Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Maud Vanhauwaert
Tosca
Maud Vanhauwaert
In een brief aan haar uitgever legt vertaalster May uit hoe een treffend potloodportret het begin vormde van een verstikkende uitwisseling van woorden met Aline, een jonge vrouw die zich al lijkt te verzoenen met haar nakende dood.
Hoe harder May deze Aline probeert te leren kennen, te begrijpen, te redden, hoe meer May met lege handen lijkt te staan. En lege pagina’s.
Tosca is een poëtische roman vol onderhuidse spanning over twee vrouwen die verstrengeld raken in een toxische relatie, waarbij de grens tussen feit en fictie flou wordt en waarin steeds twijfelachtiger wordt wie wie parasiteert. Een even zinderend als poëtisch kat-en-muisspel.
Triggerwaarschuwing: in dit interview komt het thema zelfmoord aan bod.
Heel fijn, noemt Maud Vanhauwaert de nominatie voor de Hebban Debuutprijs 2024. 'Zo'n nominatie rekt de levensduur van een boek op,' vertelt ze. 'Ik heb me ooit eens laten vertellen dat na het verschijnen van een boek, je zo'n zes weken de kans hebt dat het wordt opgepikt. Daarna volgt weer een lading nieuwe publicaties. Aan de ene kant is het fijn dat er zo veel gepubliceerd wordt, maar aan de andere kant is zes weken wel erg kort in vergelijking met de maanden of jaren dat je aan een boek gewerkt hebt. Zo'n nominatie helpt om een boek weer opnieuw onder de aandacht te brengen. Gelukkig zijn er veel literaire prijzen. Als er maar één prijs zou zijn, met maar één jury die bepaalt welk boek wint, dan zou dat wel demotiverend werken voor schrijvers.'
LEES VERDER / Dit is de shortlist van de Hebban Debuutprijs 2024
De motivatie voor Tosca vond Vanhauwaert jaren geleden in zichzelf. 'De noodzaak om te schrijven is bij mij erg hoog,' zegt ze. 'Al weet ik niet zeker of ik eraan begonnen was als ik zeker wist dat helemaal niemand mijn boek zou lezen. Je schrijft toch wel vanuit het verlangen om tot de lezer te komen. Elk boek is een uitgestoken hand naar een onbekende lezer die je op een wezenlijke manier hoopt te raken met je verhaal.'
Tosca is Vanhauwaerts eerste roman, maar niet haar eerste publicatie. Eerder verschenen al diverse dichtbundels van haar. 'Dat maakte mijn positie een beetje gek,' legt ze uit, 'maar ook heel fijn. Ik zou wel iedere keer opnieuw willen debuteren. Het witte blad voor me zien en steeds opnieuw mogen nadenken over hoe een boek eruit kan zien.'
Gesloten boek
Tosca ziet er dan ook bijzonder uit en is geen alledaagse roman. Het proza wordt afgewisseld met poëzie. 'De roman is ontstaan vanuit een aantal gedichten,' zegt Vanhauwaert. 'Ik had het gevoel dat ik met de gedichten niet helemaal het verhaal kon vertellen dat ik wilde vertellen. Poëzie heeft iets heimelijks, je kunt je verstoppen achter beelden. Toen ik mezelf erop betrapte dat ik dat als truc gebruikte, wilde ik proberen daaruit te klimmen. In proza moet je namelijk explicieter zijn. Daarom voelde het voor mij als iets heel kwetsbaars, ik heb me heel erg blootgesteld. Uiteindelijk is het een wisselwerking geworden tussen proza en poëzie: tijdens het schrijven kwamen er nieuwe gedichten bij. Het is een organisch proces geweest, maar mijn hart ligt wel degelijk bij poëzie. Misschien had ik de zijweg van proza nodig om weer bij mijn grote liefde te komen, de poëzie.’
LEES VERDER / Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Inez de Goede
Wie de combinatie van proza en poëzie in een roman al bijzonder vindt, zal opkijken van de speciale editie die van het boek is verschenen. Deze editie heeft een zogeheten Japanse binding, waarbij zowel de linker- als rechterkant gebonden is. 'Het is letterlijk een gesloten boek geworden,' zegt Vanhauwaert. 'De gedichten zijn al wel te lezen. Maar om het onderliggende verhaal te lezen, moet je de pagina's effectief openscheuren. Als lezer heb je de vrijheid om dit boek tot je te nemen hoe je wil. Je kan alleen de gedichten lezen, of eerst de gedichten en dan het verhaal, of de gedichten overslaan. Uit de reacties merk ik dat iedereen het op een andere manier heeft ervaren.'
'De manier waarop je het boek tot je neemt, zegt veel over hoe je zelf in het leven staat.'
Vorm en inhoud
Niet alleen de vorm van de buitenkant is weldoordacht, ook de vorm van het verhaal is belangrijk voor de schrijfster. Het verhaal is verteld in de vorm van een brief aan Daniel, de uitgever van hoofdpersoon May. 'De brief is een dankbare vorm, omdat het je tekst meteen een soort richting geeft,' legt ze uit. 'Ik vond het moeilijk om een verhaal vanuit een alwetende of personele verteller te schrijven, om niet te weten aan wie ik iets vertel. Het verhaal lijkt dan te zweven, of te ijlen tussen de kaften van het boek. May schrijft een lange brief aan haar uitgever waarin ze uitlegt waarom ze niet gekomen is tot het schrijven van het boek dat ze beloofd had. Uit die lange argumentatie waarom ze geen boek schreef ontstaat een boek. Ik hield van de absurditeit van dat gegeven.'
LEES VERDER / Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Valentijn de Heer
Al dan niet toevallig is Daniel ook de naam van Vanhauwaerts eigen uitgever. 'Veel lezers weten dat niet, maar voor degenen die het wel weten is het een knipoog,' zegt ze. 'Maar het kan ook louter toeval zijn, want in het boek wordt hij niet bij naam en toenaam genoemd. Ik heb geprobeerd om op verschillende niveaus te spelen met de grens tussen fictie en non-fictie. Eigenlijk is dat ook weer een truc om het boek iets heimelijker te maken.'
Grote thema's
Verlangen naar de dood, een kinderwens, homofobie: er komen grote thema's in het boek voor waardoor dat heimelijke misschien ook nodig was. 'Het verhaal is wel degelijk gebaseerd op iets wat ik zelf heb meegemaakt,' vertelt Vanhauwaert, 'al ben ik in de eerste interviews wel wat voorzichtiger geweest om daarover te vertellen. Door de afstand kan ik er nu met iets meer rust over spreken. Ik had zelf iemand ontmoet die niet meer wilde leven. Ik wilde heel graag helpen, maar die persoon wilde niet geholpen worden. Die ontmoeting heeft me heel erg ontregeld, ik voelde me machteloos. Ik leefde in een bezeten angst dat die persoon uit het leven zou stappen. Mijn vizier vernauwde zich en concentreerde zich ten volle op het in leven houden van die persoon. Ik werd erin meegesleurd en zat erin vast.'
LEES VERDER / Dit is de vakjury van de Hebban Debuutprijs 2024
Erover praten en erover schrijven heeft Vanhauwaert uiteindelijk geholpen om eruit te komen. 'Ik ben begonnen met schrijven om vat te krijgen op mijn eigen gedachten,' zegt ze. 'In een volgende instantie ontstond ook het verlangen om er een ander mee aan te spreken. Toen ik over mijn eigen ervaring vertelde aan vrienden, realiseerde ik me pas dat bepaalde thema's een soort universaliteit hebben. Iedereen worstelde wel eens met de vraag of je iemand kan helpen die niet geholpen wil worden. En wat is dan de machtsverhouding tussen helper en geholpene? Daardoor leek het me toch wel boeiend om hierover te schrijven en het gesprek te openen.'
Moeilijk evenwicht
Het schrijven en de gesprekken met vrienden hebben misschien niet tot antwoorden geleid, maar wel tot meer inzicht. 'Door hier veel over na te denken en erover te schrijven ben ik er denk ik beter in geslaagd om mijn eigen vragen over helpen en geholpen worden scherp te stellen en te formuleren,' vertelt Vanhauwaert. 'Om zelf ook echt in de spiegel te kunnen kijken en aan te geven welke dynamiek er precies speelt. Door dat inzicht zou ik minder snel nog eens zo diep in zo'n situatie tuimelen. Maar het is een moeilijk evenwicht. Als mens wil je empathisch zijn, ten volle met iemand kunnen meevoelen. Daarin zit de essentie van het mens-zijn. Ik zou het verschrikkelijk vinden als ik een olifantenhuid kweek. Als ik niet ontvankelijk zou zijn voor het verdriet of de pijn van anderen, wanneer iemand met een mandje zorgen bij me komt. God, als die al bestaat, heeft het goed uitgedacht: het geeft een goed gevoel om een ander te helpen. Al is het wel belangrijk om je hiervan bewust te zijn: help je iemand uit empathie of help je om je zelf beter te voelen? Die vraag wordt ook letterlijk in het boek gesteld: is niet iedere vorm van altruïsme een gemaskerde vorm van egoïsme?'
LEES VERDER / Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Maral Noshad Sharifi
Uiteindelijk is die vraag minder belangrijk dan de juist balans hierin vinden. 'Iemand helpen is iets heel moois, zolang het in evenwicht blijft,' weet Vanhauwaert. 'En het niet de ziekelijke toer op gaat en je er samen aan onderdoor gaat. In dit verhaal heb ik het op de fles getrokken, heb ik de schuiven opengezet naar het extreme om die vraag op de spits te drijven. In hoeverre ga je als lezer mee in de ziekelijke drang van May om Aline te redden? Uit gesprekken met lezers heb ik gemerkt dat er zo veel verschillende lezingen zijn. De een gaat helemaal mee in het verlangen, de ander vindt het veel te krankzinnig. De manier waarop je het boek tot je neemt, zegt veel over hoe je zelf in het leven staat.'
'Het verhaal gaat ook over onvertaalbaarheid, over hoe moeilijk het is om een ander te lezen.'
Tegenpolen
Waar hoofdpersoon May op van Vanhauwaert zelf is geënt, zijn er nog twee hoofdpersonages: Aline, het meisje dat naar de dood verlangt (en niet geholpen wil worden), en Lou, May's partner die naar een baby verlangt. 'May staat als het ware tussen die twee krachten in,' legt Vanhauwaert uit. 'Het lijkt alsof ze schippert tussen het verlangen naar de dood en het verlangen naar nieuw leven. Ze komt in een onevenwichtige spagaat.'
LEES VERDER / Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Ramy El-Dardiry
Ook al zijn de personages allemaal heel erg verschillend, ook Aline en Lou dragen iets van de auteur in zich mee. 'Ik heb geprobeerd om personages te ontwikkelen waar ik mezelf tot op zeker hoogte in kan vinden,' zegt ze. 'De leuke kant van mezelf zit in Lou, de kant van mezelf waaraan ik me erger heb ik ten volle ontwikkeld in May. Toch herken ik ook veel van mezelf in Aline. Ik denk dat iedere auteur probeert personages te creëren waar je op zijn minst mee kan resoneren. Waar je in kan meetrillen, hoe ver ze ook van je afstaan.'
Onvertaalbare titel
De titel van de roman, Tosca, is een Russisch woord waar geen goede vertaling voor is. 'Tosca is een begrip dat ik al langer kende vanuit mijn fascinatie voor onvertaalbare woorden,' vertelt Vanhauwaert. 'Er zijn van die lijsten met woorden die specifiek verbonden zijn aan een taal en maar moeilijk omgezet kunnen worden in een andere taal. In het Nederlands heb je het woord 'gezellig' dat moeilijk te vertalen is. Mijn fascinatie richt zich vooral op woorden die te maken hebben met een wezenlijk gevoel van heimwee, verdriet en verlangen. In het Portugees heb je saudade, een soort gevoel van melancholie, waar bijna een hele cultuur rond is opgebouwd. In het Duits heb je de term Weltschmerz die naar eenzelfde soort condition humaine verwijst. Tosca past in dat rijtje, maar omvat misschien nog wel meer. Zoals Vladimir Nabokov schrijft, die ik aan het begin van het boek citeer: een spirituele angst, rusteloosheid, nostalgie, liefdesverdriet, verlangen, verveling – er is geen enkel woord in het Engels voor, omdat er zo veel in zit.'
Vanhauwaert spreekt zelf geen Russisch, maar maakte van haar hoofdpersoon een vertaler Russisch. 'Het verhaal gaat ook over onvertaalbaarheid, over hoe moeilijk het is om een ander te lezen. Hoe empathisch je ook bent, de ander blijft in wezen een gesloten boek.’
Denk jij aan zelfdoding? Neem 24/7 gratis en anoniem contact op met 113 Zelfmoordpreventie via 0800-0113 of chat op 113.nl.
Genomineerden bij Met het Oog op Morgen
Deze zomer zijn alle vijf genomineerden voor de Hebban Debuutprijs 2024 in de weken voorafgaand aan de uitreiking te gast in het programma Met het Oog op Morgen op NPO Radio 1. Maud Vanhauwaert was op zondag 18 augustus te gast bij het programma. Hier kun je uitzending terugkijken. Wie de winnaar van de negende editie van de Hebban Debuutprijs wordt, zal tijdens het Debutantenbal bekendgemaakt worden op 7 september. Bekijk het programma en koop je kaarten via onderstaande knop.
Looplabb opens your eyes
Het Nederlandse leesbrillenmerk Looplabb is hoofdsponsor van de Hebban Debuutprijs. Looplabb en Hebban delen een gezamenlijke missie: lezers meer én met meer plezier laten lezen. En de keuze voor de juiste leesbril draagt daar zeker aan bij.
Looplabb is een innoverend brillenmerk gespecialiseerd in handgemaakte, opticien kwaliteit lees- en zonneleesbrillen voor een betaalbare prijs. En met een passie voor lezen want zo dragen alle monturen de naam van een klassiek werk uit de literatuur. Denk aan Faust, Papillon, Lolita of The George.
Looplabb leesbrillen zijn ontworpen voor mannen en vrouwen van elke leeftijd. Met een scala aan stijlen & kleuren die passen bij elke gezichtsvorm. Kortom een leesbril waarmee je gezien mag worden!
Auteursafbeelding: © Alexia Leysen via uitgeverij Das Mag
