Hebban Leesdossier: Joe Speedboot (2005)

op 22 mei 2019 door Frank Hockx 1 reactie

In deze rubriek duikt Hebbans Leesclubassistent Frank Hockx in de wereld van het Lezen voor de Lijst en helpt scholieren op weg bij hun boekenkeuze. In dit dossier uitgebreid aandacht voor de ‘Joe Speedboot’ van Tommy Wieringa, mét lees verder-tips en verdiepende vragen.

Het verhaal

Het leven in het rustige dorpje Lomark verandert drastisch als er een nieuwe jongen komt wonen die zichzelf Joe Speedboot noemt. Sinds zijn spectaculaire aankomst worden de bewoners regelmatig opgeschrikt door explosies. Fransje Hermans, de ik-verteller in deze roman, hoort over Joe als hij ontwaakt uit een wekenlang coma na een afschuwelijk ongeluk, waardoor hij zwaar gehandicapt is geraakt en nauwelijks kan praten. Alleen zijn rechterarm kan hij nog goed gebruiken.

Fransje doet nauwgezet verslag van alle spektakel dat Joe brengt in zijn leven en in dat van hun klasgenoten Engel, Christof en het mooie meisje PJ. Hij schrijft notitieboeken vol over wat er in Lomark gebeurt. Van waarnemer wordt hij deelnemer als hij onder leiding van Joe gaat meedoen aan wedstrijden armworstelen en veel succes heeft.

Maar de jongens worden ouder, PJ steeds mooier. Levens veranderen, de vriendschap komt onder druk te staan, mensen vertrekken (of gaan dood). De rust keert weer in Lomark, dat inmiddels door de aanleg van een snelweg zonder afslag naar het dorp verder geïsoleerd is geraakt. Voor Fransje resteren zijn notitieboeken. En nog iets, of beter iemand…

Video

Lezers Bas en Sophie vertellen over Joe Speedboot bij Why I Love This Book.

Over recensies en reclame

De drie romans die Tommy Wieringa voorafgaand aan Joe Speedboot publiceerde, bereikten geen groot publiek hoewel er in de pers wel waardering was voor zijn derde roman, Alles over Tristan, waarvoor hij ook een literaire prijs ontving. Bij de boekhandel waren de verwachtingen omtrent Joe Speedboot dan ook niet heel hoog: voorafgaand aan publicatie bestelden de Nederlandse boekhandels samen slechts zo’n vierhonderd exemplaren.

Een verhaal dat later in omloop kwam, was dat Wieringa toen vrienden inschakelde om in boekwinkels te vragen naar de roman Joe Speedboot, in de hoop zo het aantal bestellingen op te krikken. In een tijd dat auteurs zich nog wat minder zelf met de promotie van hun boek bemoeiden, een opvallend gegeven.

Toen verscheen, op 28 januari 2005, in NRC Handelsblad een buitengewoon enthousiaste recensie van de roman, geschreven door Pieter Steinz. Die sloot zijn bespreking af met de zinnen: ‘Joe Speedboot komt de Nederlandse literatuur binnenzeilen zoals de titelheld het dorp aan de rivier: met geweld en zwier. Het literaire seizoen moet nog beginnen, maar in de stroom boeken die de komende maanden voorbij gaat komen, zou Wieringa's roman wel eens het vlaggenschip kunnen zijn.’ Na het overlijden van Pieter Steinz in 2016 herdacht Wieringa hem in zijn column in het Algemeen Dagblad: ‘Het was de beste recensie die ik ooit zou krijgen. Vanaf nu zou ik vaker biefstuk van de haas eten en goede bourgogne drinken.’

Waar Joe Speedboot voor beweging zorgt in Lomark, zette de bespreking van Steinz het succes van Wieringa’s boek in gang. Er volgde een stortvloed aan positieve recensies, herdruk volgde op herdruk en uiteindelijk haalde Joe Speedboot nominaties voor de grote literaire prijzen in Nederland.

Meer over het boek

Over Joe Speedboot valt veel te zeggen: over thematiek, motieven (verlossing, stilstand en beweging, verraad, driehoeksrelaties), personages, stijl en beeldspraak. Uitgebreide romananalyses zijn er bijvoorbeeld van journalist en docent Coen Peppelenbos en van Gwennie Debergh in het Lexicon van Literaire Werken.

Video

En uiteraard heeft Jörgen er ook meer over te zeggen in Vlogboek 42 (de bespreking begint na circa vier minuten):

Over de auteur

Nadat Tommy Wieringa (Goor, 1967) met zijn ouders was teruggekomen van Aruba, waar het gezin heen verhuisde toen hij twee was, verliet zijn moeder haar man en kind. Wieringa bleef bij zijn vader wonen op een oude boerderij in Geesteren. Dat was een onrustige tijd, waaraan pas een eind kwam toen hij op zijn zeventiende werd weggestuurd van de Vrije School in Zutphen en terechtkwam in een pleeggezin in Diever. Wieringa haalde alsnog een vwo-diploma, studeerde vijf jaar geschiedenis, ging reizen en volgde een opleiding aan de School voor Journalistiek.

In 1995 publiceerde hij met Dormantique’s manco zijn eerste roman bij uitgeverij In de Knipscheer, twee jaar later gevolgd door Amok. Voor zijn derde roman stapte hij over naar uitgeverij De Bezige Bij. Daar verscheen in 2002 de roman Alles over Tristan en in 2005 Joe Speedboot, het boek dat een fenomenaal succes werd.

Zijn volgende grote roman, Caesarion (2009), kreeg wisselende recensies, maar de Engelse vertaling werd genomineerd voor de prestigieuze Dublin Literary Award. Het in 2012 verschenen Dit zijn de namen won de Libris Literatuur Prijs en de Lezersprijs van de Gouden Boekenuil. In 2014 schreef Wieringa het Boekenweekgeschenk Een mooie jonge vrouw.

In 2017 publiceerde hij de novelle De dood van Murat Idrissi en de roman De heilige Rita, die zowel door de vakjury als de lezersjury werd bekroond met de Bookspot Literatuurprijs 2018. Tussen de bedrijven door publiceerde hij bundels met reisverhalen en columns en in 2016 zelfs gedichten onder de titel The Fish Pond Song, een boek ontstaan uit een samenwerking met kunstenaar Jeroen Kooijmans. Begin 2019 publiceerde Wieringa Dit is mijn moeder, over zijn in 2015 overleden moeder.

Video

Boekenvlog van Anna Tak over Joe Speedboot.

Het boek en jij

Hoe typeer je het gezin waarin Fransje opgroeit? In hoeverre is er sprake van liefde en genegenheid?
Joe Speedboot wordt wel een ontwikkelingsroman genoemd, maar ook een avonturenroman en een schelmenroman. Hoe heb jij het boek vooral gelezen?
‘Een pubermessias’ noemt Pieter Steinz (in zijn hierboven al vermelde recensie) het personage Joe Speedboot. Welke verlossing brengt Joe? In hoeverre zorgt hij voor blijvende verandering(en)?
Welke rollen verenigt het personage PJ in zich? Wat zegt de scène in ‘Muizenstad’ over haar?
Op welke manieren spelen jaloezie en verraad een rol in de roman?
Hoe verklaar je de fascinatie van Fransje voor de samoerai Miyamoto Musashi?
In een beschouwing over het werk van Tommy Wieringa concludeert Rody Chamuleau in de bundel BoekDelen Essays dat de drie pijlers onder diens werk beweging, onderzoek en begeerte zijn. In hoeverre zie je dat terug in Joe Speedboot?
In een vraaggesprek met het tijdschrift Boek-delen in 2007 stelt de interviewster dat Joe Speedboot een roman is waarin desillusies een grote rol spelen: ‘De hoofdpersonen hebben verlangens die niet vervuld worden, verwachtingen en dromen die niet uitkomen.’ Wieringa reageert daarop met ‘De desillusie is relatief.’ Hoe heb jij het boek ervaren?
Recensenten hadden veel waardering voor de stijl van Wieringa, waarbij je zowel kunt denken aan beschrijvingen als aan de dialogen en beeldspraak, zoals treffende vergelijkingen. Speciaal bekroond (met de Tzum-prijs voor de beste afzonderlijke zin uit een literair werk) werd deze zin:

‘De knalpijpen glansden als bazuinen, de wereld leek te verschroeien in allesverzengend lawaai wanneer de jongens het gaspedaal intrapten met de koppeling in, alleen om te laten weten dat ze bestonden, zodat níemand daaraan zou twijfelen, want wat niet weerkaatst, bestaat niet.’
Wat vind jij van deze zin? Wat is jouw Top-3 van mooie zinnen in de roman?