Hebban voor schrijvers: kenmerken van speculatieve fictie

Fantasy heeft een heleboel aspecten en kenmerken die het genre anders maakt dan andere genres (over fantastische subgenres later meer). We behandelen hier drie kenmerken waar je je als fantasyschrijver bewust van moet zijn.

Sense of wonder

Deze Engelse spreuk, wat ‘gevoel van verwondering’ betekent, wordt vaak gebruikt om het unieke van fantasy te omschrijven. Het gaat erom dat de lezer van fantasy door het beschrevene verrukt wordt en van ontzag vervuld door de fantastische mogelijkheden in de geschetste werkelijkheid. Dit moet je breed zien. Natuurlijk kun je gaan voor een volledig ingerichte fantasiewereld, met vreemde wezens, compleet andere cultuur en fascinerend andere hoofdpersonen. Maar het kan net zo goed gaan om één kleine wijziging in de ons bekende wereld.

We beginnen klein en gaan met dat laatste oefenen.

Oefening: maak een lijstje van drie dingen of gebeurtenissen die je meegemaakt hebt, die door ze een beetje te veranderen een sense of wonder kunnen oproepen, omdat ze uit zichzelf al een aparte of indrukwekkende sfeer hebben. Werk daarna één van die situaties uit tot een fantastisch fragment.

Bijvoorbeeld: je loopt door een park in de schemering. Je hoort iemand aankomen over het pad, maar je ziet hem of haar nog niet. Ook hoor je gesnuffel van een grote hond…

Een veel gemaakte fout is de aanname dat als je iets een ‘fantastische’ naam geeft, dat het dan spannend of uniek wordt. Termen en namen zorgen alleen voor verwondering als er ook een suggestie is van wat er zo fantastisch is dat er achter schuilgaat. Met andere woorden, als je een passage schrijft over een vreemd wezen, dan moet je hem niet alleen benoemen, maar ook een achtergrond geven, echt maken.

Dus in het voorbeeld hierboven is het niet genoeg om een draak de hoek om laat komen. Nou roept het woord ‘draak’ op zich al een heleboel associaties op, dus daar kom je nog wel een eindje mee. Maar als je een ‘wargel’ hebt bedacht, weet de lezer niet wat je bedoelt, totdat je omschrijft, beschrijft of impliceert.

Interne logica

Je zou denken dat je als fantasyschrijver lekker de vrijheid hebt om alles maar te laten gebeuren. Niets is minder waar. In ‘normale’ fictie heb je het makkelijk, daar moet je je gewoon houden aan de natuurwetten en (sociale) conventies en je zit goed. In fantasy is dat veel complexer. Neem bijvoorbeeld magie: daar kun je niet wat mee aanmodderen. De lezer moet het door jou bedachte systeem aanvaarden, anders valt alles in duigen. Alles moet kloppen en alles moet doordacht zijn. Als de lezer gaat twijfelen of jouw wereld wel klopt, dan ben je hem heel snel kwijt.

Oefening: Neem het gene wat je in de vorige oefening aangepast hebt en pluis dat uit. Wat zijn de consequenties van die aanpassing? Verandert de omgeving erdoor? Reageren mensen anders op elkaar? Dus als er een draak in het park liep, wat voor consequenties heeft dat? Staan er overal brandblussers opgesteld, voor het geval een uitgelaten draak iets te enthousiast wordt? Is de draak een huisdier, of juist een gevaarlijke rover? Stel het is een rover, zijn er dan speciale politie-eenheden om draken te vangen? Of draagt iedereen een vuurvast pak en een drakenalarm?

Wereldbouw

In fantasy, zelfs als het in ‘onze wereld’ speelt, is er altijd iets anders. Dat kan allesomvattend zijn, een fantastisch aspect in een verder herkenbare omgeving, of zelfs maar kleine details, maar zoals hiervoor betoogd, moet het wel kloppen. Daarom zul je als fantasyschrijver ‘jouw wereld’ goed vorm moeten geven. Wereldbouw kun je op vele manieren aanpakken. We hebben al een beginnetje gemaakt met het opbouwen van een wereld vanuit het kleine, maar hier gebruiken we de topdown aanpak.

Oefening: beschrijf de belangrijkste plek in je verhaal, alsof het een passage uit een reisgids is. De plek kan van alles zijn: een kamer, een boom, een stad, een droomomgeving, een land. Zorg ervoor dat uit de passage blijkt waarom het belangrijk is voor je verhaal, wat het fantastische element is en waarom de lezer daar meer over zou moeten willen weten.

Wereldbouw is het meest prominente aspect van fantasyschrijven, dat het echt anders maakt dan andere genres. Natuurlijk liggen er wel heel wat gevaren op de loer als je een wereld gaat bouwen. Daarom gaat de volgende aflevering van deze introductiecursus over clichés en andere valkuilen.

Klik hier voor deel 2 en deel 3.

Deze cursus - in enigszins andere vorm - is eerder verschenen in Schrijven Magazine.