Hebban bespreekt: Beminde van Toni Morrison
Recensie: Moederliefde, een moordenaar als je niet zorgeloos bent
In de tweede helft van de negentiende eeuw vormde de stad Cincinnati in Ohio een schakel in de zo genoemde Underground Railway, de route waarlangs slaven uit het zuiden van de Verenigde Staten vluchtten en hulp konden verwachten. In 1987 schreef Toni Morrison de roman Beloved, in vertaling Beminde. Het verhaal is gebaseerd op de geschiedenis van Margaret Garner, een slavin die in Kentucky ontsnapte aan de slavernij en naar Cincinnati vluchtte, nadat ze uit wanhoop en liefde haar eigen kinderen had omgebracht.
Sethe is zwanger wanneer ze uit Kentucky weet te ontsnappen. Zwaar gehavend, haar rug kapotgeslagen, haar voeten bloot en pijnlijk, valt ze ergens neer. Amy, een blank meisje, blijkt haar reddende engel. Ze verzorgt Sethes wonden en helpt haar bij de bevalling. Met haar kind op de rug gebonden komt ze in Cincinnati, waar haar schoonmoeder woont. Bij haar trekt ze in met dochter Denver. Het een en ander betekent niet dat ze rust krijgt. In het huis spookt het en de beide vrouwen zijn ervan overtuigd dat het de onrustige geest van Sethes eerste overleden dochtertje is, die rondwaart en hun leven verstoort.
Als Denver een jaar of veertien is, komt er plotseling een jonge vrouw aanlopen. Baby Suggs, de schoonmoeder van Sethe is inmiddels overleden. De vrouw vertelt dat ze ‘Beminde’ heet, zij trekt bij Sethe en Denver in. Toen het eerste kind van Sethe overleed, werd er op het grafje een steen geplaatst, waarop slechts ‘Beminde’ stond, er was geen geld voor meer letters… Sethe neemt de vrouw op in haar huis en vanaf dat moment bepaalt zij het leven van de vrouwen op een geheimzinnige manier.
Van de eerste pagina tot de laatste houdt de schrijfster de lezer vast in een beklemmende greep. Allereerst wordt het verhaal niet chronologisch verteld, waardoor de verschrikkelijke gebeurtenis, die de kern van het verhaal vormt, slechts mondjesmaat doorsijpelt. Bovendien wordt de geschiedenis belicht vanuit verschillende perspectieven. Ieder heeft zo zijn kijk op de gebeurtenissen. Denver wil alleen verhalen horen waar ze zelf een rol in speelt en de wijze schoonmoeder raadt Sethe aan alles goed te overdenken en het dan los te laten. De stijl draagt ook zeker bij aan de beklemming. De zinnen zijn kort, maar altijd raak. Geen diepgravende filosofieën, daar is geen ruimte voor in een slavenleven. De vertaling riep daardoor aanvankelijk wat vragen op, maar met de Engelse versie ernaast, werd dat anders. Respect voor vertaalster Nettie Vink, een knap stuk werk!
Die beklemming komt bijvoorbeeld tot uiting wanneer Paul D. nadenkt over de misdadige manier waarop hij opgesloten zat:
‘Dat hij zich herinnerde dat hij bevend in een ingebouwde kist in de grond zat. Dankbaar voor de dag, want dan werkte hij in de mijn, als een molenpaard en als hij een hamer in zijn handen had beefde hij niet.’
Als Beminde in een kort hoofdstuk aan het woord komt, rijst haar taal op uit een mist, leestekens zijn er niet meer, wel zijn er lange spaties; ze komt uit het ongerijmde. Het wordt bijna wrange poëzie.
‘ik ben niet apart van haar ik hou nergens op haar gezicht is mijn gezicht en ik wil op de plaats zijn van haar gezicht en ik wil er ook naar kijken een heet hangijzer’
Een en ander geeft de roman een complexe gelaagdheid. Verwarring, ontreddering en vernedering zijn sterk voelbaar. Toni Morrison is een van de grootste Afro-Amerikaanse auteurs, toch heeft het lang geduurd voor die waardering er voor haar kwam. In 1993 ontving zij de Nobelprijs voor de literatuur, de eerste, en tot nu toe enige vrouw met haar achtergrond die deze eer te beurt viel. Ook ontving ze de Pulitzer Prize voor Beloved, in 1987. Voor het grote Amerikaanse publiek werd ze pas echt bekend toen Oprah Winfrey haar onder de aandacht bracht en de hoofdrol speelde in de film Beloved.
Morrison schreef niet alleen over haar volk, zoals ze zelf zei, maar juist voor de mensen die haar geschiedenis deelden. Overigens was de slavernij zeker niet haar enige onderwerp, in 2012 nog schreef ze Home over de Verenigde Staten na de Koreaanse oorlog. Dit jaar is ze overleden, ze liet ons een rijke erfenis na. Haar boeken moesten én moeten gelezen worden, makkelijk is dat niet, maar een keer gelezen, betekent nooit meer vergeten. En daar gaat het om.
5 sterren, door Miriam
Beminde
Toni Morrison
uitgeverij Boekerij
1987
