Hebban Leesdossier: Nooit meer slapen (1966)

op 06 maart 2019 door Frank Hockx 2 reacties

In deze rubriek duikt Hebbans Leesclubassistent Frank Hockx in de wereld van het Lezen voor de Lijst en helpt scholieren op weg bij hun boekenkeuze. In dit dossier uitgebreid aandacht voor de ‘Nooit meer slapen’ van W.F. Hermans, mét lees verder-tips en verdiepende vragen.

Het verhaal

De 25-jarige Alfred Issendorf arriveert in Noorwegen om onderzoek te doen voor zijn proefschrift geologie. In het hoge noorden van het land wil hij bewijs vinden voor de theorie dat de ronde gaten in de bodem het gevolg zijn van de inslag van meteorieten.

Maar al vanaf zijn aankomst gaan de zaken mis voor Alfred. Hij wordt niet verwacht bij de professor die hem op weg moet helpen, de luchtfoto’s die hem zijn beloofd zijn er niet en pas met de nodige vertraging komt hij op de plaats waar hij zijn drie expeditiegenoten ontmoet. Eenmaal op weg blijkt al snel dat Alfred niet in de wieg gelegd is voor een dergelijke expeditie en ook qua uitrusting niet goed is voorbereid.

Uiteindelijk zal hij geheel alleen komen te staan in het desolate landschap, waarbij ook alle instrumenten die hem als wetenschapper ten dienste staan (zoals een kompas) hem ontvallen. Het enige inzicht dat de reis hem oplevert, valt hem ten deel als op een bergtop omringd door mist de afhankelijkheid, onvrijheid, eenzaamheid en nietigheid van de mens tot hem doordringen.

Een boek met veel kanten

Nooit meer slapen is een boek waarop verschillende interpretaties zijn losgelaten in talrijke artikelen en zelfs boeken die over de roman geschreven zijn. De ene visie legt de nadruk op het wereldbeeld dat uit de roman oprijst omtrent de zinloosheid en vergeefsheid van al het menselijk streven in een wereld waarin chaos heerst.

Andere interpretaties benadrukken meer de psychologische kant: de ambitie om het beter of anders te doen dan de vader (Alfred en Arne), de druk die familie kan uitoefenen, het streven naar erkenning. Maar bij dat alles is Nooit meer slapen, evenals Hermans’ andere klassieker De donkere kamer van Damokles, een boek dat gelezen kan worden als een spannend verhaal.

Niet alleen de thematiek heeft aanleiding gegeven tot veel beschouwingen, hetzelfde geldt voor het perspectief dat Hermans voor zijn roman koos. Nooit meer slapen is geschreven in de ik-vorm en in de tegenwoordige tijd. Daarmee wordt de suggestie gewekt dat de lezer meemaakt wat Alfred meemaakt, op het moment dat hij het meemaakt. Maar er zijn ook passages in de roman die, wanneer je consequent doordenkt, hiermee in tegenspraak zijn en alleen verklaard kunnen worden als ervan uitgegaan wordt dat Alfred zijn verhaal achteraf vertelt. Het is voer gebleken voor literatuurwetenschappers, zoals onder andere na te lezen is in het artikel ‘Alfred en zijn spiegelbeeld’.

Verfilming

Nadat diverse pogingen om Nooit meer slapen te verfilmen waren gestrand (ook Hermans zelf probeerde een scenario te schrijven maar kwam daar niet uit), was in 2016 dan toch de film naar het boek te zien in de bioscoop. Een Engelstalige productie, geregisseerd door Boudewijn Koole, onder de titel Beyond Sleep. Hieronder vind je de trailer.

Verder lezen over Nooit meer slapen

'Leesclub Klassieker Nooit meer slapen’
Hebban-lezers over Nooit meer slapen

Een geweldige informatiebron is te vinden op de site van het Literatuurmuseum, waar je niet alleen heel veel informatie vindt over (het ontstaan van) de roman, maar ook veel foto’s kunt bekijken die Hermans heeft gemaakt toen hij in 1961 zelf samen met drie Noren op expeditie was in het gebied dat het decor vormt van de roman.

Over de auteur

Willem Frederik Hermans (Amsterdam, 1 september 1921-Utrecht, 27 april 1995) behoort met Gerard Reve, Harry Mulisch, Hella S. Haasse en Jan Wolkers tot de bekendste auteurs in de naoorlogse Nederlandse literatuur. En net als de drie genoemde mannelijke schrijvers was ook hij een omstreden figuur, zowel vanwege zijn literaire werk als vanwege uitspraken die hij deed en standpunten die hij innam bij openbare gelegenheden en in interviews.

Tegen het einde van de Tweede Wereldoorlog publiceerde hij zijn eerste werk (onder andere detectives onder het pseudoniem Fjodor Klondyke), in 1947 verscheen zijn eerste roman, getiteld Conserve. In de jaren nadien volgden in hoog tempo romans (onder andere De tranen der acacia’s, 1949 en Ik heb altijd gelijk, 1951), novellen, essays en verhalen. In 1958 verscheen De donkere kamer van Damokles, met Nooit meer slapen zijn bekendste roman.

In 1958 werd Hermans ook benoemd tot lector in de fysische geografie aan de Universiteit van Groningen. Daar kreeg hij het in de loop der tijd zodanig met collega’s aan de stok dat hij in 1973 ontslag nam en vertrok naar Parijs. In de latere romans Onder professoren (1975) en Uit talloos veel miljoenen (1981) schreef hij venijnig over het universitaire leven. Bekende titels uit de laatste jaren van zijn leven zijn de ‘Parijse roman’ Au pair (1989) en het Boekenweekgeschenk In de mist van het schimmenrijk (1993, nadien verschenen onder de titel Madelon in de mist van het schimmenrijk). Kort na zijn overlijden in 1995 verscheen nog de roman Ruisend gruis.

In 2005 is een begin gemaakt met de uitgave van Hermans’ Volledige werken, die 24 delen zullen beslaan. Daarin is ook plaats ingeruimd voor zijn beeldend werk. De fotografie speelt niet alleen een belangrijke rol in romans als De donkere kamer van Damokles en Nooit meer slapen, Hermans was ook zelf een enthousiast fotograaf.

Het leven van Hermans is uitgebreid beschreven in de biografie die Willem Otterspeer in twee delen publiceerde (De mislukkingskunstenaar, 2013 en De zanger van de wrok, 2015). Dat ook die biografie weer aanleiding gaf tot veel discussie is alleen maar passend te noemen.

Alles over W.F.Hermans

Het boek en jij

Nooit meer slapen is een roman die op verschillende manieren gelezen is (zie hierboven onder ‘Een boek met veel kanten’). Wat vind jij de belangrijkste of meest aansprekende kant van het boek? Waarom?
De vier jongemannen voeren een aantal filosofische discussies (zie bijvoorbeeld hoofdstuk 26). Probeer eens ieders wereldbeeld/mensbeeld te beschrijven. Wiens meningen spreken jou het meest aan? Waarom?
Wat drijft Alfred vooral? Waarom gaat hij het expeditie-avontuur aan?
De eerste zin van de roman, ‘De portier is een invalide’ is een van de meest bekende in de moderne Nederlandstalige literatuur. In een lezing over ‘De eerste zinnen van romans’ stelde Hermans dat de eerste zin van Nooit meer slapen ‘de romanwereld voor de lezer opent’. Welke verwachting riep de zin bij jou op? En in hoeverre kwam die verwachting uit?
In hoeverre is Alfred een betrouwbare verteller? Hoe beoordeel je zijn waarnemingsvermogen?
Hoe denkt Alfred over zichzelf? En hoe denkt hij dat de anderen hem zien? In hoeverre kom je als lezer over dat laatste echt wat te weten?
Waarom roept Mikkelsen zulke heftige reacties op bij Alfred?
Wat is de functie van de scènes met de Amerikaanse Wilma en met het meisje in de bus?
Hoe denk je over de stelling dat Nooit meer slapen het verslag van een mislukking is? In hoeverre brengt het hele avontuur Alfred iets positiefs?