Hebban interviewt Boekenbon Literatuurprijs-winnaar Esther Gerritsen
Gebied 19
Esther Gerritsen, uitgeverij De Geus
De dag na zijn bruiloft wordt Tomas alleen wakker. Zijn vrouw is nergens te bekennen, terwijl haar telefoon gewoon op het nachtkastje ligt. Wanneer hij in zijn eentje de hond gaat uitlaten, zijn de straten angstwekkend leeg. Bij het buurthuis drommen vreemd genoeg de mensen samen. Daar blijkt dat zich op aarde een verandering van ongekende proporties heeft voltrokken. Een verandering die iedereen al had zien aankomen, behalve Tomas.
Gefeliciteerd met de Boekenbon Literatuurprijs 2024! Hoe voelt het om nu (eindelijk) gewonnen te hebben?
Ik weet heel goed hoe het voelt om niet te winnen, dus het is heerlijk om nu wel gewonnen te hebben. Na zes keer op een shortlist te hebben gestaan zonder te winnen, rekende ik er ook niet meer op. Ik had ook niks voorbereid, want ik dacht: 'Daar begin ik niet meer aan.' Toen ik de prijs won, was ik helemaal in het moment. Pas later realiseerde ik me dat ik was vergeten om mensen te bedanken.
Je won de belangrijke prijs voor je toekomstroman Gebied 19. Hoe kwam je op het idee voor dit boek?
Ik ben sowieso dol op sciencefiction. Toen ik tijdens de coronapandemie buiten liep met mijn hond, tijdens een van de lockdowns, liep ik als enige over straat. Ik vroeg me toen af: stel je voor dat echt iedereen ineens weg is, echt helemaal weg, en dat is het dan. Zo ontstond het eerste zaadje voor het boek. Toen de pandemie net begon, dacht ik dat het een rustgevende periode zou kunnen worden, omdat niemand iets van je verwacht. Maar ik vond het vreselijk, ik voelde helemaal geen rust. We kunnen wel zeuren over drukte, maar stel je voor dat niemand iets van je wil, dat niemand op je zit te wachten, dat voelt voor mij veel erger. De coronapandemie en de lockdowns voelden voor mij dan ook echt als sciencefiction, hoewel iedereen dat nu alweer vergeten is.
Ben je tijdens de pandemie al begonnen met het schrijven van dit boek?
Ja, de eerste versie heb ik heel snel opgeschreven in die periode. In drie weken heb ik het hele verhaal opgetekend, maar dat was nog heel erg van 'en toen, en toen'. Dat was natuurlijk nog niks. Ik heb het daarna heel lang laten liggen en vervolgens ben ik het gaan uitwerken.
LEES VERDER / Literaire prijzen omarmen 'PolderSF'
Dus in eerste instantie had je het verhaal weggelegd. Hoe kwam het dat je het toch weer oppakte?
Als ik op feestjes met mensen over sciencefiction praatte, dan vertelde ik wel dat ik met een scifi-boek bezig was. Ik merkte dat ik daar heel erg enthousiast van werd, ik had meteen zin om eraan te gaan schrijven. Het lastige was dat het toch een beetje een raar genre is. Mijn redacteur zei: 'Leuk, twee mensen op afstand, kan dat scifi er niet uit?' Terwijl juist dat deel het enige was wat me interesseerde.
Waarom zou dat scifi-aspect eruit moeten, denk je?
Mijn redacteur was het niet gewend dat ik sciencefiction schreef. Als auteur moet je ook veel meer doen om de spanning invoelbaar te maken. En dan nog zijn er veel mensen die het nog steeds niet trekken. Ook al is alles wat er in een scifi-boek gebeurt onmogelijk, als lezer moet je je toch met de personages kunnen identificeren. En ook al geloof je geen snars van de situatie die gecreëerd is, als lezer moet je je toch afvragen hoe je er zelf mee zou omgaan. Dat effect moet je maar net kunnen bewerkstelligen als auteur.
Was het voor jou moeilijk om de dystopische toekomst uit Gebied 19 te verbeelden?
Nee, want het ging me niet zozeer om het reizen naar een andere planeet. In Gebied 19 wilde ik een nachtmerrie laten zien: je vrouw is weg, al je vrienden zijn er niet meer, niemand heeft je meer nodig, je hebt geen succes. Daar wilde ik een andere nachtmerrie tegenover zetten: je krijgt alles wat je wil, maar je gelooft er niet in. Welke van de twee is erger?
Tomas, de hoofdpersoon in Gebied 19, wordt naïef bevonden. Op de ochtend na zijn bruiloft is zijn vrouw verdwenen. Hij maakt zich niet direct zorgen, maar dat verandert als hij de hond gaat uitlaten en de straten helemaal leeg zijn. In het buurthuis – de enige plek waar wel mensen zijn – lijkt iedereen te weten wat er aan de hand is, behalve hij.
Het ging me vooral om hoe het voelt als mensen om je heen allemaal dingen geloven waar jij niet in gelooft. Zo ging ik een tijdje geleden met kennissen eten die geloven dat de Amerikaanse regering op 9/11 zelf de twee vliegtuigen de Twin Towers in hebben laten vliegen. Zij geloofden het verhaal dat in de mainstream media werd verteld niet, namelijk dat de vliegtuigen gekaapt waren en dat het een terroristische aanslag was. Ze keken me aan alsof ik heel naïef en dom ben. Het gebeurt me niet zo vaak dat ik in zo'n situatie in de minderheid ben, dat de mensen om mij heen iets heel anders geloven dan wat ik geloof.
'Al van jongs af aan had ik interesse in de menselijke psyche en het brein, en ik kan niet wachten om meer sciencefiction hierover te schrijven.'
Gebeurt dat steeds vaker, denk je? Door complottheorieën die op sociale media rondgaan?
Er gebeuren inmiddels allerlei dingen die ik nooit verwacht had. Wie had gedacht dat we in een pandemie met lockdowns zouden komen? Of dat Trump opnieuw verkozen zou worden tot president en dan ook nog met zo'n grote overtuiging? Dat kon ik ook niet echt geloven. Er gebeuren best veel dingen die ik niet kan geloven, ben ik dan naïef?
De term 'gebied 19' verwijst niet naar een geografische locatie, maar naar een gebied in de hersenen.
Over gebied 19 las ik in Traumasporen in lichaam, brein en geest van Bessel van der Kolk, over hoe het lichaam trauma opslaat. In dat boek beschrijft hij therapie voor mensen met posttraumatische stressstoornis (PTSS). Een neuroloog heeft ooit alle gebieden van de hersenen opgedeeld. Gebied 19 is onderdeel van de visuele cortex, het licht op als je iets voor het eerst ziet. Maar het licht ook op wanneer mensen met PTSS een herbeleving hebben. Stel dat je in een oorlog hebt gevochten, dan kan bijvoorbeeld een overvliegend vliegtuig je terugbrengen naar dat gevoel. Dan is het alsof je dat vliegtuig weer voor het eerst ziet en alsof je het echt in het nu beleeft. Het is dan geen herinnering, maar een ervaring in het nu.
Déjà vu's zijn ook interessant. Normaalgesproken gaat iets eerst naar het kortetermijngeheugen en daarna naar het lange. Maar soms gaat daar iets mis en dan gaat het rechtstreeks naar je langetermijngeheugen. Dan lijkt het dus alsof je iets herkent. Als je met elektrische stimulansen invloed kan uitoefenen op die hersengebieden, dan kun je iets doen met die trauma's. Maar dus ook met gelukkige ervaringen.
Een ander belangrijk thema uit het boek is de manier waarop we met de aarde omgaan.
Ja, dat vind ik een onderwerp waar je bijna niet meer aan ontkomt. Het is onderdeel van ons leven dat we heel slecht met de aarde omgaan. Daar hebben we alleen de mensheid maar mee, want de aarde zelf zal het wel redden. Ik hoorde daar eens een mop over: de aarde zweeft door het heelal en komt een andere planeet tegen. Die vraagt aan aarde hoe het gaat. 'Niet zo goed,' zegt de aarde, 'want ik heb nogal last van mensen.' Zegt die andere planeet: 'Oh, daar heb ik ook wel eens last van gehad, maar dat gaat vanzelf weg.'
Toch zijn de allerrijksten op aarde op zoek naar een andere planeet om op verder te gaan.
Dat vind ik de ultieme vlucht uit de realiteit, heel sneu. Al dat geld dat besteed wordt om te kijken of het op een andere planeet beter leven is, hadden ze beter aan het behoud van de aarde kunnen uitgeven.
Een onleefbare aarde, experimenten met geheugen: zijn het zaken waar je bang voor bent?
Nee, ik ben daar niet bang voor, maar vind het heel boeiend. Gebied 19 vond ik een goede titel omdat het klinkt als 'Area 51', dus dat roept al een bepaalde spanning op. Het klinkt als iets wat buiten jezelf bestaat, maar het is dus iets wat van jezelf is. Dat vat eigenlijk samen waarvoor ik me interesseer en waarmee ik me bezighoud. Al van jongs af aan had ik interesse in de menselijke psyche en het brein, en ik kan niet wachten om meer sciencefiction hierover te schrijven.
Er komt een tweede deel?
Ja, toen ik begon, wist ik al dat ik een reeks wilde maken. Het winnen van deze prijs motiveert me heel erg om verder te werken aan het tweede deel. Ik schep opnieuw een probleem waarvan ik niet weet hoe het opgelost wordt of ten einde zal komen. Dat vind ik ook zo leuk aan sciencefiction, het is fijn dat die werkelijkheid echt alle kanten op kan gaan.
Je schrijft ook scenario's. Zie je nog een optie voor een verfilming van Gebied 19?
Ik zou heel graag een tv-serie van mijn eigen boek willen maken. Ik ben al bezig met een soort pitch, ik zie het al helemaal voor me. Wat fijn is aan een scenario is dat je veel minder hoeft te beschrijven. Als in een roman iemand een kamer binnenkomt, dan moet je die kamer beschrijven, maar ik heb daar nooit zin in. Aan de andere kant mag je in een scenario nooit iets te veel schrijven en kan je in een roman lekker uitweiden wanneer je zin hebt.
Tot slot, wat is volgens jou het beste sciencefictionboek ooit?
Dromen androïden over elektrische schapen van Philip Dick. De film Blade Runner is erop geïnspireerd, dat verhaal is vrij simpel, maar het boek is echt geweldig.
De Hebban App challenge
Hebban organiseert in samenwerking met de Boekenbon Literatuurprijs een app challenge met de vijf boeken op de shortlist. Lees jij dit jaar minimaal drie van de vijf genomineerden, dan maak je kans op een Boekenbon van € 50. Instappen kan op elk moment. De challenge loopt tot en met 31 december 2024.
Meld je aan in de Hebban App met challengecode ZLHJH.
Auteursafbeelding: © Karolu Effenberger via Boekenbon Literatuurprijs
