Hebban interviewt Peter Schrijvers
De Margraten Boys
Peter Schrijvers
De Margraten Boys is het verhaal van tienduizend Amerikaanse jongens die rusten in een Nederlands dorpje niet ver van de Belgische grens – op de enige Amerikaanse begraafplaats van Nederland. De soldaten namen deel aan de grootste militaire operaties van de Tweede Wereldoorlog: Operatie Market Garden, de bestorming van de Siegfriedlinie, het Ardennenoffensief, de oversteek van Roer en Rijn, en de luchtoorlog tegen Duitsland.
De verhalen van de Margraten Boys zouden nooit bewaard zijn gebleven zonder het unieke netwerk van adoptanten dat de inwoners van Margraten in 1945 oprichtten. Dat netwerk breidde zich al vlug uit over heel Nederland en tot in Vlaanderen. In 2017 werd de Margratense adoptietraditie toegevoegd aan de Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland. Ook vandaag nog bezoeken adoptanten – inmiddels de derde en vierde generatie – massaal de laatste rustplaatsen van de eeuwig jonge soldaten en onderhouden ze nauwe contacten met Amerikaanse nabestaanden, mede dankzij het internet en de sociale media.
De Margraten Boys is gebaseerd op meer dan duizend getuigenissen van adoptanten en Amerikaanse families. Het is de aangrijpende geschiedenis van een uniek herinneringsfenomeen rondom een plaats die steeds meer betekenis krijgt nu de laatste ooggetuigen van de Tweede Wereldoorlog onherroepelijk gaan zwijgen.
De Margraten Boys vertelt de geschiedenis van Margraten, de enige Amerikaanse begraafplaats in Nederland en van de duizenden mensen die daar een graf adopteerden. De ruim 8000 soldaten die daar begraven liggen namen deel aan de grootste militaire operaties van de Tweede Wereldoorlog. In dit toen al bevrijde deel van Nederland werd in oktober 1944 het besluit genomen een stuk grond beschikbaar te stellen om de Amerikaanse slachtoffers van de oorlog een rustplaats te geven die niet in vijandelijk gebied lag. In totaal werden er 18.000 lichamen begraven, waarvan een groot deel later gerepatrieerd werd. Er zijn er nu nog 8301.
In Margraten werd vrijwel onmiddellijk na de bevrijding in 1945 een adoptieprogramma opgestart waarbij een adoptant de zorg voor een graf op zich nam en eventueel contact met de nabestaanden zocht. Bij de eerste herdenkingsplechtigheid een jaar later waren alle graven al geadopteerd. Het boek vertelt het verhaal van de begraafplaats, van de adoptanten en van hun vaak moeilijke zoektocht om het verhaal van hun boys te achterhalen, over het leed tijdens de oorlog en over het grote gemis bij tienduizenden families in Amerika.
De Margraten Boys is een overweldigend boek. Er staan zoveel bijzondere en trieste verhalen in dat het me soms wat veel werd. Peter Schrijvers is het meteen met me eens.
Het boek overweldigt inderdaad; ik heb ongelooflijk veel persoonlijke informatie erin verwerkt. Ik kreeg reacties van ruim 1100 adoptanten toen ik in de aanloop naar dit boek een oproep verstuurde via de nieuwsbrief van de Stichting Adoptie Graven Amerikaanse Begraafplaats Margraten. Van velen van hen kreeg ik hele dossiers opgestuurd met informatie over hun soldaat en over hun contacten met de families in Amerika. Ik was echt verrast over hoeveel persoonlijke details mensen aan me kwijt wilden. Dus ik snap ook dat het wat veel is met lezen, want ik had datzelfde bij het schrijven. Het is zo’n grote gemeenschap die zich met de adoptie bezighoudt.
Het lijkt me moeilijk om met ruim 1100 verhalen toch aandacht aan het verhaal van iedere adoptant en zijn slachtoffer te kunnen geven. Iedereen verdient aandacht, maar het is onmogelijk om bij ieder verhaal emotioneel te worden, lijkt me.
Dat klopt. Dat geldt zowel voor mij als voor de lezer. Het was ook niet niks, al die dozen vol met emotionele getuigenissen. Ik ben er ruim drie jaar mee bezig geweest. En ik had mensen anonimiteit gegarandeerd, dus er zaten veel persoonlijke ontboezemingen tussen. Ik heb alles gelezen en met respect behandeld. De grootte van de begraafplaats maakt ook wel dat het soms wat abstract voelt, en dat is in het boek misschien ook wel wat. Maar als je bij zoveel graven een individueel verhaal hebt, raakt het natuurlijk wel. De veelheid aan verhalen in het boek weerspiegelt eigenlijk ook de veelheid aan werk waar de Stichting Adoptie Graven al die jaren mee te maken kreeg en hoe chaotisch die adoptiegeschiedenis soms ook is verlopen.
'Ik snap ook dat het wat veel is met lezen, want ik had datzelfde bij het schrijven. '
Wat ik geregeld hoor is dat mensen het boek eerst globaal lezen om de geschiedenis van de begraafplaats te begrijpen. Het boek geeft eigenlijk de geschiedenis van Nederland weer, het laat zien hoe het land evolueert door de lens van de begraafplaats in Margraten. Het laat zien hoe de denkbeelden van mensen veranderen en de soms zeer moeilijke relatie van Nederland met Amerika mee verandert. Ik snap heel goed dat mensen het eerst zo lezen en het boek daarna nog regelmatig eens oppakken om enkele verhalen van adoptanten te lezen en op die manier ook hier aandacht aan te schenken. Het is een boek waar je naar kan blijven teruggrijpen.
Dit boek is voor het eerst in 2012 verschenen. Waarom is ervoor gekozen om dit boek opnieuw uit te geven?
Dat heeft alles te maken met het nieuwe museum waar ik nu curator ben. In Leopoldsburg in Belgisch Limburg zal begin volgend jaar het museum Liberation Garden over de Tweede Wereldoorlog opengaan. Het gebouw wordt dit najaar opgeleverd en daarna kunnen we de tentoonstellingen gaan plaatsen. Dit museum ligt niet ver van oorlogsbegraafplaatsen zoals Margraten, waardoor dit het ideale startpunt is voor een dag over WOII. De uitgever vond dit een goede reden om te zorgen dat mijn boeken over de oorlog weer beschikbaar zijn. Voor deze editie is de epiloog geactualiseerd met de recente geschiedenis.
Het boek werd eerst in het Engels en later in het Nederlands gepubliceerd. Waarom heeft u het eerst in het Engels geschreven?
Als wetenschapper geldt het motto 'publish or perish' en de beste taal daarvoor qua bereik is toch het Engels. Je bereikt een veel grotere groep mensen dan in het Nederlands. En na twintig jaar in het buitenland wonen en werken, moet ik zeggen dat ik inmiddels liever in het Engels schrijf. Ik heb mijn boeken ook niet zelf vertaald of herschreven in het Nederlands. Uiteraard heb ik het wel nagelopen, maar het werk is door een vertaler gedaan.
U bent expert in kennis over WOII. Hoe bent u zo geïnteresseerd geraakt in deze oorlog?
Ik ben docent Amerikaanse geschiedenis. Vandaar ook dat je in mijn boeken over WOII dat Amerikaanse aspect zo duidelijk meekrijgt. Maar mijn interesse in de Tweede Wereldoorlog en Amerika heeft een persoonlijke oorsprong. Ik ben grootgebracht met de verhalen van mijn grootouders over de oorlog. Zij woonden in Belgisch Limburg dat al in 1944 werd bevrijd door de Amerikanen en van daaruit komt ook mijn interesse om het land Amerika te begrijpen. Mijn grootmoeder is echt veranderd door die bevrijding: zij zag het niet alleen als de bevrijding van België maar ook als die van haarzelf. Ze had een slecht huwelijk en haar man was krijgsgevangene geweest. Na de bevrijding besloot ze te scheiden, wat niet echt gedaan werd in die tijd. Dus dat was voor mij zeker een inspiratiebron om meer te willen weten over die tijd.
U hebt zoveel oorlogsverhalen gelezen en gehoord. Wat heeft het meeste indruk op u gemaakt?
Een van de bijzonderste ontmoetingen voor dit boek was met mevrouw Lucie van den Boorn, die in haar eentje eenzelfde soort mini-adoptieprogramma had opgezet als de stichting. Ze was in die tijd een jonge meid en hun gezin had in de oorlog Amerikaanse soldaten in hun huis gehad. Na de oorlog probeerde ze via brieven uit te zoeken of zij veilig thuis waren gekomen. Haar brief leidde tot een stormloop van brieven uit Amerika en ze zorgde in haar eentje, op de fiets, voor vele foto’s van graven die naar familieleden in Amerika werden gestuurd. Toen ik daar kwam, zat ze in een heel eenvoudig kamertje op een boerderij met stapels bananendozen vol Amerikaanse brieven en sprak ze over haar werk alsof ze nog steeds eenentwintig jaar oud was. Het bijzondere was dat ze zich vroeger niet had gerealiseerd dat de Stichting precies hetzelfde deed als zij in haar eentje.
'Mijn grootmoeder is echt veranderd door die bevrijding: zij zag het niet alleen als de bevrijding van België maar ook als die van haarzelf.'
Maar er zijn ook andere momenten die me heel erg bijblijven. Ik heb zelf een broer en kan heel emotioneel worden als ik langs de graven loop van broers die gesneuveld zijn. Of als ik zo’n gezinsfoto van vroeger voor me heb met de informatie erbij dat de twee kleuters op zo’n grote gezinsfoto allebei gesneuveld zijn. Of als ik zo’n grote Amerikaanse man naar de begraafplaats breng en die volledig stuk zie gaan bij het graf van een familielid. Dat zijn dingen die blijven raken.
Denkt u dat het adoptieprogramma over vijftig jaar nog steeds zo succesvol is?
Ik verwacht van wel. Het is echt een traditie geworden in vele families om een adoptiegraf te hebben en er was in '44-'45 ook echt sprake van een unieke situatie in Limburg, omdat de Amerikanen zo lang aanwezig waren en vaak bij mensen thuis werden ondergebracht. Dus ik denk dat in veel van die families dat ook zo blijft in volgende generaties, ze zijn een gemeenschap van permanente herinnering geworden. Daarnaast helpt het mee dat de Nederlandse overheid er belang aan hecht dat de herinnering aan de oorlog niet vergeten mag worden, en dat ze willen dat mensen zich blijven realiseren dat er momenten zijn, in de geschiedenis maar misschien ook in de toekomst, waarop er soms opoffering nodig is.
Waarom zouden jongeren van nu De Margraten Boys moeten lezen?
Aan de ene kant om zich een beeld te vormen van de opoffering van de bevrijders van toen en vooral ook die van de achterblijvers. Aan de andere kant om een goed beeld te krijgen van het trauma van de Tweede Wereldoorlog en hoe lang dat trauma wordt doorgegeven aan volgende generaties. Hiermee kunnen jongeren van nu zien wat de impact is van een oorlog zo dicht bij huis. Democratie is niet vanzelfsprekend. En juist in een tijd als deze is het belangrijk om je te realiseren dat vrede dat ook niet is.
Bent u nog wel eens met iets anders bezig dan met de Tweede Wereldoorlog?
(lacht) Jazeker. Ik heb in mijn hoofd zelfs plannen voor een boek vanuit mijn andere interesse; Amerikaanse geschiedenis. Ik zou graag iets schrijven over een negentiende-eeuwse Vlaamse missionaris de naar de Western Frontier gaat en vanuit zijn oogpunt de geschiedenis laten zien van die tijd en van de oorspronkelijke bewoners van Amerika.
Winactie
Maakt het interview met Peter Schrijvers je nieuwsgierig en is ook voor jou de Tweede Wereldoorlog een onweerstaanbaar onderwerp? Dan mag deze non-fictie over de gevallen soldaten op begraafplaats Margraten niet ontbreken in je boekenkast. Maak nu kans om De Magraten Boys te winnen, vertaald door Maarten van der Werf. Hebban mag in samenwerking met Uitgeverij Manteau vijf exemplaren weggeven. Kijk snel hoe je mee kunt doen.
Auteursafbeelding: © Luc Daelemans via Standaard Uitgeverij
