Hebban interviewt Hebban Debuutprijs-genomineerde Ramy El-Dardiry
Tussen morgenzee en avondland
Ramy El-Dardiry
Wanneer Amir hoort dat zijn vader Nessim een week eerder in Alexandrië is begraven, probeert hij die informatie weg te stoppen, de stad en zijn vader te vergeten. Hij wil in Nederland wortelen en carrière maken, en zijn leven niet laten beïnvloeden door de dood van een man die zijn gezin ooit in de steek liet. Tevergeefs. De stad kruipt via een droom zijn hoofd in.
Ook Nessim heeft de stad ooit geprobeerd te vergeten. In zijn jeugd ziet hij de plek veranderen. De nationalistische plannen van de Egyptische regering bieden geen ruimte voor de levendige, internationale gemeenschap. Steeds meer families vertrekken en ook Nessim wil naar Europa. Misschien dat de liefde tussen hem en een Joods meisje daar wel een kans krijgt.
Een heel grote eer, noemt Ramy El-Dardiry de nominatie voor de Hebban Debuutprijs. Ruim honderd lezers hebben de shortlist samengesteld uit de vijftien debuutromans van de longlist. 'Dat maakt de Hebban Debuutprijs anders dan andere prijzen,' zegt El-Dardiry. 'Het is heel bijzonder om reacties van lezers tot je te nemen. Je weet natuurlijk nooit hoe anderen je werk gaan lezen. Om dan erkenning te krijgen via nominaties en prijzen, dat is heel erg bemoedigend. Het geeft energie om door te gaan, want schrijven kan bij vlagen eenzaam zijn.'
Rooms-islamitische opvoeding
De kiem voor Tussen morgenzee en avondland werd al gelegd in 2007, toen Ramy El-Dardiry samen met zijn oudere broer Timor een opiniestuk schreef voor NRC over het islamdebat in Nederland en wat zij daarin misten. 'De eerste zin van dat stuk luidde: "Wij zijn rooms-islamitisch opgevoed",' vertelt de auteur. 'Die zin dekte voor mij de lading van wat het voor mij betekende om met twee culturen op te groeien, met een islamitische vader en een moeder met een katholieke achtergrond. De zin bleef in mijn hoofd zitten en zette me verder aan het denken. Ik had het idee dat ik er wel iets meer mee kon.'
Die gedachtestroom leidde in eerste instantie tot een kort verhaal, Zaden op zee, dat in 2022 verscheen in De Gids. 'Dat verhaal is het fundament geweest voor deze roman,' zegt El-Dardiry. 'Josje Kraamer, redacteur en uitgever bij Querido pikte het op, waarna ik werd uitgenodigd om bij hen een roman te schrijven. Daar ben ik mee aan de slag gegaan.'
LEES VERDER / Dit is de shortlist van de Hebban Debuutprijs 2024
Tussen morgenzee en avondland vertelt de geschiedenis van Amir, die opgroeit in een dorp in Limburg en daarna carrière maakt op de Zuidas, en zijn vader Nessim, die na een onstuimige jeugd in Alexandrië zijn heil in Europa zoekt. Beiden lijken maar moeilijk los te komen van Alexandrië, of ze nu willen of niet. 'Een van de thema's in het boek is wortelen en ontwortelen,' legt El-Dardiry uit. 'Amir is iemand die daarmee worstelt. Ergens voelt hij een sterke drang om ergens bij te horen, maar tegelijkertijd zit het ook in zijn karakter om die buitenstaandersrol aan te nemen. Dat hij overal net een beetje buiten staat, is vroeg in zijn jeugd ontstaan.'
Ook Nessim voelt zich een buitenstaander, als Alexandrië onder een nieuwe politieke wind steeds meer begint te veranderen. 'Waar Amir probeert te wortelen in zijn Nederlandse bestaan, probeerde Nessim te ontwortelen aan Alexandrië,' zegt El-Dardiry. 'Maar de stad zit echt in hem, dat zie je terug in zijn wetenschappelijke loopbaan, maar ook in zijn liefdesleven. Hij wil echt naar buiten toe.'
'Als twee culturen elkaar ontmoeten, doet dat met beide culturen iets.'
Het perspectief van de stad
De familiegeschiedenis van Nessim en Amir wordt niet alleen vanuit hun perspectief verteld, maar ook vanuit de stad Alexandrië en later vanuit De Jansberg. 'Dat perspectief was een vondst tijdens het schrijven, of eigenlijk meer een experiment,' vertelt El-Dardiry. 'Ik wilde op een gegeven moment proberen of ik de stad aan het woord kon laten. Een van de vragen die ik namelijk onderzoek in de roman, is wat een plek betekent in een mensenleven. Maar ik vroeg me ook af wat de mens betekent voor die plek. Dat heb ik met deze perspectiefwissel kunnen onderzoeken, op een wat lichtere manier. Praten over multiculturaliteit wordt vaak zwaar, maar door het perspectief te verschuiven naar de stad – en later een dorp – kreeg de roman meer lucht en ontstond er meer ruimte voor humor.'
Uit het perspectief van Alexandrië blijkt bijvoorbeeld dat de ontmoeting tussen culturen van alle tijden is, maar ook dat het leidt tot belangrijke uitwisselingen en ontwikkelingen. 'Als mensen wortelen op een nieuwe plek, doet dat niet alleen iets met die mensen maar ook iets met de omgeving,' zegt El-Dardiry. 'Alexandrië was door migratie honderden jaren lang een kosmopolitische samenleving met een enorme culturele rijkdom, al hoorden daar ook zeker spanningen bij.'
LEES VERDER / Dit is de vakjury van de Hebban Debuutprijs 2024
De schrijver mist een genuanceerd perspectief op migratie. 'In de literatuur ligt de focus vaak op de migrant, of dat nu de eerste, tweede of derde generatie is,' legt hij uit. 'De ontvangende kant wordt als statisch gezien, terwijl die kant ook verandert. In de roman zie je dat terug in het personage van de Nederlandse moeder Marije. Als twee culturen elkaar ontmoeten, doet dat met beide culturen iets. Samenlevingen worden continu gevormd door de uitwisseling van mensen en ideeën. Nu wil ik met de hoofdstukken over Alexandrië niet per se Nederland een spiegel voorhouden, want het was een hele andere tijd en samenleving dan die van ons, maar misschien wel waarschuwen. Culturele rijkdom heb je niet zomaar opgebouwd, maar kan je wel zomaar verliezen.'
Schrijven als onderzoeksmethode
Om die geschiedenis van Alexandrië goed uit te diepen, heeft El-Dardiry veel onderzoek gedaan. 'Een van de dingen die ik het leukste vind aan schrijven, is dat ik mezelf dwing om te onderzoeken,' legt hij uit. 'Schrijven is voor mij een manier om thema's uit te diepen. Ik ben niet alleen veel historische feiten te weten gekomen over Alexandrië, maar ook over Milsbeek, het dorp in Limburg waar ik ben opgegroeid. Zo werd ik verrast door het feit dat de moerassen in die omgeving tot de dood van veel soldaten hebben geleid tijdens de Tachtigjarige Oorlog, mogelijk stierven ook twee broers van Willem van Oranje in de moerassen. Dat wist ik niet, terwijl ik er letterlijk jaren naast heb gewoond.'
Over Alexandrië is de schrijver zoveel te weten gekomen, dat het amper samen te vatten is. 'Ik vond het in ieder geval heel boeiend om de speeches van Gamal Abdel Nasser te lezen, de tweede president van Egypte. Het antikoloniale discours waar nu veel meer aandacht voor is, las je ook al terug in zijn teksten.'
'Discipline helpt heel erg, ook daaruit ontstaat creativiteit. Door te schrijven, ga je schrijven.'
Toch vond het belangrijkste onderzoek plaats door de ontwikkeling van de personages. 'Er zijn bijvoorbeeld belangrijke parallellen ontstaan tussen Nessim en het personage Alexandrië,' zegt El-Dardiry. 'Dat was niet iets wat ik vooraf had uitgedacht, maar tijdens het schrijven verdiepten die parallellen zich. In die zin is een roman een zoektocht: wat zal er vandaag op het papier verschijnen en weerstaat dat de kritische blik van een dag later?'
Die continue zoektocht maakt het schrijven voor El-Dardiry interessant, maar ook spannend. 'Bij het schrijven van een roman krijgt je creativiteit zoveel ruimte, je kunt alle kanten op,' legt hij uit. 'Hoe zorg je binnen die enorme ruimte voor een soort houvast, zonder je eigen nieuwsgierigheid te beperken? In deze roman bestond die houvast eruit dat alle personages op hun eigen manier op zoek zijn naar een plek tussen morgenzee en avondland.'
Laten leiden door nieuwsgierigheid
Hij kan en wil er nog niet veel over zeggen, maar El-Dardiry is al druk bezig met zijn tweede roman. 'Ik probeer niet te veel te denken aan hoe mijn debuut ontvangen is,' zegt hij, 'maar mijn nieuwsgierigheid leidend te laten zijn. Die nieuwsgierigheid is denk ik deels het gevolg van opgroeien met twee culturen. Op jonge leeftijd werd ik al blootgesteld aan verschillende manieren waarop mensen met elkaar omgaan. Dat riep bij mij allerlei vragen op: hoe zit het met deze gewoontes, hoe zijn die in andere landen, of bij andere gezinnen? Mijn ouders hebben die nieuwsgierigheid ook altijd aangewakkerd, of het nu om mensen gaat of wiskunde – blijf nadenken over hoe de dingen werken.'
Net als bij zijn debuut schrijft El-Dardiry aan de randen van de dag. 'Ik schrijf 's ochtends vroeg of 's avonds laat, als de kinderen slapen,' zegt hij. 'Bij mijn debuut had ik een regel voor mezelf dat ik tweehonderdvijftig woorden per dag moest schrijven. Die discipline helpt heel erg, ook daaruit ontstaat creativiteit. Door te schrijven, ga je schrijven.'
Toch zorgt de schrijver ervoor dat hij genoeg tijd overhoudt voor zijn vrouw en drie jonge kinderen. 'Ik zorg dat ik tijd vrijmaak voor mijn gezin,' zegt El-Dardiry. 'En voor lezen, dat vind ik heel belangrijk. Voor werk lees ik veel non-fictie, maar ik houd ook van romans of korte verhalen. Een van de schrijvers die ik kan aanraden is Albert Cossery, een Frans-Egyptische auteur die zich heeft laten inspireren door zijn jeugd in Egypte. In zijn boek De luiaards in de vruchtbare vallei zet hij een prachtige sfeer neer.'
Genomineerden bij Met het Oog op Morgen
Deze zomer zijn alle vijf genomineerden voor de Hebban Debuutprijs 2024 in de weken voorafgaand aan de uitreiking te gast in het programma Met het Oog op Morgen op NPO Radio 1. Ramy El-Dardiry was op zondag 1 september te gast bij het programma. De uitzending terugluisteren kan hier. Wie de winnaar van de negende editie van de Hebban Debuutprijs wordt, zal tijdens het Debutantenbal bekendgemaakt worden op 7 september. Bekijk het programma en koop je kaarten via onderstaande knop.
Looplabb opens your eyes
Het Nederlandse leesbrillenmerk Looplabb is hoofdsponsor van de Hebban Debuutprijs. Looplabb en Hebban delen een gezamenlijke missie: lezers meer én met meer plezier laten lezen. En de keuze voor de juiste leesbril draagt daar zeker aan bij.
Looplabb is een innoverend brillenmerk gespecialiseerd in handgemaakte, opticien kwaliteit lees- en zonneleesbrillen voor een betaalbare prijs. En met een passie voor lezen want zo dragen alle monturen de naam van een klassiek werk uit de literatuur. Denk aan Faust, Papillon, Lolita of The George.
Looplabb leesbrillen zijn ontworpen voor mannen en vrouwen van elke leeftijd. Met een scala aan stijlen & kleuren die passen bij elke gezichtsvorm. Kortom een leesbril waarmee je gezien mag worden!
Auteursafbeelding: © Tessa Posthuma de Boer via uitgeverij Querido
