waarin toch alles wat er bekend is over Bakhita wordt gerespecteerd.
In feite bestaat het boek uit twee delen: Bakhita’s leven als slaaf en haar leven als non. Het eerste deel is zo gruwelijk en intens, dat het haast onmogelijk lijkt dat mensen tot zoiets in staat zijn. Gelukkig beschrijft Olmi lang niet alles in detail. Ze heeft er bijvoorbeeld voor gekozen om de lezer geen deelgenoot te maken van verkrachtingen.
‘Wat er daarna gebeurt, de ravage, vanbuiten en vanbinnen mishandeld te worden, dat kent ze al, het is de afgrond zonder bodem, zonder hulp, het betekent ziel en lichaam samen tot roerloosheid gedwongen en verbrijzeld. De misdaad waarop de dood niet volgt.’
Andere martelingen worden wel expliciet beschreven, zoals wanneer Bakhita wordt afgeranseld met een zweep en bijna sterft. Maar het wordt nooit té gruwelijk en Bakhita heeft op de meest verschrikkelijke momenten vaak een positieve gedachte of observatie. Ze heeft een vrij poëtische kijk op het leven. Dit maakt het boek zelfs voor de meest tere zielen heel goed leesbaar.
Bakhita gaat ook over de verschillen en de overeenkomsten tussen de Afrikaanse (veelal Islamitische) en de Europese (veelal christelijke) cultuur. Bakhita herkent in de Italiaanse mannen die in de Eerste Wereldoorlog hebben gevochten, dezelfde woede als bij de Afrikaanse slavenhandelaren. Ze heeft op beide continenten kinderen gezien die ondervoed en mishandeld zijn en van hun moeders worden gescheiden. Het is in feite overal hetzelfde. En toch blijven de witte mensen er de nadruk op leggen hoe zwart ze is. Blijven ze van haar uiterlijk schrikken en denken ze dat ze dom is omdat ze hun taal niet genoeg beheerst om zich goed uit te drukken. Olmi maakt dit duidelijk door niet alleen Bakhita’s perspectief te gebruiken maar ook dat van de mensen om haar heen. Als lezer weet je hoe neerbuigend mensen over het algemeen over Bakhita denken. Dit is heel goed gedaan, want de meerdere perspectieven maken het verhaal completer en begrijpelijker.
Bakhita blijft altijd geloven in het goede, ze verwondert zich en tegelijkertijd begrijpt ze vooral de onderdrukte mensen goed. Dit prachtige boek is eigenlijk het verhaal van elke vluchteling, elk mens dat zijn eigen wijsheid met zich meedraagt maar het niet kan overbrengen. Want Bakhita maakt geen onderscheid tussen zwart en wit, tussen arm en rijk, man en vrouw. Voor haar is iedereen gewoon mens.
‘Als iemand pijn heeft. Als hij honger heeft. Dan is er geen liefde meer. Daartoe ontbreekt de kracht, dat weet ze. Dus geeft ze de gewonden voedsel zodat tegelijk met de smaak van het brood ook de smaak voor het leven terug zal komen.’
Bakhita is een ontzettend waardevol boek in deze tijd waarin zoveel mensen hun land moeten verlaten en op zoek zijn naar een leven in vrede. Want gruweldaden, maar ook goede daden zijn van alle tijden.
5 sterren, door Marjolein
Bakhita
Veronique Olmi
De Geus
december 2019
