Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Ilse Ceulemans
De tijdontkenner
Ilse Ceulemans, uitgeverij Manteau
Erik is eenenvijftig en journalist bij een krant. Hij schrijft de televisiepagina’s. Maar wat is het nut van een tv-recensent in tijden waarin iedereen online series kijkt? Zijn job alleen al is een existentieel probleem. Op een ochtend besluit hij niet naar zijn werk te gaan. Een dag die zijn leven doet kantelen. Want met zijn werkverdriet komt een andere tragedie meegelift. Zijn vele niet-geleefde levens trekken aan hem voorbij. De vele gemaakte fouten ook. De verwachtingen die hij niet heeft kunnen inlossen.
Ilse Ceulemans heeft een grote glimlach op haar gezicht als ik binnenkom. Ze is duidelijk in haar nopjes met de nominatie voor De tijdontkenner en dit interview daarover.
Ik was al zo blij met een plek op de longlist, maar de shortlist is helemaal prachtig. Voor mij is dit een van de eerlijkste boekenprijzen, honderd echte lezers die zo veel van de genomineerde boeken lezen, dat raakt me echt. De bezoekers van Hebban lezen heel toegewijd en kritisch. Daarnaast heb ik het gevoel dat je om de bekende literaire prijzen te winnen, echt de juiste mensen moet kennen om aandacht te krijgen. En bij deze prijs is dat niet zo, niemand kent mij, zeker in Nederland niet, en toch lezen ze mijn boek graag en is mijn boek genomineerd.
Maar ik zou denken dat je wel genoeg mensen kent door je jarenlange werkervaring bij grote tijdschriften.
Dat is anders, de tijdschriftenwereld is niet hetzelfde als het literaire wereldje, daar ken ik amper iemand. Juist daarom ben ik ook zo blij met Hebban, daar zitten geen mensen die zich intellectueel willen voordoen; ze geven hun mening open en eerlijk en willen gewoon mooie boeken lezen. Als je kijkt naar het artikel over de shortlist, dan zie je meer dan 270 reacties waarin iedereen zijn mening geeft. Zo fijn. Dat was ook zo bijzonder in de leesclub die Hebban vorig jaar deed over De tijdontkenner, daarin werden mooie inhoudelijke discussies gehouden over hoe mensen dingen interpreteerden. Zo kon ik ervaren hoe iedereen leest vanuit zijn eigen leefwereld, hoe mensen dingen uit mijn boek positiever of negatiever zien door wat ze zelf hebben meegemaakt. Dat heeft toen echt veel voor me betekend en dat mijn boek dankzij de Debuutprijs nu weer aandacht krijgt op Hebban is echt fantastisch. Normaal mag je dat niet meer verwachten een jaar later, dus wauw!
Hoe ben je op het idee gekomen om dit boek te schrijven?
Een vriendin had een app op haar telefoon om van een foto van jezelf een man te maken. En toen ik de mannelijke versie van mezelf zag, vond ik dat meteen een typetje, niet helemaal zuiver. Een paar weken later was ik aan zee en begon ik zomaar met het schrijven vanuit het perspectief van die man, hij werd automatisch mijn personage. Ik heb maandenlang kleine stukjes over hem geschreven, elke keer schreef ik weer flarden van zijn leven. Pas veel later werd ik 's nachts ineens wakker en realiseerde ik me hoe de puzzelstukjes in elkaar pasten. En na het leggen van de stukjes, werd het een boek. Dus het is helemaal niet als een boek begonnen, maar met vele losse stukjes die ineens samenkwamen. Misschien is het wel zo gegaan omdat ik uit de tijdschriftenwereld kom en gewend ben in korte stukjes te schrijven.
'Het is toch een beetje aangeleerd, dat mannen zich niet zo direct uiten. En dat is ook zo bij Erik.'
Kunnen we zeggen dat hoofdpersonage Erik dus eigenlijk een mannelijke versie van jou is?
Nee, niet echt. Maar misschien is hij wel een beetje gebaseerd op het leven van mijn broers. De vader uit het boek lijkt wel wat op die van ons. Ze zeggen wel dat in een gezin elk kind een andere opvoeding krijgt en dat is echt hoe het vroeger bij ons thuis was. Mijn vader was harder voor mijn broers dan voor mij, met name over zijn verwachtingen en de diploma's die ze moesten halen. De vader die misprijzend doet over het diploma van hoofdpersoon Erik, dat was bij ons ook zo. Het is een heel zware last als je als kind niet voldoet aan de verwachtingen van je ouders en dat heeft bij mijn broers ook echt gevolgen gehad voor hun zelfvertrouwen.
Daarnaast is het verhaal ook wat autobiografisch als het gaat over Anna en haar ongewenste kinderloosheid. Ik heb zelf een aantal miskramen gehad en heb er lange tijd mee geleefd dat ik geen kinderen kon krijgen. Het is uiteindelijk toch gebeurd en mijn kinderen zijn nu al wat ouder, maar dat verdriet kwam tijdens het schrijven van dit boek boven en moest er uit. Die periode is nog steeds een van de moeilijkste die ik ooit heb meegemaakt, mede omdat iedereen om ons heen wel kinderen kreeg. En nu zie ik bij vrouwen die niet mijn geluk hadden dat ze daar nog eens doorheen moeten, omdat iedereen nu kleinkinderen krijgt. Voor veel mensen zijn kinderen een levensvervulling en in dit boek wil ik laten zien hoe moeilijk het is als dat niet lukt.
Toch heb je gekozen voor het perspectief van een man, hoe hij omgaat met ongewenste kinderloosheid. Waarom?
Op televisie zag ik een aflevering van Taboe waarin een aantal mannen heel openlijk sprak over hoe zij dit hadden doorgemaakt. Mannen willen vaak hun verdriet niet te veel tonen, omdat de vrouw dan nog triester wordt. Maar ze hebben toch ook verdriet? Het programma zette mij aan het denken. Want met mijn man heb ik daar toentertijd ook niet goed over gesproken. Hij was toen nog heel jong, hij troostte mij wel, maar wist ook niet zo goed wat ik voelde en wat hij zelf voelde. Het is toch een beetje aangeleerd, dat mannen zich niet zo direct uiten. En dat is ook zo bij Erik.
Het lijkt alsof wij vrouwen altijd meteen kort op de bal moeten spreken, terwijl mannen meer tijd krijgen om ergens aan te wennen. Veel mannen reageren bij zorgen nog steeds zo van, 'O, er is een vrouw in de buurt, dan weet zij wel wat te doen.' Dat zie ik nu ook bij mijn dementerende moeder, dat mijn broers ervan uitgaan dat ik wel weet wat er gedaan moet worden.
Wat dat betreft is het eigenlijk wel gek dat je in deze woke-tijden gekozen hebt om over een witte, zeven vinkjes-man op leeftijd te schrijven. Heb je daar nog gekke reacties op gehad?
Haha, ja dat is ook gek. Mijn dochter vroeg echt: 'Waarom schrijf je nou weer over een oudere, witte man?' En qua promotie is het wel het domste dat je als schrijver nu kan doen, kranten willen daar niet meer over schrijven en daardoor heb ik ongetwijfeld wat recensies gemist in de grote media. Maar ja, dit was nu eenmaal het idee dat ik had en wat ik heb geschreven. Dat is ook wel moeilijk aan deze tijd, schrijvers hebben zich altijd in andere leeftijden/geslachten/tijden/kleuren en landen ingeleefd, maar tegenwoordig is dat niet oké. Terwijl ik juist het gevoel heb dat als je je inleeft in een ander je dieper gaat dan jezelf, dat het niet allemaal vanuit je eigen, vaak toch beperkte leef- en denkwereld is.
'[I]k heb ook echt wel veel reacties op mijn boek gehad van "witte mannen" die het fijn vinden dat ik dit perspectief laat zien.'
Zou je het nog eens doen, schrijven vanuit het perspectief van een witte man van middelbare leeftijd?
Nee, haha. Ik zou daar toch iets langer over nadenken als ik weer zo'n idee krijg. Gek eigenlijk, hè? Want ik zou toch gewoon moeten schrijven wat ik wil, wat er in me opkomt? En ik heb ook echt wel veel reacties op mijn boek gehad van 'witte mannen' die het fijn vinden dat ik dit perspectief laat zien.
Kun je al wat vertellen over je volgende boek?
Ik ben nog niet ver, maar ik merk dat ik over dementie wil schrijven omdat het mij nu veel bezighoudt. Het zal niet over mijn moeder gaan, maar over hoe we omgaan met verval in onze maatschappij, het lijkt wel alsof we niet ouder en ziek mogen worden. Als je zeventig bent, is het heel goed dat je bezig bent met wat je nog kan doorgeven voor je gaat, maar daar lijkt een taboe op te rusten. Dit klinkt misschien wat somber, maar dat zal het volgende boek zeker níét zijn. Als ik iets uit de bladenwereld heb geleerd, is het wel hoe je donkere thema's toch behapbaar kunt brengen.
Daarnaast wil ik weer iets met het vissenthema doen. Die goudvis in het boek, ik wil iets soortgelijks doen in het volgende. Ik ben nu vissen aan het schilderen en die gaan allemaal een ander humeur hebben. Een boos, een argwanend, enzovoort. Ik zie een serie van vijf boeken en vijf verschillende vissen voor me.
Dus de komende maanden ga je hard aan het schrijven?
Ik doe het even wat rustiger aan, omdat ik tijd nodig heb om voor mijn dementerende moeder te zorgen. Dankzij de nominatie heb ik wat interessante aanbiedingen gekregen, dus doe ik nu een stapje achteruit om eens heel goed te bekijken wat ik met de rest van mijn werkend leven ga doen. Ik heb nog zo'n tien à twaalf jaar te gaan en wil die jaren op de juiste plek zitten en ze bewust meemaken, want ook die fase zal weer zo voorbij zijn. Sinds het overlijden van mijn vader ben ik me tot in de toppen van mijn tenen bewust van mijn eindigheid. Ik weet dat ook mijn dagen geteld zijn en ik wil dat elke dag zin heeft. Dus ja, ik wil me zeker meer toeleggen op schrijven en literatuur.
Hebban Debuutprijs 2023
De Hebban Debuutprijs is een aanmoedigingsprijs voor debutanten en richt zich op Nederlandstalige literaire fictie. Het is samen met de Hebban Thrillerprijs de enige juryprijs van Nederland en Vlaanderen met een grote invloed van lezers. In 2023 wordt de prijs voor de achtste keer uitgereikt. Nieuw dit jaar is de wildcard; de vijftiende nominatie op de longlist werd bepaald door Hebban-leden. De winnaar wordt op 1 september bekendgemaakt tijdens het Debutantenbal.
Looplabb is hoofdsponsor van de Hebban Debuutprijs.
Auteursafbeelding: © Thomas Sweertvaegher
