Hebban Leesdossier: De tweeling (1993)
Het verhaal
In een kuuroord in het Belgische Spa ontmoeten twee oude dames elkaar. Ze komen erachter dat ze tweelingzussen zijn. Nadat ze op jonge leeftijd hun ouders verloren, zijn ze vanaf 1922 gescheiden opgegroeid. Lotte in Nederland en Anna in Duitsland. Ze hebben elkaar sindsdien slechts twee keer kort teruggezien, de laatste keer veertig jaar geleden.
Het is niet direct een gelukkig weerzien: Lotte heeft vanwege haar ervaringen in Nederland tijdens de Tweede Wereldoorlog een wrok gekregen tegen Duitsers. Ze zit niet te wachten op de verhalen van Anna die haar zus duidelijk wil maken hoezeer ook Duitsers geleden hebben onder de oorlog. Onwillig hoort ze Anna’s verhalen aan en beantwoordt deze met het weergeven van haar ervaringen.
Is een heel volk schuldig aan de wandaden van de nazi’s? Zou Lotte dezelfde weg zijn gegaan als Anna als zij in Duitsland was opgegroeid? Is verzoening na zoveel jaar mogelijk?
Succes en kritiek
Toen De tweeling in 1993 verscheen, reageerden Nederlandse recensenten bepaald niet allemaal enthousiast. De kritiek spitste zich in de meeste gevallen toe op de structuur van de roman en de schrijfstijl van Tessa de Loo. De structuur, met het vaste patroon van schakelen vanuit het heden in Spa naar nauwgezet chronologisch weergegeven herinneringen van de beide zussen, vonden diverse recensenten saai en voorspelbaar. Kritiek op de stijl had betrekking op clichématige en pathetische formuleringen en op de weergave van de herinneringen van Lotte en Anna, die als flashbacks van de personages zijn bedoeld, maar duidelijk in schrijftaal van de alwetende verteller zijn gesteld.
De meeste recensenten zagen wel de belangrijkste verdienste van de roman: het feit dat er in de Nederlandse literatuur een boek verscheen waarin verteld werd hoe ‘gewone Duitsers’ de oorlogsjaren hadden ervaren. En precies dat aspect raakte een snaar bij lezers, die De tweeling omarmden, juist in een tijd dat onderzoek had aangetoond dat het beeld dat ook jonge Nederlanders van Duitsers hadden, nog zeer negatief was.
De tweeling beleefde herdruk op herdruk en werd bekroond met de Publieksprijs 1994. Een toneelbewerking van de roman kwam in 1999 in de theaters. Internationaal succes, in de vorm van diverse vertalingen, volgde eveneens en nam nog toe nadat de verfilming door Ben Sombogaart in 2002 een Oscarnominatie verwierf. In 2015 volgde nog een musicalbewerking van de roman, met muziek en liedteksten van Ilse de Lange en JB Meijers.
25 jaar De tweeling
In haar boek De tweeling achter de schermen dat eind oktober 2018 verscheen, kijkt Tessa de Loo terug op het ontstaan van de roman, de reacties van recensenten en lezers, haar ervaringen met vertalers en het succes van de verfilming. De negatieve recensies die verschenen, hebben de schrijfster wel geraakt en ze laat ze in dit boek niet onvermeld, maar met duidelijk genoegen kan ze vertellen over de enthousiaste ontvangst bij lezers en het succes van de roman in het buitenland. Voor wie De tweeling met plezier gelezen heeft, biedt het eerste deel van deze terugblik, waarin De Loo vertelt over het schrijfproces, interessante achtergrondinformatie.
Over de auteur
Tessa de Loo is de schrijversnaam van Tineke Duyvené de Wit (1946). Ze wordt geboren in Bussum en groeit op in Hilversum, Amsterdam en Oss. Na de middelbare school gaat ze in Utrecht Nederlands studeren, een studie die ze afbreekt als in 1971 haar zoon geboren wordt. Als lerares werkt ze in Montferland en Doetinchem en in 1973 verhuist ze naar Texel, waar ze serieus begint te schrijven. Na nog in Pieterburen en Amsterdam gewoond te hebben, vertrekt ze in 1994 naar Portugal. Een deel van het jaar woont ze tegenwoordig ook in Frankrijk.
In 1983 publiceert Tessa de Loo in het blad Maatstaf het verhaal ‘De muziekles’. Twee maanden later volgt in datzelfde literair tijdschrift het verhaal ‘De meisjes van de suikerwerkfabriek’, dat de nodige aandacht trekt. Het is dan ook het titelverhaal van haar debuutbundel die in november 1983 uitkomt. Voor het boek ontvangt ze zowel de Anton Wachter-prijs voor het beste debuut als het Gouden Ezelsoor voor het best verkochte debuut.
Op deze vliegende start volgt in 1986 de omvangrijke roman Meander, die in de literaire kritiek niet heel enthousiast ontvangen wordt. Desondanks mag De Loo een jaar later al het Boekenweekgeschenk schrijven, de novelle Het rookoffer, in 1989 gevolgd door de korte roman Isabelle die twee keer verfilmd is.
De tweeling verschijnt vier jaar later en is nog steeds het meest succesvolle boek van de schrijfster. De romans die sindsdien volgden, waarvan Liefde in Pangea (2017) de meest recente is, kregen duidelijk minder aandacht.
Het boek en jij
- Welk beeld heb je gekregen van Lotte? En van Anna? In hoeverre had of kreeg je meer sympathie voor een van beiden?
- Wat maakt de plaats Spa tot een geschikte locatie voor de verhaallijn over de ontmoeting tussen de oudere Lotte en Anna?
- Heeft het lezen van De tweeling iets veranderd aan jouw beeld van Duitsland en de Tweede Wereldoorlog? Zo ja, in welk opzicht?
- De roman roept onder andere de vraag op in hoeverre je gedrag en morele keuzes bepaald worden door je karakter of door je omgeving en de tijd waarin je leeft. Hoe denk jij over dit gegeven? Concreet: hoe zou het Lotte bijvoorbeeld vergaan zijn als zij degene was die in Duitsland was gebleven, denk je? En in hoeverre is Anna ‘schuldig’?
- In hoeverre maken de oudere Anna en Lotte nog een ontwikkeling door als het gaat om hun onderlinge relatie?
- SPOILER ALERT: In De tweeling achter de schermen vertelt Tessa de Loo dat ze heeft geworsteld met het slot van de roman. Een echte verzoening tussen de zussen zou te zoetsappig zijn vond ze. Uiteindelijk kwam ze tot de conclusie dat alleen de dood van Anna het verzet van Lotte om begrip te tonen zou kunnen breken. Wat vind jij van deze keuze? Als je ook de verfilming van de roman hebt gezien, weet je dat deze een wat ander slot heeft. Hoe heb je die wijziging ervaren?
- Tessa de Loo koos voor De tweeling voor een ‘alwetende verteller’ die de gedachten en gevoelens van de personages kent en ook vooruitwijst naar latere gebeurtenissen. Hoe heb je dit ervaren? In hoeverre ‘hoor’ je de stemmen van Anna en Lotte en laten deze zich onderscheiden?
- In recensies klonk de nodige kritiek over de structuur van de roman. Jeroen Vullings schreef in Vrij Nederland dat het heden van de roman (de scènes in Spa) een ‘intens saai kader’ vormde en dat het strak gestructureerde chronologisch om-en-om vertellen van hun levensverhaal door de zussen ‘onwaarachtig’ overkwam. Volgens hem was de roman er beter van geworden als de verhalen van Lotte en Anna na elkaar waren verteld, voorafgegaan door een proloog en besloten met een epiloog. Hoe heb jij de opbouw van het boek ervaren en hoe denk je over de stelling van Vullings?
- Ook met betrekking tot de stijl van Tessa de Loo klonk in recensies de nodige kritiek (‘kleurloos’, ‘pathetisch’). Waardering voor de stijl van een boek is een subjectief iets en praten over stijl is niet gemakkelijk. Op het blog van journalist Maarten Dessing vind je een artikel dat kan helpen om je een mening te vormen over de stijl van een boek. Probeer eens na lezing van dit stuk tot een waardering te komen van de stijl in De tweeling.
Hebban-lezers over De tweeling
Verder lezen
Klik op de omslagen voor meer boekinformatie.
Morele vragen rond oorlog, collaboratie en verzet
Duitsers en de oorlog
Tweelingen
Meer Tessa de Loo
Tips op Jeugdbibliotheek.nl/Lezen voor de Lijst
De tweeling is op de pagina’s ‘Lezen voor de Lijst' op Jeugdbibliotheek.nl ingedeeld in niveau 3. Op de pagina over het boek vind je meer leestips en opdrachten.
