Hebban Leesdossier: Sonny Boy (2004)

Het verhaal

Eind 1927 komt de jonge Surinamer Waldemar Nods naar Nederland. In november 1928 huurt hij een kamer bij Rika van der Lans. Zij is moeder van vier kinderen en officieel nog getrouwd met Willem Hagenaar, een man die zij verlaten heeft. Tussen Waldemar en de zeventien jaar oudere Rika bloeit de liefde op. Een relatie die nogal de aandacht trekt omdat een zwarte man in het Den Haag van die jaren bijzonder is, Rika nog getrouwd is en het leeftijdsverschil groot. Rika en Waldemar krijgen een zoon, Waldy, die de bijnaam Sonny Boy krijgt.  

Aan een aantal gelukkige jaren komt een eind als de Tweede Wereldoorlog uitbreekt. Rika en Waldemar verlenen onderdak aan met name Joodse onderduikers, maar in januari 1944 worden zij opgepakt. Rika overlijdt in 1945 in het concentratiekamp Ravensbrück. Waldemar overleeft het kamp Neuengamme, maar belandt met veel andere gevangenen op het schip Cap Arcona dat op 3 mei 1945 per vergissing door geallieerde vliegtuigen onder vuur wordt genomen.  

De jonge Waldy hoort pas veel later wat er met zijn ouders is gebeurd. Als journalist probeerde hij later zelf hun verhaal op te schrijven, maar slaagde daar niet in. Annejet van der Zijl legde de bijzondere geschiedenis uiteindelijk vast. Het boek kreeg veel enthousiaste recensies en bereikte een groot publiek. In 2011 werd Sonny Boy verfilmd. In 2007 verscheen met De dageraad een boekje dat oorspronkelijk bedoeld was als eerste hoofdstuk van Sonny Boy. Van der Zijl beschrijft hierin het leven van de voorouders van Waldemar Nods op een plantage in Suriname in de negentiende eeuw. In 2017 verscheen deze tekst opnieuw, in een luxere uitgave met illustraties van Sylvia Weve.  

YOUTUBE

De trailer van de film Sonny Boy.

Literaire non-fictie: de waarheid én een goed verhaal

‘Waargebeurd is geen excuus’ is een bekende uitspraak van Gerard Reve, waarmee hij aangaf dat de werkelijkheid geen goede voedingsbodem is voor literatuur. Bij het schrijven van literatuur draait het om zaken als verbeelding, stijl en compositie.  

Een gevleugelde uitspraak in de journalistiek is: ‘De waarheid mag een goed verhaal niet in de weg staan’, ofwel: opleuken mag in de krant als het werk van de journalist daardoor smakelijker gepresenteerd kan worden.  

In het genre van de literaire non-fictie, waartoe Sonny Boy behoort, gaat het om waargebeurde verhalen die zodanig verpakt zijn dat ze bij wijze van spreken lezen als een roman, zonder de waarheid geweld aan te doen. Daarbij gaat het vaak om verhalen van of over minder bekende mensen die een bijzonder licht werpen op (historische) gebeurtenissen. Een van de bekendste Nederlandse auteurs binnen dit genre is Frank Westerman. Hij vindt de benaming literaire non-fictie maar niks, omdat je daarmee vooral zegt wat het genre niet is. Westerman zegt liever dat hij documentaires schrijft of ‘literatuur van de feiten’. En die feiten spreken volgens hem nooit voor zich: je zult ze als schrijver een stem moeten geven, ‘als een feitenfluisteraar’. En daar heb je verbeelding voor nodig, want ‘verwoorden is sowieso verbeelden’. En hoe een feitenfluisteraar dat doet, bepaalt de kracht van zijn werk.  

Zoals Annejet van der Zijl in het nawoord van Sonny Boy schrijft, plundert de auteur van literaire non-fictie ‘de gereedschapskist van de fictieschrijver’. De waarheid én een goed verhaal dus.

Vlogboek

Over de auteur

Annejet van der Zijl (Oterleek, 1962) groeide op in Leeuwarden in een ‘lerarengezin’: haar vader was leraar aardrijkskunde, haar moeder gaf Engels en Frans. Na haar gymnasiumopleiding studeerde Annejet in Amsterdam kunstgeschiedenis en massacommunicatie, gevolgd door een postdoctorale opleiding journalistiek in Londen. Daar raakte ze onder de indruk van de Angelsaksische traditie op het gebied van goed vertelde non-fictie, zei ze in een interview met Trouw: ‘Daar mag je zelfs als journalist je artikel beginnen met “Er was eens”. Als de feiten maar kloppen, en als het verhaal maar goed wordt verteld.’  

Terug in Nederland ging Van der Zijl werken voor het weekblad Haagse Post (later HP/De Tijd), waar ze zich vooral toelegde op het schrijven van reconstructies en levensgeschiedenissen. Na het verschijnen van haar eerste boek, Jagtlust (1998), nam ze in 1999 ontslag om te gaan werken aan de biografie van Annie M.G. Schmidt. Anna verscheen in 2002 en betekende het eerste grote succes voor Van der Zijl. Het boek werd genomineerd voor de Gouden Uil en bekroond met de Zeeuwse Boekenprijs.  

Het grote succes van Anna bood Van der Zijl de gelegenheid om te gaan werken aan een ‘klein verhaal’, dat ze graag zelf wilde schrijven. Ze verwachtte niet veel belangstelling voor wat Sonny Boy zou worden en ook haar uitgever zag er aanvankelijk weinig in. Dat liep anders, weten we inmiddels. Sindsdien publiceerde Van der Zijl onder andere succesvolle biografieën van prins Bernhard en biermagnaat Heineken en van De Amerikaanse prinses Allene Tew, een boek dat werd genomineerd voor de NS Publieksprijs en de Libris Geschiedenis Prijs.  

In 2018 waagde ze zich toch aan een fictief verhaal, hoewel de inspiratie werd gevonden in de werkelijkheid: samen met haar partner Jo Simons schreef ze de literaire thriller De val van Annika S. Het duo heeft al vier nieuwe delen aangekondigd.  

Het boek en jij  

1. Vind je Sonny Boy een geschikte titel voor het boek? Waarom wel of niet?  
2. Sonny Boy vertelt een verhaal dat echt is gebeurd. In hoeverre vind je dit belangrijk om te weten?   
3. In haar nawoord zegt Annejet van der Zijl dat zij om het verhaal te vertellen zich naar hartenlust heeft bezondigd aan ‘het plunderen van de gereedschapskist van de fictieschrijver’. Auteurs van literaire fictie proberen over het algemeen hun lezers het verhaal in te trekken door bijvoorbeeld spanning te creëren of ontroering op te wekken. Welke emotie(s) roept Sonny Boy bij je op en hoe bereikt de schrijfster dat volgens jou?   
4. Op welke wijze wijken de niet genummerde hoofdstukken aan het begin en het eind van het boek af van de rest?   
5. Bij literaire non-fictie gaat het, zoals hierboven beschreven, om de feiten én een goed verhaal. In hoeverre biedt Sonny Boy een geslaagde combinatie voor jou?   
6. Welke rol speelt water in het boek?   
7. Van welke relatie krijg je een beter beeld: die tussen Rika en Willem of die tussen Rika en Waldemar? Waarom?   
8. Hoofdstuk 8 is getiteld ‘Noordnoordoost’ en Van der Zijl noemt die windrichting ook in de tekst enkele keren. Wat is de functie hiervan?  

Sonny Boy is op de pagina’s Lezen voor de Lijst van de website Jeugdbibliotheek.nl ingedeeld in niveau 3. Daar vind je meer vragen en opdrachten rond het boek en tips voor verder lezen. Meer leestips vind je ook onderaan deze pagina.

Video

Melissa vertelt over Sonny Boy.

Verder lezen

Klik op een omslag voor meer informatie.

Literaire non-fictie

Het genre dat meestal wordt aangeduid met ‘Literaire non-fictie’ heeft de laatste 25 jaar een grote vlucht genomen in de Nederlandse literatuur. Drie boeken van enkele van de meest bijzondere vertegenwoordigers van het genre:

Bijzondere verhalen over de oorlog

De hoofdpersoon in De laatste getuige, Wim Aloserij, zat evenals Waldemar Nods gevangen op het schip Cap Arcona en was een van de weinige overlevenden.

Verdere leestips

1. Een favoriet boek van Waldemar is Zuid-Zuid-West van Albert Helman uit 1926. Deze auteur is vooral bekend door zijn boek De stille plantage, een klassieker over een Franse hugenotenfamilie die eind zeventiende eeuw het land ontvlucht om zich in Suriname als kolonisten te vestigen.  

2. Het tweede motto dat aan Sonny Boy voorafgaat ontleende Annejet van der Zijl aan Het verhaal van een Duitser, 1914-1933 van Sebastian Haffner, een auteur die zij in interviews regelmatig noemt als voorbeeld.  

3. Rika Nods-van der Lans was een bijzondere vrouw. Haar levensverhaal is door Sonny Boy bij een groot publiek bekend geworden. Mede daarom heeft ze een plaats gekregen in het naslagwerk 1001 vrouwen in de 20ste eeuw, samengesteld door Els Kloek.

Achtergronden  

1. Vertaling van het dossier van Waldemar Nods, zoals gepubliceerd op de site van het Herinneringscentrum concentratiekamp Neuengamme.  

2. Meer over de woningen aan de Zeekant in Scheveningen, waar Rika en Waldemar zich in 1938 vestigden.  

3. Diverse posts over boek en film, de reacties in Suriname en het leven van Waldy op de blog Caraïbisch Uitzicht van de Werkgroep Caraïbische Letteren.  

4. Gesprek tussen twee leesclubleden over Sonny Boy.  

5. Biografie van Rika van der Lans bij het Huygens Instituut en een Engelstalige biografie van Waldemar Nods bij het Holocaust Memorial Day Trust.

Lees hier alle Hebban Leesdossiers.