Hebban bespreekt: Ongenadig van Jan van Beek
Recensie: Een mislukte streekroman
Het hoofdpersonage in het boek Ongenadig, Karel Markslag, geboren uit een kortstondige affaire tussen een rijke boerenzoon en een arm meisje, werkzaam op de boerderij, is aan het einde van zijn leven gekomen. Zwaar dement zit hij in een verzorgingshuis, ondergedompeld in de troosteloze omgeving en de flarden van zijn gedachten. Door de stagiaire Joyce – met 'blonde paardenstaart aan haar knappe blonde hoofd' – en haar studieproject krijgt hij de gelegenheid om zijn verwarde herinneringen te ordenen tot een soort walk down memory lane, zijn levensverhaal.
Karel heeft in zijn leven een grote liefde gehad, Helena, maar hun gelukkige romance werd wreed verstoord door de ontdekking van een familiegeheim, wat hun verdere leven samen onmogelijk heeft gemaakt. Vele omzwervingen, relaties en problemen later lijkt misschien een heel klein lichtje aan het einde van de tunnel voor Karel mogelijk. Of niet?
Dit papierdun verhaal wordt verteld op 372 pagina’s, met vele uitstapjes naar de geschiedenis, sporthobby’s van Karel, uitgebreide en zich herhalende omschrijvingen van de omgeving, verpleeghuis, uiterlijk en gedrag van de personages en last but not least hun seksuele handelingen.
Het boek wordt verteld in de derde persoon, met de enigszins bizarre uitzondering van het derde hoofdstuk waarin de schrijver opeens naar de “ik-vorm” overgaat. De hoofdstukken verspringen van heden naar verleden zonder enig vast patroon, de lezer krijgt eerst de indruk dat het om en om wisselt, maar al snel blijkt dat dat niet het geval is. Sommige hoofdstukken krijgen een jaartal mee, vergezeld van een buitengewoon irritant overzicht van welke belangrijke politieke of sociale gebeurtenissen in dat jaar gebeurd zijn, welke bekende personen zijn geboren en overleden et cetera, zonder dat het iets bijdraagt aan of te maken heeft met het verhaal. Dat alles maakt het geheel rommelig en inconsequent, niet prettig om te lezen.
De personages zijn vlak, oninteressant, zonder diepte, emoties, overtuigingen, ideeën, soms ronduit onsympathiek maar vooral slaapverwekkend saai. Wat het verhaal ook niet ten goede komt, is de opgeblazen, ouderwetse en pompeuze taalgebruik dat het toch al niet bepaald lichtvoetig proza compleet de grond in timmert. Overdadig gebruik van bijvoeglijke naamwoorden, te pas en te onpas, vaak vervallend in herhalingen, maakt het geheel ook niet fijner. Talrijke fouten, zowel stilistisch als grammaticaal en een aantal typefouten, doen de lezer twijfelen aan de kwaliteit en/of aanwezigheid van de redactionele ondersteuning.
Een aparte vermelding verdienen de vele beschrijvingen van seksuele handelingen tussen de protagonisten. De wereldliteratuur kent ontelbare seks- en liefdesscènes. Sommige onsterfelijk mooi, andere gewelddadig, bizar, kinky, gestoord, romantisch, zacht en zelfs nog verrassend. De seks in Ongenadig is niets van dat alles, het is weinig anders dan lelijk:
'Karel liet zich langzaam op haar zakken (…) Zij fluisterde telkens met hese stem dat hij door moest gaan. Dat was een overbodig aanmoediging. Haar maagdenvlies heeft hij al eens bewerkt met een robuuste vingeractie (…) Zijn spermatozoïden waren de gevangenschap meer dan zat en renden voor hun leven naar de uitgang.'
Een mager, in geen enkel opzicht vernieuwend verhaal, vol vlakke, saaie personages waarvan er niet één een dieper indruk achterlaat. De lezer gaat niet van ze houden of ze haten, ze roepen niks aan emoties, betrokkenheid of herkenning op. Een stijf, achterhaald, overdadig en onecht aandoend taalgebruik. Fors inkorten en schrappen had mogelijk een aardige novelle opgeleverd, maar in huidige gedaante is er geen enkele reden te bedenken om Ongenadig te lezen.
1 ster, door Kamila
Ongenadig
Jan van Beek
Aspekt
juni 2019
