Hebban voor schrijvers: doseer het doceren

Om de lezer in te wijden in een geheim complot of de werking van een sniperwapen duidelijk te maken, dien je hem een en ander uit te leggen. Maar te veel uitleg kan je verhaal veranderen in een college. Weg tempo. Weg spanning.

Uitleg via de personages

Een prettige manier om je uitleg te doseren én op een natuurlijke manier te geven is door de personages elkaar in te laten lichten. Bijvoorbeeld een rechercheur die zich door een deskundige/lijkschouwer/whizzkid laat bijpraten. Zo informeer je tegelijkertijd de lezer. Win-win.

Voordeel van deze aanpak is dat je het hoofdpersonage vragen kunt laten stellen die de lezer zich ook zou kunnen afvragen, of hem of haar verbaasd of geschokt te laten reageren om zo het beoogde effect bij de lezer op te roepen én te versterken. Wat deze aanpak bovendien geschikt maakt, is dat je hiermee tegelijkertijd de personages kenschetst, namelijk door hóé ze iets zeggen en hóé ze reageren. Win-win-win, dus.

Gedachten lezen

Een tweede manier om de lezer op prettige, natuurlijke wijze in te lichten is door hem de gedachten van de personages te laten ‘lezen’. Sterk voorbeeld hiervan is Hinderlaag, van Taylor Adams, waarin een verknipte sluipschutter het op willekeurige mensen heeft voorzien. De man is zo vol van zijn ‘passie’, dat hij de lezer allerlei technische details meegeeft.

Doseren

Los daarvan mag je afwegen hoeveel uitleg überhaupt nodig is om het verhaal te kunnen volgen. Ik wil als lezer bijvoorbeeld niet tot op bitniveau weten hoe je een account hackt, zelfs niet als het mij – pardon, een van de personages – door een knappe brunette wordt uitgelegd.

Aan de andere kant: ik vond de religieuze wetenswaardigheden in De offers, van Jeroen Windmeijer, het verhaal absoluut meerwaarde geven, en de technische details in het zojuist genoemde Hinderlaag spelen een rol van betekenis bij de ontknoping.