Hebban bespreekt: En ook de liefde van Drago Jančar
Recensie: Liefde overwint alles. Behalve de oorlog
Met En ook de liefde (vertaald door Roel Schuyt) keert auteur Drago Jančar terug naar zijn geboorteplaats Maribor. Het Sloveense stadje is in 1941 in Duitse handen gevallen. De Duitse inwoners van de streek hebben de soldaten met bloemen en gejuich verwelkomd, terwijl een ander deel, voornamelijk Slovenen, zich terugtrekt in de bergen. Daar zitten de partizanen die strijden tegen de Duitse bezetter.
Het is 1944 als Sonja op straat een oude bekende tegenkomt: Ludek Mischkolnig, tegenwoordig Ludwig en SS-officier. Ze ziet vrijwel onmiddellijk haar kans schoon: misschien kan hij haar helpen om haar levensgeluk te hervinden. Ze spreekt hem aan in de hoop dat hij haar kan helpen om haar vriend Valentin Gorjan, een partizaan die in handen is gevallen van de Gestapo, vrij te krijgen. Ludek stemt toe, op voorwaarde dat ze met hem het bed deelt. Nadat Ludek Valentin vrijlaat, krijgt hij al snel spijt. Hij laat Sonja oppakken en afvoeren naar Ravensbrück en zorgt ervoor dat haar vader als dwangarbeider aan het werk wordt gezet.
In het boek wordt de vraag of liefde in staat is de oorlog te overwinnen, uitgewerkt. De wereldbrand die Jančar in Noorderlicht al aankondigde, heeft inmiddels Maribor bereikt. De Duitsers zien neer op de Slovenen, de partizanen verschuilen zich in de bossen en nemen wraak op Duitsers en Duitsgezinden, communisten voelen hun kracht toenemen en worden wellicht de nieuwe machthebbers. Niemand is te vertrouwen, iedereen kan een verrader zijn.
Te midden van deze chaos vertelt een alwetende verteller over de levens van Sonja, Valentin en Ludek. In vier delen, telkens vanuit een ander perspectief wordt het verhaal over de liefde uit de doeken gedaan. In het eerste deel kijken we voornamelijk mee met Ludek en Sonja. We lezen hoe Sonja en Valentin elkaar ontmoeten en verliefd worden. Ze sturen elkaar dichtregels en fantaseren over een toekomst. We horen hoe Valentin besluit mee te vechten met de partizanen en hoe Ludek probeert zijn handen in onschuld te wassen, terwijl hij gevangenen in de kelders laat martelen en laat vermoorden.
In het tweede deel verschuift het perspectief naar Valentin. Hij is vrijgelaten door de Gestapo in ruil voor zijn loyaliteit. Natuurlijk wil hij terug naar de partizanen, al zullen die hem niet met open armen ontvangen. Zonder dat ze het weet, redt Sonja (die inmiddels in Ravensbrück zit) voor de tweede keer zijn leven. Valentin weet dan al: 'Liefde overwint alles. Behalve de oorlog.'
In het derde en vierde deel kijken we mee met Lesnik en Katica: twee bijpersonen. Lesnik vecht voor de Duitsers, wil niet deserteren, maar is ook het geloof in een goede toekomst kwijtgeraakt. In een bordeel ontmoet hij Sonja, die daar als een soort 'troostmeisje' aan het werk is gezet. Beiden keren uiteindelijk – afzonderlijk van elkaar – terug naar huis. Gewond, geschonden, vermoeid en leeggeleefd. Het is dan dat Sonja constateert: 'Het leven gaat voorbij, en ook de liefde'.
Gebeurtenissen uit het verleden en het heden worden afgewisseld met vooruitwijzingen, waarbij de lezer niet weet of het ook 'echt' zo zal gebeuren. De overgangen tussen verhaalheden en vooruitwijzing zijn soms weinig opvallend, waardoor de lezer nogal eens op het verkeerde been wordt gezet.
In het boek treffen we verwijzingen aan naar eerder werk. Zo ziet Valentin dat de wereld dreigt te ontsporen en dat de aardbol daardoor merkwaardig begint rond te tollen. Volgens hem is de aardas verschoven, iets wat hoofdpersonage Erdmann in Noorderlicht ook opgemerkt heeft. Meer expliciet is de verwijzing naar Noorderlicht in het derde deel, waar Sonja dit boek aantreft in een boekhandel. De schrijver zal er een optreden verzorgen. Jammer, dat de auteur het er hier zo dik bovenop legt.
En ook de liefde is een intrigerend boek, dat indruk maakt door de constatering van Valentin dat vrijwel iedereen bereid is om iemand anders te vermoorden om daardoor zelf te overleven. 'De hele wereld om hem heen was een grote muil die haar hem hapte, naar hem en naar zoveel anderen, om ze doormidden te bijten, hij voelde dat hij van de muil zelf ook een onderdeel was, zijn klauwen zouden zich ergens in vastgrijpen en dan zou hij toehappen, met scherpe tanden.' Die constatering is beangstigend.
5 sterren, door Geertje
En ook de liefde
Drago Jančar
uitgeverij Querido
oktober 2019
