Hebban Leesdossier: Het diner (2009)

APERITIEF

Het ‘Vlogboek’ van Jörgen Apperloo waarin hij je nieuwsgierig maakt naar Het diner.

VOORGERECHT  

Het verhaal

In een chic restaurant komen twee ouderparen bijeen: Serge Lohman (die na de volgende verkiezingen waarschijnlijk minister-president zal worden) en zijn vrouw Babette en Claire en haar man Paul, de ik-verteller in de roman. Pas na een pagina of vijftien blijkt dat Paul de broer van Serge is.  

De vier hebben in het restaurant afgesproken om te praten over hun respectievelijke zonen Rick en Michel. In een uitzending van Opsporing verzocht zijn beelden getoond van een slapende dakloze vrouw die belaagd werd door twee jongens en daarbij omkwam. De ouders hebben hun zonen herkend in de daders. Wat staat hen te doen?  

Het verhaal van ik-verteller Paul schakelt tussen het verloop van de avond in het restaurant en een beschrijving van de voorafgaande periode, sinds de avond waarop Rick en Michel hun misdaad pleegden. Wat weten Paul en Claire van de gebeurtenissen? Hoever ga je als ouder om je kind te beschermen? Dit zijn de vragen die voor spanning zorgen in de roman, terwijl je je als lezer ook steeds meer gaat afvragen wat er eigenlijk aan de hand is met de man die het verhaal vertelt, Paul Lohman.  

YouTube

Trailer van de Nederlandse verfilming van de roman   

Over de auteur

Naar eigen zeggen heeft Herman Koch (1953) tot zijn dertigste maar wat gelanterfanterd: na een moeizame middelbareschooltijd had hij allerlei baantjes, studeerde een tijdje Russisch en geschiedenis en verbleef in Finland en Londen. In 1984 ging hij samen met Michiel Romeyn en Rik Zaal voor de VPRO het radioprogramma Borát maken. Een jaar later debuteerde hij als schrijver met de verhalenbundel De voorbijganger.  

Bekendheid kreeg hij toen hij met Romeyn en Kees Prins voor de VPRO-televisie Jiskefet ging maken. Het programma was te zien van 1990 tot 2005. Een jaar voor de start van Jiskefet had Koch met Red ons, Maria Montanelli zijn eerste roman gepubliceerd. In de twintig jaar nadien publiceerde hij diverse romans en verhalenbundels, maar de echte doorbraak bij het grote publiek kwam in 2009 met Het diner, dat niet alleen nationaal maar ook internationaal veel aandacht kreeg, drie keer werd verfilmd (behalve in Nederland ook in Italië en de Verenigde Staten) en in Nederland ook werd bewerkt voor het toneel.  

De romans die Koch sindsdien publiceerde (Zomerhuis met zwembad in 2011, Geachte heer M. in 2014 en De greppel in 2016) waren geheide bestsellers en het lag dan ook voor de hand dat Koch ooit het Boekenweekgeschenk zou schrijven. Dat gebeurde in 2017 met de novelle Makkelijk leven. Voor januari 2020 is een ‘nieuwe Koch’ aangekondigd: Finse dagen, een roman geïnspireerd op de periode die hij als negentienjarige in Finland doorbracht.

De website van Herman Koch  

YouTube

Trailer van de Amerikaanse verfilming 

HOOFDGERECHT

Spoiler Alert! In het restant van deze tekst wordt ervan uitgegaan dat je Het diner al hebt gelezen.    

De onbetrouwbare verteller

Wanneer een boek een ik-verteller heeft, zit je als lezer vast in het hoofd van de ik-figuur: je komt alleen te weten wat hij/zij je meedeelt. Er valt daarom wel wat te zeggen voor de gedachte dat iedere roman met een ik-verteller er per definitie een is met een onbetrouwbare verteller. Maar sommige onbetrouwbare vertellers zijn onbetrouwbaarder dan andere en in Het diner is iets bijzonders aan de hand. Paul Lohman is een ik-verteller die (al in de tweede zin) duidelijk maakt dat hij bepaalde zaken niet wil vertellen met het oog op de privacy. Dan gaat het om onbelangrijke zaken als de naam van het restaurant, maar gaandeweg blijkt dat hij voor de lezer in eerste instantie wezenlijke dingen achterhoudt.  

Paul lijkt een goede, zorgzame vader. Hij houdt van zijn zoon, draagt zijn vrouw op handen en voelt zich door haar ook geliefd. Het beeld dat hij geeft van zijn broer Serge is wel voorstelbaar: dat is een materialistische en egocentrische man die gewend is dat direct aan zijn behoeften voldaan wordt en die als politicus de schone schijn ophoudt. Het elitaire gedoe van Serge en Babette staat Paul (en Claire) tegen, zij eten liever spare-ribs met friet in het eetcafé dan in een restaurant waar de gerant met zijn pink wijzend naar de borden pretentieuze uitleg geeft over het eten.  

Maar geleidelijk verandert als lezer je beeld van Paul. Hij blijkt al geruime tijd niet meer te werken als leraar, heeft driftaanvallen en is de rector van de school waarop zijn zoon zit al eens te lijf gegaan. En evenals Claire blijkt hij meer te weten over wat zich heeft afgespeeld op de avond dat Michel en Rick de dakloze vrouw belaagden. Uiteindelijk heb je aan het eind van de roman een heel ander beeld van de gebeurtenissen en lijkt de arrogante Serge de ouder met het meeste verantwoordelijkheidsgevoel.    

Discussie en kritiek  

YouTube

Floris fileert Het diner (met veel reacties onder de video)   

Hoewel Het diner door veel recensenten lovend werd ontvangen, ontstond er na enige tijd fikse discussie over juist de onbetrouwbare verteller die Koch in het boek aan het woord laat. Recensente Marja Pruis in De Groene Amsterdammer en met name Arnold Heumakers in NRC Handelsblad stelden dat Koch in feite zijn boek onderuithaalt door van Paul iemand te maken die een psychische stoornis heeft en bovendien aan het slot van de roman te suggereren dat het om een erfelijke aandoening gaat, waardoor ook Michel zichzelf niet in de hand heeft.   Hierdoor is Het diner niet meer de actuele roman over (maatschappelijke) vraagstukken als zinloos geweld, ouderlijke verantwoordelijkheid, privacy en geheimen binnen het gezin die hij lijkt te zijn, aldus Heumakers:  

‘Zonder erfelijke ziekte kan zich een heel scala van lastige vragen aandienen, met de vraag naar een eventuele afwijking als een van de mogelijkheden. Heeft het aan de opvoeding gelegen? Is het huwelijk liefdeloos? Hadden we toch die andere school moeten kiezen? Is het wel mijn kind? Et cetera.'  

Heumakers meende dat het boek door Pauls aandoening weinig discussiemogelijkheden meer bood. De vele reacties op zijn artikel (zelfs in De Wereld Draait Door) bewezen anders.  

In Amerika verscheen in de vooraanstaande New York Times in eerste instantie een vernietigende recensie van The Dinner, waarin het boek bekritiseerd werd op morele gronden. Maar korte tijd later publiceerde dezelfde krant een recensie die aanzienlijk positiever was. Het boek stond toen al hoog in de bestsellerlijst van de krant, een zeldzaamheid voor een Nederlandse roman.

NAGERECHT  

Het boek en jij  

YouTube

Inez vertelt over Het diner 

1. Op de site Reizen en schrijven van Lammert Metselaar vind je een aantal stellingen naar aanleiding van Het diner die je kunt bespreken.  
2. Het hierboven genoemde artikel van Arnold Heumakers kun je lezen op Reizen en schrijven, onder de stellingen waarnaar bij punt 1. verwezen wordt. Hoe denk je over zijn kritiek op het boek?  
3. Wanneer of waardoor kreeg jij de indruk dat Paul een onbetrouwbare verteller is?  
4. In een interview met het blad Boek-delen in 2011 zei Koch dat hij had geworsteld met de structuur van Het diner, de volgorde waarin de zaken verteld werden. Hoe heb jij die structuur als lezer ervaren, met name de afwisseling tussen de avond in het restaurant en de flashbacks?  
5. In hetzelfde interview zegt Koch dat hij het jammer vindt als in boeken alle losse eindjes worden opgelost en dat hij graag wil dat lezers met vragen blijven zitten. In hoeverre was dat voor jou het geval bij dit boek?  
6. Wat is de rol van de gerant met zijn wijzende pink? Wat suggereert het slotdeel ‘Fooi’?  
7. Als je na lezing van Het diner de twee trailers bekijkt van de Nederlandse en Amerikaanse verfilming van de roman (zie hierboven), welke spreekt je dan het meest aan? Waarom?  
8. In de video’s boven en onder deze vragen raden Inez en Thijs je het boek aan. De video van Floris (bij ‘Discussie en kritiek’) is een stuk negatiever van toon. Wat zou jij over het boek zeggen als je een video van één minuut zou opnemen?  
9. Op LitLab vind je meer discussievragen bij deze roman, met name rond aspecten als privacy, geheimen en ouderlijke verantwoordelijkheid.  
10. Opdrachten rond Het diner voor niveau 2 tot en met 4 van Lezen voor de lijst vind je op de site van de bibliotheek.    

YouTube

Thijs raadt Het diner aan

DIGESTIEF  

Achtergronden

1. Documentaire over Herman Koch in de reeks Het uur van de wolf.  
2. Door Ronald Giphart samengesteld dossier over Herman Koch op NPO Focus, naar aanleiding van Kochs Boekenweekgeschenk in 2017. Hierin onder andere een gesprek in het programma Pauw & Witteman over de inspiratie voor Het diner.  
3. Het diner op Hebban.  
4. ‘Honderdduizend lezers vergissen zich niet’. Artikel van Arjen Fortuin in NRC Handelsblad, 24 december 2009.
5. Uittreksel van Het diner in het Lexicon Literaire Werken op de site van DBNL.

FOOI  

Verder lezen

Spannend en maatschappijkritisch

Schokkend en onbegrijpelijk

Wat zou jij doen?-boeken

En verder...

Wie is De Leesclubassistent?

Frank Hockx verzorgt de informatie op De Leesclubassistent. Hij was van 2001 tot 2016 hoofdredacteur van Boek-delen, het tijdschrift voor leesclubs. Daarnaast was hij jarenlang hoofdredacteur van de databanken LiteRom (literaire recensies uit dag- en weekbladen) en Uittrekselbank (de naam spreekt voor zichzelf), die in alle Nederlandse bibliotheken beschikbaar zijn. Bij de vrijwilligersorganisatie Senia (www.senia.nl) werkt hij mee aan de 'ontmoetingen rond cultuur' die deze stichting organiseert door mensen bijeen te brengen in leesclubs en muziekluistergroepen en tijdens culturele excursies. Daarnaast werkt hij mee aan Boekenpost, het tijdschrift voor alle boekenliefhebbers dat ook veel informatie biedt voor leesclubs, en Boekblad, het vakblad voor boekhandel en uitgeverij.

Leesdossiers-kanaal

Frank Hockx is De Leesclubassistent. Via dit kanaal helpt hij lezers boeken te vinden die uitermate geschikt zijn voor leesclubs én gidst hij scholieren door de wereld van het Lezen voor de Lijst door middel van uitgebreide leesdossiers over populaire romans.

Naar het kanaal