Hebban interviewt Anya Niewierra over 'De nomade'

(1887)

Wil ik lezen

• Wil ik lezen
• Nu aan het lezen
• Gelezen
• Verwijderen
•   Favorieten
•   Verlanglijstje
•   In bezit
•   Uitgeleend
Challenges
  {{title}}
  {{title}}
• Nieuwe plank maken
• Loading
• De wijzigingen zijn opgeslagen

De nomade

Anya Niewierra

De 39-jarige reisjournalist Olga Liebke woont met haar zonderlinge vader in het Harzgebergte. Olga heeft een innige band met haar inmiddels dementerende pa. Haar moeder stierf in het kraambed en ze heeft verder geen familie. Tenminste, zo is het verhaal. Maar dan vertelt haar vader herinneringen die niet rijmen met de geschiedenis zoals zij die kent. Ze gaat twijfelen over haar achtergrond en ontdekt documenten uit de voormalige Sovjet-Unie. Olga reist naar de driehoek Polen, Litouwen en Belarus en stuit op een huiveringwekkend geheim.

Extra druk door het succes van De Camino heeft Anya Niewierra niet gevoeld tijdens het schrijven van De nomade. Want nog voordat De Camino een bestseller werd, was ze al een heel eind met haar nieuwe boek. De kaping van de Ryanair-vlucht, van Athene naar Vilnius, door Belarus op 23 mei 2021, plantte het zaadje voor dit boek. Het vliegtuig werd onder het mom van een bommelding naar Minsk omgeleid, waarna blogger en journalist Roman Protasevitsj gearresteerd werd. Grote internationale commotie volgde, want geen enkel ander staatshoofd had ooit eerder zoiets ongehoords gedaan.

'Ik werk in de reisbranche en zo'n kaping van een passagiersvlucht was echt ongekend,' vertelt Niewierra. 'Je vliegt altijd over meerdere landen, het luchtruim is iets heiligs. Dat een dictator een vliegtuig aan de grond zet om een tegenstander eruit te halen, dat was een nieuw dieptepunt van diplomatiek grensoverschrijdend gedrag. Toen dacht ik: "Wat is dat voor een dictator? En wat voor gebied?" Toen ben ik de geschiedenis ingedoken en besloot het verhaal daar te laten plaatsvinden.'

Toeval of niet, Niewierra's opa was afkomstig uit precies hetzelfde gebied. 'Mijn opa is gestorven toen mijn vader één jaar was, dus ik heb hem nooit gekend,' vertelt ze. 'Hij kwam uit Oost-Pruisen, wat in 1945 Polen werd. De Duitsers in het gebied waren gevlucht voor het Rode Leger van de Sovjet-Unie. In de driehoek voormalig Oost-Pruisen – Polen, Belarus en Litouwen – hebben de grenzen de laatste eeuw veel geschoven. Nieuwe machthebbers poetsten de oude geschiedenis weg en kwamen met nieuwe dogma's. Wat doet dat met de mensen die daar wonen?'

Grensstreek

Niewierra woont al haar hele leven in Zuid-Limburg en is daarmee zelf een bewoner van een grensstreek. 'Door de eeuwen heen hebben de mensen hier ook meerdere heersers gehad,' zegt ze. 'Ik merk dat grensbewoners toch een ander perspectief hebben dan mensen die op centrale plekken in een land geboren zijn. Omdat historisch gezien ieder moment grenzen kunnen verschuiven en iemand anders over jou kan beslissen, word je gedwongen om meer bij jezelf te blijven.'

Ook in de moderne tijd blijft dat gevoel aanwezig. 'Wij ervaren bijvoorbeeld veel meer de gevolgen van zaken die in Aken of Luik worden besloten dan in Amsterdam of Rotterdam. Zo bouwen de Duitsers pal op onze grens windmolens – vol in ons zicht, maar buiten hun eigen zicht – en hebben de Walen plannen om tegen onze grens een zinkmijn te openen. Ook wil de luchthaven van Luik-Bierset onder Maastricht uitbreiden en krijgen wij vervolgens de geluidsoverlast. Van al die activiteiten hebben we meer hinder dan van allerlei zaken die in de Randstad spelen.'

Door die gerichtheid op de andere grenslanden, is de grens voelbaar, aldus Niewierra. 'Vooral tijdens de pandemie werd dat duidelijk. Mijn dichtstbijzijnde grote stad is Aken en daar kon ik ineens niet meer naartoe. Een collega kon zijn kinderen zelfs niet meer naar opa en oma in Duitsland brengen toen de grenzen van de ene op de andere dag dichtgingen. Dat plotse gevoel van opgesloten zitten heeft er ook aan bijgedragen dat ik mijn nieuwe boek in een grensstreek wilde situeren.'

Puzzel

Niewierra dook in de geschiedenis van Oost-Pruisen en moest die in haar bedachte verhaallijn zien te passen. 'Voor dit boek ben ik heel lang bezig geweest met research, dat was geen sinecure,' legt ze uit. 'Dat komt vooral doordat het meeste van de geschiedenis over dit gebied geschreven is in het Pools, Litouws of Russisch en dat kan ik niet lezen. Daarbij hebben heel veel plaatsnamen en straten in het voormalige Oost-Pruisen nieuwe namen gekregen. Ik moest letterlijk oude en nieuwe kaarten over elkaar leggen om te zien wat waar lag. Het onderzoek was veel complexer dan ik dacht, dat viel me tegen.'

Tegelijkertijd heeft Niewierra door dit onderzoek veel geleerd over massapsychologie. 'De psychologische kant vond ik veel interessanter dan ik van tevoren had verwacht: wat doet het met je als je van de ene op de andere dag een nieuwe heerser hebt? Hoe werkt dat in op de bevolking? Hoe gedragen mensen zich als ze onder druk komen te staan? In Rusland lijken de mensen bijvoorbeeld achterover te leunen, ook al is er zo'n heerser als Poetin. Maar wat we hier vaak vergeten is dat in Rusland pas in 1861 de horigheid is afgeschaft. Tot die tijd waren miljoenen boeren eigenlijk slaven. Ze mochten het domein van de landeigenaar niet verlaten, werden slecht behandeld. Daarna volgde eigenlijk de ene tiran de andere op, met de korte periode na Gorbatsjov en voor Poetin als uitzondering. Onder al die tirannen kon je niet zeggen wat je wilde, want dan liep het slecht met je af. En dat is nog steeds zo, kijk maar naar Navalny. Als je in Rusland een rustig leven wil hebben, dan blijf je onder de radar. Je gedeisd houden is een overlevingsstrategie.'

Na al het onderzoek volgde de uitdaging om de puzzel af te maken en de balans te vinden tussen geschiedenis en spanning in het verhaal. 'Ik had vooraf een schema gemaakt met alle hoofdstukken,' zegt Niewierra. 'Daarna moest ik bedenken welke informatie in welk hoofdstuk thuishoorde. Samen met mijn redacteur heb ik goed bekeken welke historische feiten ook echt nodig waren en welke niet, want het verhaal moet wel nog vlot blijven lopen.'

Dementie

Een ander thema waarvan Niewierra al wist dat het in het boek hoorde voordat ze begon met schrijven, was dementie. 'Mijn moeder was zwaar aan het dementeren en ik hoorde haar verhalen vertellen die ik niet kende,' zegt ze. 'Ze vertelde over de oorlog. Haar vader zou twee Amerikaanse parachutesoldaten hebben opgevangen in zijn timmerbedrijf. De opmars van de Amerikanen staakte tijdelijk en bewoners werden geëvacueerd. Mijn opa kon niet meer naar zijn bedrijf om de soldaten eten te brengen. Hij stuurde toen mijn moeder, die vijf jaar was, met een rugzakje op pad om naar het bedrijf te gaan. De Duitse soldaten die de boel bewaakten vonden haar zo'n schatje, dat ze haar haar gang lieten gaan. Ze wist allerlei details te vertellen over waar die mannen verstopt waren. Ik had dat verhaal nog nooit gehoord en kreeg er geen vat op, dat was een heel rare gewaarwording. Mijn zusje wist ook van niets, maar mijn nichtje kon vertellen dat opa dat inderdaad gedaan had.'

In diezelfde periode begon Niewierra aan De nomade. 'Dit nam ik als uitgangspunt: een dementerende vader die allerlei verhalen vertelt, maar die zijn dochter Olga niet kan rijmen met haar werkelijkheid,' vertelt ze. 'Ik besloot van haar een documentairemaker te maken, met een passie voor grensstreken, zodat ze kon onderzoeken waarom ze zich niet helemaal geworteld voelde in haar woonplaats.'

In tegenstelling tot haar hoofdpersoon, voelt Niewierra zich wel heel duidelijk geworteld. 'Ik ben heel diep geworteld in Zuid-Limburg,' zegt ze. 'Al ben ik ook graag in de Pyreneeën. Maar ik heb altijd het gevoel dat ik terug wil naar Zuid-Limburg, dan voelt het alsof ik mijn hand op mijn hart leg. Dit is wel mijn thuis.'

Afbeelding: © Annemiek Mommers via uitgeverij Luitingh-Sijthoff