Hebban interviewt Boek van de Maand-auteur Suzie Miller
Hebban Boek van de Maand #15
Prima Facie
Suzie Miller, vertaald door Mylène Delfos en Jet Zegers
Dit is niet het leven – dit is de wet.
Tessa is een briljante en meedogenloze strafrechtadvocaat die gespecialiseerd is in zedendelicten. Ze wist te ontsnappen uit de arbeidersklasse en begeeft zich nu in de elitaire kringen van het rechtssysteem. Pleiten is voor haar een sport. Dankzij haar gevatte kruisverhoren weet ze steeds haar juridische gelijk te halen in de rechtbank en helpt ze verdachten van zedenfeiten uit de cel te houden door net genoeg twijfel te zaaien. Tot ze zich aan de andere kant van de balie bevindt ...
De rechtspraak waar ze zo hard in geloofde, laat Tessa in de steek wanneer ze zelf slachtoffer wordt en moeilijkheden ondervindt om 'haar' recht te laten spreken. Tessa moet erkennen dat de wet niet geschreven is voor slachtoffers en dat zij in deze zaak aan de andere kant van de getuigenbank staat.
NIEUW: Vanaf nu heeft elk Hebban Boek van de Maand een eigen volgnummer.
Triggerwarning: in dit interview wordt seksueel geweld en verkrachting besproken.
Prima Facie is oorspronkelijk geschreven als toneelstuk en wordt al een paar jaar opgevoerd. Het is momenteel ook in Nederland te zien. Wat bracht je ertoe om het te bewerken tot roman?
Toen ik Prima Facie schreef, was de eerste versie heel erg lang (het zou een toneelstuk van drie uur zijn geweest voordat ik scènes begon te schrappen). Ik herinner me dat toen ik scènes verwijderde, ik mezelf voorhield dat ik ze niet weggooide, maar dat ik ze bewaarde voor de langere romanversie. Het toneelstuk duurt net iets meer dan negentig minuten, wat al heel intensief is voor van een acteur – en ik heb het geluk gehad dat alleen de allerbeste acteurs Tessa hebben vertolkt in alle delen van de wereld – en daarom wist ik altijd al dat ik opnieuw met het verhaal bezig zou gaan, maar dan als roman. Bovendien wilde ik meer details toevoegen aan haar familie en sociaaleconomische achterstand in vergelijking met de andere personages, om echt diep in haar wereld te duiken. Ook wilde ik de andere personages en hun relatie tot Tessa verder uitwerken. Het schrijven van de roman was een plezier, het schreef zichzelf bijna.
Na tientallen toneelstukken te hebben geschreven, debuteerde je als romanschrijver met Prima Facie. Wat zijn de grootste verschillen tussen het schrijven van een toneelstuk en een roman?
Bij het schrijven van een toneelstuk weet je dat je zuinig moet zijn met taal, dat je de tekst zodanig moet schrijven dat het meerdere doelen dient: informatie geven over de personages en hun achtergrond, nuances bieden, theatraal zijn zodat er altijd een basis is die geschikt is voor een geslaagde opvoering en natuurlijk moet je het verhaal dynamisch voortstuwen. Bij het schrijven van een roman moet je al deze dingen ook doen, maar nu staat je personage niet meer op het podium, dus heb je de vrijheid om herinneringen en gedachten te delen die zich in hun hoofd afspelen, om hun wereld te kleuren en te onderzoeken wat er gaande is met het personage en hoe het personage dat beleeft.
De roman speelt zich af in de Britse rechtbanken, met alle tradities van dien. Jij bent Australisch. Waarom heb je die keuze gemaakt voor het boek?
Toen het toneelstuk voor het eerst werd opgevoerd in Australië, speelde het zich af in de Australische rechtbanken – maar toen het in West End, Londen, werd opgevoerd, herschreef ik het in Londen en natuurlijk de Britse rechtbanken te plaatsen. De reden hiervoor was dat dat de klassenverschillen in het toneelstuk echt zou kunnen benadrukken. Prima Facie onderzoekt zowel klasse als gender, hoe een vrouw met een arme achtergrond erin slaagde om door te dringen tot de hoogste regionen van de advocatuur in Londen en hoe Tessa oorspronkelijk de wet zag als een systeem dat haar 'gouden ticket' zou zijn om het in die wereld te maken.
De klassenverschillen in Groot-Brittannië zijn heel duidelijk en goed te onderscheiden, met verschillende accenten die staan voor verschillende achtergronden. Dat betekende dat Tessa, wanneer ze thuis was bij haar familie, in haar oorspronkelijke accent sprak (het Scouse-accent van actrice Jodie Comer, die Tessa vertolkte), maar in de rechtbank haar juridische stem aanpaste aan de juridische taal die daar verwacht wordt. Ik benadrukte ook de symboliek van het Britse rechtssysteem als het gebruikelijke rechtsssyteem dat oorspronkelijk naar alle landen werd gebracht die verbonden waren met Groot-Brittannië en waar het nog steeds wordt gehandhaafd. Het was symbolisch om een aantal zaken in de Old Bailey rechtbank te behandelen, een majestueus oud gerechtsgebouw met een intimiderende grandeur, waarin al honderden jaren de beroemdste misdaden ooit worden berecht.
Nadat ik het toneelstuk in Londen en omgeving had geplaatst, was het een logische stap om dit ook in de roman aan te houden. De symboliek en de klassenverschillen tussen de personages konden daardoor nog verder worden uitgewerkt. Daarnaast heb ik zelf een groot deel van mijn leven in Londen doorgebracht. Het voelt voor mij, als Australisch-Britse toneel- en romanschrijver die voor een internationaal publiek schrijft, als een logische plaats voor het verhaal.
'Ik wilde laten horen wat er in Tessa's hoofd gebeurde: het ongeloof, de horror, de woede en het onvermogen om te ontsnappen.'
Een groep veertienjarige schooljongens die naar een opvoering van Prima Facie is geweest, heeft jou achteraf eens verteld dat ze niet eens wisten dat wat ze op het podium zagen een vorm van seksueel geweld was. Hoe erg is dit probleem eigenlijk, voor vrouwen en meisjes?
Ja, dit gebeurde tijdens de allereerste keer dat het toneelstuk werd opgevoerd in Australië. Een groep veertienjarige jongens van een privéschool was er met hun lerares bij. Ze stelden de vraag niet eens op een provocerende manier – ze waren enthousiast en vonden het toneelstuk geweldig – maar toen ze onschuldig uitriepen, 'Ik wist niet eens dat dit seksueel geweld was!', was ik totaal verbijsterd. De lerares (een vrouw) en ik keken elkaar aan en schudden onze hoofden, wetende dat we nog een lange weg te gaan hebben.
We moeten in gesprek blijven over dit soort dingen, zowel met jongens als meisjes. Onderwijssystemen moeten zich grondig bezighouden met kwesties rondom toestemming en jongens leren over het zelfbeschikkingsrecht van vrouwen. We vechten tegen een middeleeuwse visie op vrouwen als 'eigendom van mannen', en dit blijft op verschillende manieren voortbestaan, net zoals de verschrikkelijke verkrachtingsmythes die al generaties lang op volstrekt onverantwoordelijke wijze worden verspreid. Denk aan beschuldigingen als dat het 'je eigen schuld is vanwege je kleding' of 'omdat je alcochol op had'. Ook denk ik dat de hernieuwde opkomst van traditionele mannelijkheid waarmee jonge mannen momenteel in aanraking komen extreem gevaarlijk is en laat zien dat er een diepgeworteld geloof is over mannelijke macht en seks. Het feit dat dit soort dingen online rondgaat en door wereldleiders in stand wordt gehouden, is ronduit schokkend. Hoewel ik denk dat de bewustwording hierover groeit en jonge vrouwen ongelooflijk moedig zijn in hun mening ventileren, veroorzaakt deze beweging en het ophemelen van vrouwonvriendelijk gedrag een volledig gebrek aan respect en afschuwelijk geweld tegen vrouwen.
Gendergerelateerd geweld en verkrachting is onacceptabel in een beschaafde samenleving. Het stilzwijgen van vrouwen creëert een schuldgevoel bij slachtoffers, terwijl het niet hun schuld is. Als de helft van de bevolking in angst leeft voor dergelijk geweld of het al heeft meegemaakt, moet er verandering komen. Deze verandering kan alleen komen door systemen als onderwijs, sport, media, pornografie en familie onder de loep te leggen. En natuurlijk ook uit het ter discussie stellen van juridische systemen en handhavingssystemen.
De scène die een kantelpunt vormt in het verhaal, was zo ontzettend naar om te lezen, maar ook zo ontzettend goed geschreven. Voor wie ooit twijfelde dat er situaties zijn waaruit je niet kunt ontsnappen, wordt door deze scène het tegendeel bewezen. Hoe heb je het schrijfproces ervan ervaren?
Hoewel de scène zelf fictie is, was het extreem moeilijk om te schrijven. Het was net zo moeilijk, zo niet moeilijker, om het opnieuw te schrijven voor de romanversie. Voor het toneelstuk was ik absoluut vastbesloten om de scène te tonen, maar ik wilde niet dat er een man op het podium zou staan. Ik moest de scène zo schrijven dat het echt was en dat er geen twijfel mogelijk was over wat je zag.
In elke opvoering van het toneelstuk ontspant het publiek zich tijdens de voorafgaande scène, ze lachen als Tessa wanhopig probeert haar date niet te laten horen dat ze moet overgeven, en dan BAM, zijn ze ineens getuige van een gewelddadige aanval. Dit was een heel bewuste keuze van mijn kant. Ik had zo veel onderzoek gedaan en was als vrouw zelf in gevaarlijke situaties beland. Het komt zo snel op je af dat het hele lichaam en de geest in schok verkeren. Ik wilde laten horen wat er in Tessa's hoofd gebeurde: het ongeloof, de horror, de woede en het onvermogen om te ontsnappen. Dit is wat seksueel geweld is. Het gaat ook om hoe een vrouw in zo'n situatie dit ervaart.
'Toen ze met de politie spraken of naar de rechtbank gingen, werd hen verteld dat die reacties juist bewijs waren dat ze toestemming hadden gegeven. Het gebrek aan begrip was onthutsend.'
De 'bevries'-reactie is een legitieme reactie. Het is een overlevingsmechanisme. Net zoals de 'vrienden maken'-reactie. Vrouwen hebben vaak niet de capaciteit om terug te vechten tegen of weg te vluchten van een dader en dat kan ook de situatie soms zelfs verergeren. Het was belangrijk voor mij dat Tessa liet zien dat ze vreesde voor haar leven, dat deze ervaring levensbedreigend is op het moment dat het gebeurt. In het boek kon ik de scène schrijven in de wetenschap dat de lezer het boek kan neerleggen en later weer oppakken als de scène op dat moment te confronterend voor ze is. Maar in het toneelstuk gebeurt het live op het podium.
Heb je gesproken met slachtoffers van seksueel geweld en wetgevers voordat je het toneelstuk en/of het boek schreef?
Voordat ik schrijver werd, was ik mensenrechtenadvocaat en verdedigde ik jonge mensen in de rechtbank. Na elke zitting nam ik verklaringen op van vrouwen (meestal jonger dan vijfentwintig) die waren verkracht en begeleiding nodig hadden. Er was een verklaring en een formulier dat ik met hen moest invullen en dus vertelden ze mij hun verhaal. In al die jaren zou ik zweren dat elke getuigenis waar is. Het enige wat zij uit het proces haalden, was gratis hulpverlening voor slachtoffers van seksueel geweld – en dat heb je alleen nodig als je seksueel bent misbruikt!
Sommigen van hen dienden die verklaring in bij de politie en een paar zaken kwamen voor de rechter. Maar van de honderden verklaringen die ik afnam, kon ik op één hand tellen hoeveel van deze zaken tot een veroordeling in de rechtbank leidden. Het was schokkend om te zien dat, ook al varieerden de details, er zo veel overeenkomsten waren tussen al die verkrachtingen. Vrouwen spraken over 'bevriezen' en 'vriendelijk blijven' tegen de dader om te proberen te ontsnappen, en toen ze met de politie spraken of naar de rechtbank gingen, werd hen verteld dat die reacties juist bewezen dat ze toestemming hadden gegeven. Het gebrek aan begrip was onthutsend. De verkrachtingsmythes die al generaties lang worden verspreid, dienen alleen de daders en geven slachtoffers het gevoel dat zij de oorzaak zijn van hun eigen verkrachting.
Ik sprak met wetgevers in verschillende landen en dat was voor mij een fenomenale ervaring. Ik word serieus genomen omdat ik ook advocaat ben geweest en omdat ik weet hoe ik over verkrachting en seksueel geweld moet praten binnen deze systemen. Rechters, politie en docenten hebben allemaal met mij gesproken – net als procureur-generaals uit verschillende landen. In Groot-Brittannië is de wet veranderd en zijn bepaalde programma's opgezet waarbij de National Theatre Live-versie van het toneelstuk wordt gebruikt als educatief hulpmiddel voor rechters en politie. Het verbaast mij niet dat de vrouwelijke rechters die het stuk zagen, degenen waren die aandrongen op een paar beschermingsmaatregelen in de rechtszaal en het systeem zelf.
Wat denk je dat er moet veranderen binnen systemen zoals politie, wetgeving, (juridische) bedrijven en onderwijs om de wereld veiliger te maken? Wat is onze grootste blinde vlek?
Ik denk dat de patriarchale invloed in al deze systemen niet voldoende is onderzocht. Al deze systemen zijn er voor alle burgers. De systemen die we hebben geërfd uit de middeleeuwen en ervoor hebben gezorgd dat vrouwen als tweederangsburgers behandeld worden en hun ervaringen niet serieus genomen worden, moeten worden aangepakt in een hedendaagse samenleving. Het recht is er voor iedereen en moet vormgegeven worden door de beleving van alle mensen.
'[Ik] denk dat jezelf in Tessa's hoofd bevinden in de privacy van je eigen huis een andere ervaring is dan schouder aan schouder met vreemden in een publiek zitten en het verhaal zien ontvouwen.'
Prima Facie is in Nederland uitgegeven als een rechtbank- of juridische thriller. Bij welk genre zou jij Prima Facie onderbrengen?
Het verbaast me dat het wordt gezien als een misdaadthriller, want ik zie het eerder als een literaire verkenning van de levenservaring van een vrouw en hoe dit voor haar verandert. Ik weet niet hoe het precies past, maar het zegt wel iets over vrouwenliteratuur: het wordt ofwel als luchtig gezien, ofwel als serieus, en als het zich in een rechtszaal afspeelt, wordt het gelijk in de misdaadboekenkast geplaatst. Ja, het gaat over een misdaad, maar het gaat over zo veel meer. Misschien kunnen lezers me een bericht sturen op Instagram via @suziemillerwriter om me te laten weten welk genre zij zouden voorstellen. Dat zou misschien een heel nieuwe plank literatuur creëren in de bibliotheek en boekwinkels.
Heb je na het schrijven van je debuutroman de smaak te pakken gekregen om nog een roman te schrijven? Zou je ooit een oorspronkelijke roman willen schrijven, in tegenstelling tot het herschrijven van een toneelstuk?
Ik heb er absoluut van genoten. Ik kon me echt verdiepen in het verhaal, door de wereld in het verhaal lopen en diep ingaan op alle dingen waar het toneelstuk geen tijd voor had. Ik kon meer schrijven over de vriendschappen met vrouwen die Tessa heeft gesloten en op die manier ook clichés uitdagen. Haar vriendin Mia steeg vanaf het begin boven alle verwachtingen uit en haar jeugdvriendin was er voor haar ondanks het verschil in hun levensstijl. Ik kon meer schrijven over haar familiedynamiek en de moeder-dochterrelatie verkennen, wat me in staat stelde om aandacht te geven aan alle verschillende manieren waarop vrouwen reageren op verkrachting. De generatie vóór Tessa gaf haar het advies te zwijgen. Maar Tessa weigerde.
Wat zijn de verschillen in reacties die je ziet tussen het publiek dat het toneelstuk waarneemt en het leespubliek?
Dat is moeilijk te zeggen. Ik dacht altijd dat lezers van het boek het in elk geval konden neerleggen en later weer oppakken als het even te moeilijk werd om te lezen – maar de lezers met wie ik heb gesproken hebben me verrast toen ze vertelden dat ze het in één keer uitlazen. Dat gezegd hebbende, denk ik dat het kijkje in Tessa's hoofd vanuit de privacy van je eigen huis een andere ervaring is dan schouder aan schouder met vreemden in een publiek zitten en het verhaal zien ontvouwen.
Denk je dat Tessa zal herstellen van haar ervaringen?
Ja, ik denk het wel. Ik heb net het filmscript afgerond en ik voelde sterk dat Tessa zich uitsprak, haar stem vond in de rechtszaal en sprak tot de grote machten. Ze heeft ook een liefdevolle familie die haar altijd heeft geloofd, haar ervaring niet in twijfel trok en haar steunde. Ik denk dat ze nu anders zal zijn; ze zal het recht niet meer blindelings liefhebben. Ze zal waarschijnlijk een vrouw zijn die het recht kritischer bekijkt en, omdat ze slim is, zal ze hogerop komen in haar beroep en daar veranderingen doorvoeren.
Ik heb rechters en advocaten in vertrouwen horen zeggen dat ook zij verkrachting en seksuele intimidatie hebben meegemaakt. Deze vrouwen zijn nu machtige figuren die doen wat ze kunnen om het rechtssysteem te verbeteren en hervormingen door te voeren. Onderwijs op scholen en thuis is ook essentieel. We moeten allemaal toegewijd zijn aan bewustwording en diepgaande verandering. Voor onze dochters, hun dochters en zij die erna komen. Op dit moment zijn de systemen niet geschikt voor wat we willen bereiken. Dat hebben we te lang geaccepteerd en de vrouwen die vóór mij kwamen en moed toonden, hebben de weg voorbereid.
Lees mee met de Hebban App challenge
Elke maand verrassen we je met een nieuw Hebban Boek van de Maand. Een boek dat volgens ons extra aandacht verdient, dat je buiten je comfortzone laat stappen en je leesleven verrijkt. Ga ook de uitdaging aan en lees mee in de Hebban App! We nodigen je met veel plezier uit voor de Hebban Boek van de Maand Challenge met Prima Facie.
Meld je aan met challengecode IZVUK.
Auteursafbeelding: © via uitgeverij Lannoo
