Hebban Leesdossier: Het gouden ei (1984)

Het verhaal  

‘Gelijkmatig als ruimteschepen bewogen de cabines vol toeristen zich over de lange brede weg naar het zuiden.’  

Hoewel deze zin volgens recensent Jan Braet (Knack, 7 november 1984) ‘de baan afknalt’ omdat sprake is van een ongelukkig gekozen beeld, zal hij veel lezers die sinds midden jaren tachtig eindexamen hebben gedaan bekend in de oren klinken. Het is de eerste zin van de novelle Het gouden ei, die Tim Krabbé in 1984 publiceerde.  

Tijdens een stop bij een benzinestation in Frankrijk verdwijnt Saskia uit het leven van Rex. Acht jaar later, als hij opnieuw via de media een grote zoektocht is begonnen, wordt Rex benaderd door Raymond Lemorne die zegt dat hij verantwoordelijk is voor Saskia’s verdwijning. Hij zal Rex vertellen wat er is gebeurd, maar alleen als hij hetzelfde lot wil ondergaan als Saskia. De wens om dat te weten maakt dat Rex hierin toestemt. Zo komt het onheilspellende verhaal tot een gruwelijk slot.  

Het gouden ei werd twee keer verfilmd door regisseur George Sluizer. Spoorloos, de zeer succesvolle Nederlandse film uit 1988, trok de aandacht van Hollywood en dat leidde in 1993 tot een Amerikaanse remake, onder de titel The Vanishing. Hierin kreeg het verhaal een Amerikaans happy ending, tot ongenoegen van Krabbé.    

Gevangen in een gouden ei

De titel van de novelle verwijst naar de angstdroom die Saskia in haar jeugd had, waarin ze opgesloten zat in een gouden ei dat door het heelal vloog:

‘Alles was zwart, er waren niet eens sterren, ze zou er altijd in moeten zitten, en ze kon niet doodgaan. Er was maar één hoop. Er vloog nog zo’n gouden ei door de ruimte, als ze tegen elkaar botsten zouden ze allebei vernietigd zijn, dan was het afgelopen. Maar het heelal was zo groot!’  

Aan het eind van het eerste hoofdstuk, als Saskia spoorloos is, bedenkt Rex dat Saskia op dat moment iets gruwelijks overkomt.

‘Het was alsof hij voelde wat zij nu voelde – de angst en de eenzaamheid van het Gouden Ei, en alsof daarmee zijn wens eindelijk in vervulling was gegaan: één met haar worden.’

Acht jaar later, als Rex met een nieuwe geliefde op vakantie is, heeft hij zelf de nachtmerrie over het gouden ei.  

Het gouden ei symboliseert dus gevoelens van eenzaamheid en claustrofobie. En de enige hoop op verlossing, al is het in de dood, is het treffen van een ander gouden ei: een geestverwant, een grote liefde.

In zijn Vlogboek over onder andere Het gouden ei is Jörgen Apperloo kritisch over de symboliek van het gouden ei.

De wens om een te worden met een geliefde en het besef dat een werkelijke vereniging niet mogelijk is in het leven, maar slechts in de dood is een belangrijk thema in het werk van Tim Krabbé. In Vertraging (1994) deinst hoofdpersoon Jacques Bekker terug voor de stap die Rex in Het gouden ei wel zet. In De grot (1997) komen een man en vrouw die als tieners hun gevoelens niet uitspraken elkaar na jaren weer tegen en worden in de dood verenigd wanneer een jeugdvriend hen als drugskoerier gebruikt.  

Obsessies

Veel van de hoofdpersonen in de boeken van Tim Krabbé zijn – op het obsessieve af – in de ban van bepaalde activiteiten, personen of gebeurtenissen. En het najagen van die obsessies leidt vervolgens tot fatale gevolgen of in elk geval een grote teleurstelling.  

De hoofdpersonen in Het gouden ei hebben ook dergelijke dwangmatige kanten. Raymond Lemorne is geobsedeerd door het idee de perfecte misdaad te plegen en bereidt alles tot in de details voor. Maar uiteindelijk krijgt hij door te improviseren Saskia in zijn auto.  

Voor Rex groeit de wens te weten wat er met Saskia is gebeurd uit tot een obsessie. Maar ook bijvoorbeeld uit zijn competitiedrift (de badmintonwedstrijd met het Franse duo) en zijn neiging om in cijfers en lettercombinaties betekenis te zien, blijkt een zekere dwangmatigheid. Saskia op haar beurt laat zich beïnvloeden door bijgeloof. Het cijfer acht is haar geluksgetal en op plaatsen waar ze samen gelukkig zijn begraaft ze muntjes van haar en van Rex die ze dooreen schudt ‘zodat je niet meer zou weten welke van wie was’ (hierin klinkt weer het verlangen naar eenwording door).  

Spannend en literair

Tim Krabbé (1943) is een schoolvoorbeeld van een auteur wiens werk door de jaren heen een breed publiek heeft bereikt terwijl het lange tijd door recensenten onderbelicht bleef. In de tijd dat hij werkte aan Het gouden ei wees het Fonds voor de Letteren een aanvraag voor ondersteuning af, omdat zijn oeuvre te weinig literaire kwaliteit had. De vraag of zijn werk wel literair genoeg is, is voor Krabbé niet relevant: ‘Mijn credo als schrijver is dat een roman in de eerste plaats aan de buitenkant een spannend verhaal moet zijn. Op zichzelf vind ik dat trouwens al een literaire kwaliteit.’  

Na de eeuwwisseling keerde het tij in de literaire kritiek: Krabbé ontving mooie recensies voor onder andere de novelle Drie slechte schaatsers (2004) en de roman Marte Jacobs (2007) en kreeg in 2009 het verzoek het Boekenweekgeschenk te schrijven, wat resulteerde in de novelle Een tafel vol vlinders. Begin 2012 publiceerde hij met Wij zijn maar wij zijn niet geschift een non-fictieboek: een reconstructie van de schietpartij op Columbine Highschool in 1999 waarbij twee jongens twaalf leerlingen en een docent doodden.  

Naast Het gouden ei, dat inmiddels al vijftig keer herdrukt is, schreef Krabbé nog een boek dat een klassiekerstatus heeft. Dat is het in 1978 verschenen De renner, waarin hij schrijft over een zware klimkoers die hij als enthousiast wielrenner reed. 

Verder lezen

Meer Tim Krabbé: De dichter Emile Binenbaum heeft op jonge leeftijd een gedicht geschreven dat klassiek geworden is. De inspiratiebron daarvoor was een jong meisje dat destijds bij hem op school zat. Wanneer hij jaren later bij een reünie eindelijk zijn gevoelens wil laten blijken, wordt deze Marte Jacobs weggekaapt door een klasgenoot die inmiddels een beroemd schrijver is. Een romantische, ontroerende en spannende roman rond bekende Krabbé-thema’s als een onbereikbare geliefde en rivaliteit.
- Marte Jacobs van Tim Krabbé

Ontvoeringen: Uit frustratie over haar onaantrekkelijke uiterlijk ontvoert een vrouw een Franse actrice en houdt haar gevangen op een afgelegen plek waar ze de fysieke aftakeling van haar slachtoffer wil schilderen. Twee keer verfilmd, een keer als korte film en een keer als lange speelfilm.
- Isabelle van Tessa de Loo

Ontvoeringen: Een uitstapje naar de Engelse literatuur. Een jongeman van eenvoudige afkomst, met als enige passie zijn verzameling opgezette vlinders, ontvoert een jonge, mooie studente. Er ontwikkelt zich een kat-en-muisspel waarbij je als lezer in het eerste deel van de roman alles meebeleeft door de ogen van de ontvoerder en in het tweede deel door die van het slachtoffer. Evenals Het gouden ei een boek met een verontrustend slot. Oorspronkelijk verschenen in 1963 en al in 1965 verfilmd.
- De verzamelaar van John Fowles

Onbereikbare liefde: Een man van middelbare leeftijd die met zijn boot vastligt in het bevroren IJsselmeer krijgt bezoek van een mysterieuze, roodharige jonge vrouw die enkele dagen achtereen schaatsend naar zijn boot komt. Verliefdheid laait op bij de ook figuurlijk vastzittende man, maar als zijn boot wordt losgetrokken ziet hij de jonge vrouw niet meer terug. Hij probeert haar op te sporen en hoort dan iets wat het hele verhaal op losse schroeven zet. Een romantische novelle over onvervuld verlangen, eenzaamheid en dood, maar uiteindelijk ook over herwonnen levenslust.
- Dooi van Rascha Peper

Tips op Lezen voor de lijst

Het gouden ei is op Lezen voor de lijst ingedeeld in niveau 3. Op de pagina bij het boek vind je de volgende tips voor verder lezen:  

Het boek en jij  

• Welk beeld heb je gekregen van Rex’ relatie met Saskia? In welke opzichten verschilt zijn latere relatie met Lieneke van die eerdere verhouding?  
• In hoofdstuk 3 leef je mee met de dader, Lemorne. In hoeverre vind je de beschrijving van het proces dat hij doormaakt overtuigend? Is het bijvoorbeeld verklaarbaar dat hij nadat hij een goede daad heeft verricht (het redden van een kind) zich gaat afvragen of hij een misdaad zou kunnen plegen? En past het abrupte doodschieten van de twee Duitse jongens door Lemorne in het beeld dat van hem geschetst wordt?  
• ‘Het uiten van liefde maakt die kapot’ denkt Rex in hoofdstuk 4. Op welke manieren keert die gedachte in het boek terug?  
• Hoe denk je over de stelling dat Rex en Lemorne op elkaar lijken?  
• Wat is de betekenis van de ‘badmintonscène’ (hoofdstuk 2)?  
• Literatuur of niet? Het werk van Tim Krabbé werd door critici wel gezien als weinig literair. Wat vind jij op basis van Het gouden ei? Welke argumenten heb je voor je mening? En hoe zou jij het boek aanbevelen bij andere lezers?  
• Op YouTube vind je enkele ‘boektrailers’ die door leerlingen zijn gemaakt naar aanleiding van Het gouden ei. Probeer eens in een beknopt overzicht op te schrijven hoe jij een dergelijke video aan zou pakken.