Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Maral Noshad Sharifi

(289)

Wil ik lezen

• Wil ik lezen
• Nu aan het lezen
• Gelezen
• Verwijderen
•   Favorieten
•   Verlanglijstje
•   In bezit
•   Uitgeleend
Challenges
  {{title}}
  {{title}}
• Nieuwe plank maken
• Loading
• De wijzigingen zijn opgeslagen

Citroeninkt

Maral Noshad Sharifi

Zie de wereld door de ogen van Talar. Na een zinderende vlucht door Europa strijkt ze met haar ouders en broertje neer in het gereformeerde Moerkapelle. In het dorp is het stil, maar thuis klinken de herinneringen aan de Iraanse revolutie nog na in de slaande deuren. In Moerkapelle wil Talar de wereld opnieuw ontdekken. Er gebeuren vreemde dingen. Haar moeder verstopt haar hoofd in de koelkast. Haar barbiepop mag niet worden uitgepakt. En waarom duwt die jongen in het zwembad alleen haar onder water?

Het autobiografische Citroeninkt is een verhaal zoals je dat zelden leest: verteld door de ogen van een meisje dat nergens thuishoort en daarom overal. Een boek over opgroeien tussen de uitersten van Nederland, over je weg vinden in een wereld die voor anderen lijkt gebouwd. En over moeders die het beter willen doen voor hun dochters maar niet kunnen ontsnappen aan hun verleden.

Ontzettend bijzonder, noemt Maral Noshad Sharifi de nominatie voor de Hebban Debuutprijs. 'Het is niet alleen erkenning voor mij als schrijver, maar ook erkenning voor het verhaal van vluchtelingen,' zegt de vorig jaar gedebuteerde auteur. 'Het allerbelangrijkste voor mij is dat ik met deze roman een boodschap kan overbrengen. Nominaties zoals deze zorgen er hopelijk voor dat nog meer mensen die boodschap meekrijgen.'

Met Citroeninkt wil Noshad Sharifi ons een spiegel voorhouden. 'In Nederland wordt er constant over vluchtelingen gesproken; door het nieuwe, heel rechtse kabinet in steeds hardere en naardere woorden,' zegt ze. 'Als je zelf een vluchtverleden hebt en hoort hoe er over vluchtelingen wordt gesproken, dan weet je dat mensen geen idee hebben waar ze het over hebben. Het is al vreselijk zwaar om alles wat je kent – je land, je leven, je familie – achter te laten en dan kom je in een land als Nederland waar xenofobie je leven nóg moeilijker kan maken. Ik hoop dat Nederlanders zonder vluchtelingenachtergrond door mijn boek beter begrijpen hoe het leven van een vluchteling eruitziet.'

LEES VERDER / Dit is de shortlist van de Hebban Debuutprijs 2024

Daarnaast blijkt de autobiografische roman een grote steun voor Nederlanders met een migratieachtergrond. 'Ik had niet verwacht dat mensen met een diverse achtergrond zo geraakt zouden zijn door het boek, omdat ik juist Nederlanders zonder migratieverleden iets wilde meegeven,' vertelt Noshad Sharifi. 'Mijn verhaal is het verhaal van heel veel mensen. Het kan dus ook een trigger en extra pijnlijk zijn voor lezers met een migratieachtergrond. Ik vond het bijzonder dat ik toch zoveel reacties kreeg van mensen die hun familieverhaal herkenden in mijn boek. Zij krijgen hiermee ook erkenning voor hun verhaal en voelen zich gehoord en gezien. Ook ben ik heel blij met berichten van leraressen op een school met veel diversiteit. Zij gingen uit het boek voorlezen en hadden eindelijk een verhaal gevonden waarmee hun leerlingen zich konden identificeren.'

Niet oneindig de tijd

Noshad Sharifi begon aan het boek toen haar moeder zes jaar geleden een hersentumor kreeg. 'Door haar ziekte raakte ze een groot deel van haar geheugen kwijt,' vertelt ze. 'Als migrant is zij niet meer op de plek waar ze had moeten zijn; ze is in een nieuw land waar ze geen geschiedenis heeft. Als kind was ik me daar al van bewust. Mijn moeder kon tijdens een wandeling nooit iets zeggen als "op deze school heb ik vroeger gezeten" of "in die straat kreeg ik mijn eerste kus". Het fundament van haar bestaan lag op een heel andere plek.'

Ze besloot om de geschiedenis van haar moeder – en daarmee die van haarzelf – te reconstrueren. 'Toen mijn moeder op nog jonge leeftijd ziek werd, dacht ik: "Shit, ik moet met haar gaan praten en erachter komen wat er allemaal gebeurd is." Het gaat namelijk ook om mijn geschiedenis en later die van mijn kinderen. Sinds ik als journalist begon, wist ik al dat ik mijn familiegeschiedenis ooit wilde opschrijven, maar door mijn moeders ziekte besefte ik dat ik niet oneindig de tijd had.'

Het proces begon met opschrijven van haar eigen herinneringen. 'Die ben ik vervolgens verder gaan uitbouwen,' legt Noshad Sharifi uit. 'Ik heb mijn moeder heel veel vragen gesteld, maar ook andere familieleden geïnterviewd. Ik heb mijn ouders, mijn ooms en anderen uit Iran gevraagd naar hun leven, naar hun geschiedenis. Alles wat hier in Nederland gebeurt, is immers het gevolg van wat daar is gebeurd.'

Net als uit haar eigen ervaring, bleek uit die gesprekken hoe zwaar het leven van een vluchteling kan zijn. 'Drie jaar geleden ben ik voor werk naar de Verenigde Staten verhuisd,' begint ze haar vergelijking. 'Ik kwam hier aan met een baan en ik sprak de taal, maar het was nog steeds zwaar. Stel je voor dat je als vluchteling ergens aankomt en geen werk hebt, de taal niet spreekt, met jonge kinderen bent gevlucht, totaal geen vangnet hebt, geen geld ... En dan heb je ook nog een oorlog meegemaakt, moet je verwerken dat je vrienden van een gebouw zijn afgeduwd, en noem alle trauma's maar op. De meeste mensen in Nederland beseffen echt niet met hoeveel pijn en verdriet vluchtelingen aankomen.'

Verhalen als informatie

Vrienden die verdwijnen, hoogzwanger op de vlucht zijn, gewoon geen kind kunnen zijn: in Citroeninkt lees je over heftige situaties die bijna allemaal waargebeurd zijn. 'Ik had verwacht dat het een zwaar proces zou worden om dit boek te schrijven,' vertelt Noshad Sharifi, 'maar het was ook leuk en bevrijdend. Het hielp dat ik een open persoon ben, iemand die het niet moeilijk vindt om over gevoelens te praten. Voor mij zijn verhalen informatie, ze helpen me om dingen beter te begrijpen. Dingen uit het verleden waar we geen zeggenschap over hadden, omdat ze ons zijn overkomen of aangedaan, doen vaak pijn. We kunnen ze niet verklaren. Als je daar toch induikt en het probeert te begrijpen – in de plaats, tijd en context van de gebeurtenis – dan werkt dat op een bepaalde manier helend. Je kunt nooit helemaal achterhalen waarom iets gebeurd is, maar je kunt wel dichterbij komen. Om die reden vind ik journalistiek zo leuk, maar het is ook wat ik met mijn boek gedaan heb.'

Het schrijven van haar debuut heeft Noshad Sharifi dan ook een bepaalde rust gebracht. 'Als ik terugdenk aan mijn jeugd, voel ik meer rust dan vroeger,' zegt ze. 'Voorheen voelde ik vooral verontwaardiging en boosheid, maar nu begrijp ik waarom ik ben geworden zoals ik ben. Ik begrijp beter waarom mijn ouders me niet hebben kunnen geven wat ik nodig had en ik ben onder de indruk van wat ze hebben gedaan. Al zou ik als ik zelf een kind zou krijgen er toch voor proberen te zorgen dat het dit soort ervaringen en gevoelens bespaard blijft.'

LEES VERDER / Dit is de vakjury van de Hebban Debuutprijs 2024

Kinderstem

Citroeninkt wordt verteld vanuit het perspectief van de kleine Talar, die met haar hoogzwangere moeder op de vlucht slaat vanuit Iran en uiteindelijk in het dorp Moerkapelle belandt. 'Het verhaal van volwassen vluchtelingen kennen we vaak wel,' zegt de auteur. 'Toen ik vanuit Griekenland verslag deed van de vluchtelingencrisis daar, sprak ik met Afghaanse kinderen. We konden elkaar verstaan omdat zij in Iran hadden gewoond en Farsi hadden geleerd. Wat die kinderen hebben meegemaakt en gevoeld is heel bijzonder en boeiend; hun verhalen horen we bijna nooit. Daarom koos ik ervoor om dit verhaal vanuit het perspectief van Talar te vertellen. De gesprekken met de gevluchte kinderen en mijn eigen herinneringen hielpen mij om dichtbij Talar te komen. Al moest ik wel zoeken naar de juiste stem, want het kan nep overkomen wanneer je als volwassene een kinderstem probeert te naderen. Er zullen lezers zijn die denken "joh, doe normaal" en lezers die vinden dat het gelukt is.'

De kinderstem in Citroeninkt zorgt er ook voor dat het verhaal interessant is voor kinderen zonder vluchtelingenachtergrond. Noshad Sharifi: 'De ouders van Talar gaan scheiden en dat is iets wat ook veel kinderen meemaken. Veel van zulke ervaringen en het verdriet dat erbij komt kijken zijn helemaal niet gebonden aan een plek of tijd – ze zijn universeel.'

De veilige plek van fictie

Ondanks haar jarenlange schrijfervaring als journalist, voelde het schrijven van fictie voor Noshad Sharifi toch nieuw aan. 'Door een roman te schrijven doe ik iets wat ik enigszins kan, maar ook weer helemaal niet,' legt ze uit. 'Als journalist kun je niet zomaar dingen gaan verzinnen, maar in een roman kan dat natuurlijk wel. Ik voel dan ook dat er nog een vervolg in zit. Het verhaal van Talar is nog niet uitgespeeld. Het zou vet zijn als haar leven in creatieve zin vleugels krijgt, misschien wel in de vorm van een film of theatervoorstelling.'

Voorlopig komt ze daar niet aan toe, want de komende maanden is ze druk bezig met verslag doen van de presidentsverkiezingen in de Verenigde Staten. 'Wat werk betreft ben ik alleen maar met de verkiezingen bezig,' zegt ze, 'maar fictie schrijven over een thema dat ik belangrijk vind, is ook een manier om mijn emoties en gedachten kwijt te kunnen. Als ik druk ben, als er dingen spelen in mijn familie, of als ik verdrietig ben of ongesteld, dan is fictie een plek waar ik kan verdwijnen. Het is een plek die rust en veiligheid biedt. Om naar die plek te gaan, hoef ik alleen maar een document op mijn laptop te openen. Het kan jaren duren voordat er daadwerkelijk weer een boek is, maar ik ben heel blij dat ik die plek gevonden heb.'

Toch blijft ze ook als journalist zich richten op de verhalen van vluchtelingen en hun kinderen. 'Dat thema zal altijd in mijn werk blijven terugkomen,' zegt ze. 'En doordat de regering nu zo rechts is, met zoveel expliciete migrantenhaat, denk ik dat dit soort verhalen urgenter zijn dan ooit.'

Ontwrichte maatschappij

De gevolgen van die migrantenhaat ziet Noshad Sharif zowel in de Verenigde Staten als in Nederland. 'Onlangs wees Donald Trump zijn nieuwe running mate aan: J.D. Vance. Het zijn xenofobe politici die vreselijke uitspraken doen over migranten. Toch zijn ze allebei getrouwd met een migrant en kind van migranten. Omdat hun persoonlijke leven zo indruist tegen hun politieke verhaal, houden ze Republikeinse kiezers voor de gek. Xenofobie helpt ze aan de macht. Tegelijkertijd tonen ze met hun partnerkeuze dat migratie een normaal proces is dat hoort bij de ontwikkeling van samenlevingen. Amerikanen zijn bijna allemaal nazaten van migranten, Trump en Vance zelf ook.'

LEES VERDER / Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Ramy El-Dardiry

Ook in een land als Nederland is migratie van alle tijden. 'De samenleving is steeds multicultureler geworden en steeds meer mensen voelen zich daarbij op hun gemak,' legt ze uit. 'Veel mensen zijn begripvol naar migranten en vluchtelingen. Tegelijkertijd wordt door politiek beleid migrantenhaat verder genormaliseerd. Het is zo jammer dat we politici hebben toegelaten die ons zeggen dat we een hekel aan elkaar moeten hebben. Dat leidt tot spanningen en racisme, tot pijn en verdriet. De manier waarop de maatschappij wordt ontwricht is heel pijnlijk.'

Het besef dat migratie bij de samenleving hoort en eraan kan bijdragen, zou het tij kunnen keren. 'Als je zo'n politieke conventie van Trump volgt, dan hoor je heel nare dingen,' zegt ze. 'Maar de meeste Amerikanen vinden migratie niets geks of uitzonderlijks. Het idee dat migratie goed is voor een samenleving is er veel meer ingedaald: je kunt leren van mensen met andere ideeën, met andere normen en waarden. Dat zorgt er namelijk voor dat de samenleving als geheel groeit.'

Dat besef is in Nederland minder sterk. 'Hier kun je al generaties lang wonen en dan nog hoor je iemand op tv zeggen dat de multiculturele samenleving is mislukt. Het zou fijn zijn als we ook in Nederland kunnen groeien naar een samenleving waarin migratie wordt gezien als iets normaals, als iets wat erbij hoort. Ik hoop dat mijn boek daaraan kan bijdragen.'

Auteursafbeelding: © Bart Heynen via uitgeverij Prometheus