Het gras is altijd groener: over loyaliteit in het thrillergenre

Loyaliteit gaat twee kanten op: van uitgever naar auteur en van auteur naar uitgever. Beiden zijn echter steeds minder vanzelfsprekend, evenals instant successen. De relatie tussen auteur en uitgever wordt nu eenmaal onrustiger naarmate het succes uitblijft. Als het debuut nog geen reden tot wanhopen geeft, dan ontstaan de scheurtjes vaak wel bij boek twee of drie. En ook dat gaat vrijwel altijd twee kanten op. Het ligt altijd aan het boek (uitgever: tja, dit was ook niet zo’n sterk boek) of de marketinginspanningen van de uitgeverij (auteur: ze hebben ook niets gedaan om dit boek echt onder de aandacht te brengen) of ze zijn het wel met elkaar eens en dan wordt de zwarte piet uitgedeeld aan de boekhandel (in koor: ze hebben het boek ook geen kans gegeven). 

Een spel van scoren

Uitgeven lijkt een spel van scoren te zijn geworden, in plaats van een spel van bouwen. En dat terwijl de concurrentie moordend is. Er verschijnen nog steeds heel veel meer boeken dan de markt aan kan en instant succes is vrijwel niet te plannen en daarbij een zeldzaamheid. Maar dezelfde markt die het bijna onmogelijk maakt om een debuut succesvol in de markt te zetten, laat het nog harder afweten bij de volgende boeken als het eerste ‘het niet heeft gedaan’ (boekhandel: deze slaan we over want van de eerste verkochten we er maar een paar). Er ontstaat een kip-ei situatie met als resultaat: schieten met hagel met nóg minder kans van slagen.

Dat was vroeger anders. Ken Follett (1949) was bijvoorbeeld al even bezig voordat hij succesvol werd. Zijn zesde roman, de oorlogsthriller The Eye of the Needle betekende in 1978 pas zijn doorbraak. Maar ook John LeCarré (1931) had al twee boeken geschreven voordat hij begon aan The Spy Who Came in from the Cold. Dit boek werd zijn doorbraakboek. Iets recenter was dat ook het geval bij Dan Brown (1964). Pas bij zijn vierde boek, het tweede boek in de uiteindelijk zo succesvolle Robert Langdon-reeks, vond hij de weg naar het grote publiek. Van The Da Vinci Code (2003) gingen wereldwijd meer dan 80 miljoen boeken over de toonbank. 

Maar ook in eigen land hebben we een fantastisch voorbeeld van een groeidiamant. Hoewel Charles den Tex zijn eerste Gouden Strop in 2002 pakte met zijn vijfde thriller Schijn van kans, kwam zijn grote succes pas drieënhalf jaar later met De macht van Meneer Miller (2005), na de winst van zijn tweede Gouden Strop. Het was zijn achtste (!) thriller en zonder die bekroning was het ook met dit boek waarschijnlijk niet gelukt het grote publiek te bereiken. Of de jongste Gouden Strop-winnaar in de buurt van dat succes gaat komen valt te bezien. Voor Enter, zijn zesde boek, nam Willem Asman onlangs - en zeer terecht - de bekendste Nederlandse thrillerprijs in ontvangst. Het boek kwam binnen op 23 in de Bestseller 60 en is er inmiddels - nog geen zes weken later - al weer uit. 

Overstap ondanks - maar ook dankzij - succes

Soms is loyaliteit ook ver te zoeken bij auteurs die wél succesvol zijn bij hun uitgeverij, al dan niet ingegeven door hun agenten die vooral baat lijken te hebben bij hoge voorschotten en grote internationale deals. Denk aan de opvallende moves van Karin Slaughter (van De Bezige Bij naar HarperCollins), Stephen King (van Luitingh Sijthoff naar Overamstel Uitgevers), Saskia Noort en Camilla Läckberg (van Ambo|Anthos naar Overamstel Uitgevers), Simone van der Vlugt en Esther Verhoef (van Ambo|Anthos naar Prometheus), Corine Hartman (van Karakter Uitgevers naar De Bezige Bij) en Patricia Snel (van The House of Books naar Ambo|Anthos).

Er lijkt voorlopig nog geen einde te komen aan de stoelendans in de Nederlandse wereld van het spannende boek. Naast Gouden Strop-winnaar Willem Asman die van De Bezige Bij naar Ambo|Anthos verhuisde, zijn er recentelijk meer verschuivingen geweest. Hebban Debuutprijs-winnaar Ilse Ruijters verkaste van The House of Books naar Ambo|Anthos, Hebban Thriller Award-winnaar Kim Moelands ruilde A.W. Bruna in voor hetzelfde Ambo|Anthos en Loes den Hollander besloot haar boeken voortaan bij De Crime Compagnie te laten verschijnen in plaats van Karakter Uitgevers waar er de afgelopen elf, twaalf jaar meer dan 25 van haar thrillers zijn verschenen. Het gras is altijd groener... 

Waar zijn ze gebleven? 

Bij het uitblijven van grote successen lijkt er dus ook steeds vaker gekozen te worden voor een afscheid. Jarenlang bouwen - en ploeteren - zoals in het verleden is er steeds minder bij. We zagen de laatste jaren al bekende namen en internationale bestsellerauteur als Jeffery Deaver, Michael Ridpath, Alex Kava, Christopher Reich , Mark Billingham, Stephen Coonts en Philip Margolin uit de Nederlandse boekwinkels verdwijnen. Kijkend in mijn boekenkast vraag ik me direct af wat er is gebeurd met PJ Tracy, Stuart MacBride, Greg Iles, Ian Rankin, John Katzenbach, Brian Freeman en Brad Meltzer. Auteurs waarvan je overigens niet kunt stellen dat uitgeverijen hun best niet hebben gedaan. A.W. Bruna besloot, na meer dan 20 boeken, onlangs ook te stoppen met het vertalen van Peter Robinson. 

Van de ruim 200 boeken waar ik een recensie over schreef voor Crimezone zien we veel schrijvers niet meer terug in vertaling. Een aantal noemde ik er al, maar ook van Barry Eisler, John Gilstrap, Giles Blunt, Jake Thoene, James Siegel, James Grippando, Michael Marshall, Jonathon King, William Landay, Daniel Hecht, Boris Starling, Denise Mina en Simon Lelic hebben we de laatste jaren niets meer vernomen. 

Met de fijne rubriek ‘Wat is er gebeurd met?’ stort de Hebban Thriller Club zich af en toe op verdwenen auteurs (o.a. Patrick Redmond, Anne Holt en Frank Schätzing zijn al aan bod gekomen). En waarschijnlijk zien we nog een heel aantal andere 'verdwenen auteurs' terug in de vele top 25-lijsten van mooiste boeken die momenteel op Hebban worden aangemaakt voor de Hebban 1000.

Tijd voor een rondje langs de velden

Ik kan dat als redelijk ingewijde toeschouwer allemaal wel vinden, maar is het ook werkelijk zo? Ik maakte een rondje langs de Nederlandstalige thrillervelden en constateerde dat het onderwerp én de vakantieperiode een slechte uitwerking heeft op de bereidheid iets hierover te willen zeggen. Marjolein Schurink, uitgever bij Cargo, de thrillerimprint van De Bezige Bij en Bart Wessels, verantwoordelijk voor de spanning bij Uitgeverij Q, thans onderdeel van Singel Uitgevers, vonden wel tijd om iets te vinden van mijn beweringen. 

Het wordt steeds moeilijker om een thrillerauteur in de markt te zetten. Als je het goed beschouwt, dan heb je tegenwoordig eigenlijk nog maar één kans en dat is bij het eerste boek. 

Bart: 'Dat is in grote lijn waar. Want loopt boek 1 niet dan koopt niemand het volgende boek meer in. En daarmee is de kans op succes voor boek 2 een flink stuk kleiner. Je moet dan met een heel goed plan komen als uitgeverij. En in Nederland heb je nu eenmaal weinig recensies en andere middelen die van buiten voor succes zorgen.' 

Marjolein: 'Voor een deel klopt dat wel. De grote ketens en boekhandels kijken steeds vaker alleen maar naar de verkoopgeschiedenis van een auteur, en zullen daardoor auteurs met tegenvallende verkopen niet zo snel een kans meer geven. De onafhankelijke boekhandel is daarom onontbeerlijk, ze geven vaak wat meer ruimte aan auteurs, en willen zich daar ook persoonlijk voor inzetten. Maar het belangrijkste blijft toch of het tweede of derde boek goed is, en of wij er als uitgeverij achter kunnen blijven staan, ongeacht de verkoop van de eerdere titels.

Het feit dat de Nederlandse thriller steeds minder gepromoot wordt, is ook zorgelijk. - Marjolein Schurink

Het feit dat de Nederlandse thriller steeds minder gepromoot wordt, is ook zorgelijk. Vaak worden ze al niet meer gerecenseerd in de Nederlandse dagbladen, sommige recensenten weigeren bij voorbaat Nederlandstalige thrillers te lezen, en de Nederlandse lezer kiest vaak liever een buitenlandse auteur dan een Nederlandse. Hierdoor heeft de boekhandel ook weer minder vertrouwen in de Nederlandstalige auteurs, en is de cirkel weer rond.'

Stelling: Als ik van een vertaald thrillerdebuut niet meer dan 2000 exemplaren verkoop, dan hoeven we het volgende boek niet eens meer aan te bieden. 

Bart: 'Dat volgt eigenlijk uit stelling 1. En als je dat optelt bij het voorschot en vertaalkosten dan is dit technisch gezien waar. Maar je gelooft ook in een auteur dus het geldt niet in algemene zin. Met een aantal auteurs moet je noodgedwongen stoppen als de perspectieven heel slecht zijn. Maar met sommige auteurs ga je wel door omdat je er in gelooft.' 

Marjolein: 'Voor vertaalde thrillers geldt inderdaad wel een iets scherpere verkoopgrens dan voor Nederlandse auteurs, wat ook logisch is door de veel hogere productiekosten. Maar ook hier zijn er natuurlijk uitzonderingen op de regel, als wij zelf razend enthousiast zijn over een boek, dan zullen wij het zeker uitgeven.'

De Gouden Strop jury bekritiseert al jaren het gebrek aan goede redactie van Nederlandstalige thrillers. Stelling: uitgevers zijn niet kritisch genoeg waar het gaat om de (thriller)debuten die ze uitgeven.

Bart: 'Dat kan ik alleen voor onszelf beantwoorden. Wij zijn selectief in wat we uitgeven. En het is in ieder geval goed geredigeerd, daar doen we nooit concessies. Dat een jury iets niet goed vindt is een ander verhaal, dat staat los van de redactie. En jury's hebben niet per definitie gelijk. Het genre wordt in Nederland niet serieus genoeg genomen op veel vlakken vind ik. Dat helpt in elk geval niet bij talentontwikkeling lijkt mij. 

Marjolein: 'Deze kritiek leg ik graag naast me neer. Elk Nederlands manuscript wordt bij Cargo door het hele team intensief bekeken en bekritiseerd, en sommige auteurs krijgen ook een redactionele begeleiding door Tomas Ross.'

Als ik één van de buitenlandse thrillerauteurs van wie ik noodgedwongen afscheid moest nemen een tweede kans zou kunnen geven in de Nederlandse markt, dat zou ik volledig gaan voor… 

Bart: 'Ik vond de thrillers van Sabine Durrant heel goed, maar ze verkochten slecht. Dat zou ik graag anders zien.'

Marjolein: 'Daar kan ik geen voorbeelden van noemen, maar we hebben wel zelf auteurs een tweede kans geboden. Zo hebben we een paar jaar geleden Lisa Gardner overgenomen, en haar een nieuwe kans gegeven. Dat heeft haar succes een mooie boost gegeven.

En in het voorjaar van 2019 zullen wij nieuwe titels van Yrsa Sigurdardottir aanbieden, dat is ook een auteur die tot nu toe in Nederland ondergewaardeerd is gebleven, en beter verdient. 

Helaas is het zo dat vrijwel alle uitgevers wel eens met pijn in hun hart moeten stoppen met auteurs. En de mogelijkheden om iedereen een tweede of derde kans te geven zijn nu eenmaal beperkt.'

Stelling: (snel) Scoren is tegenwoordig veel belangrijker dan bouwen.

Bart: 'Uit stelling 1 en 2 volgt dat je wel moet verkopen, in elk geval op een bepaald niveau. Maar dat is niet belangrijker dan aan een auteur bouwen. Want het succes van het eerste boek is momenteel geen garantie voor dat van het tweede boek. Zoiets als snel scoren is ook helemaal niet makkelijk, anders deed iedereen dat wel. Ik denk dat bouwen aan een auteur belangrijker is, want zo veel nieuwe namen komen er niet door.'

Marjolein: '"Snel scoren" levert vaak ook weer geld op om wel met wat minder goed verkopende auteurs door te kunnen gaan. Het gaat daarom ook om het totaalbeeld van een fonds. Natuurlijk geven we graag grote Amerikaanse of Zweedse debuten uit, en als we daarmee het gewenste succes hebben is dat geweldig. Maar het is niet mogelijk om alleen maar debuten uit te geven, en het is niet mogelijk om een stabiel fonds op te bouwen met alleen maar ‘snel scorende’ titels, daarvoor ligt ons hart te veel bij al die andere auteurs.'

Stelling: Het verdwijnen van loyaliteit in het uitgeefvak (zowel van uitgevers als van auteurs) is een groot probleem. 

Bart: 'Bij ons speelt dat niet. Ik zie het momenteel natuurlijk wel bij een aantal anderen, grote transfers. Maar of dat een gebrek aan loyaliteit is weet ik niet. Het kan zijn dat er dingen spelen die de relatie bekoelen of dat een auteur na jaren eens iets anders wil. Het kan ook gewoon geld zijn. Dat zal met dalende verkopen en dus inkomsten zeker een factor zijn.

Of dit een probleem is en voor wie precies wordt de komende jaren duidelijker denk ik. Dingen blijven immers veranderen, dat staat wel vast.' 

Ik zie het momenteel natuurlijk wel bij een aantal anderen, grote transfers. Maar of dat een gebrek aan loyaliteit is weet ik niet. - Bart Wessels

Marjolein: 'Loyaliteit moet natuurlijk altijd verdiend worden, aan beide kanten. En je kunt volgens mij niet stellen dat die loyaliteit overal aan het verdwijnen is. De loyaliteit is er zeker nog altijd, maar het boekenvak is de laatste jaren op alle vlakken bedrijfsmatiger geworden, iedereen moet beter op de financiën letten, en dan moeten er keuzes gemaakt worden.

De verhouding uitgever auteur is daardoor soms wat zakelijker geworden, maar misschien is dat ook wel een goede zaak.' 

Wat is er gebeurd met...? Welke schrijver mis jij in de boekhandel omdat er al tijden geen nieuwe boeken meer in het Nederlands van zijn verschenen? Start eens een Hebban Topic en deel jouw vraag met de community. Samen gaan we proberen het antwoord op jouw vraag te vinden.

Welke auteurs die niet meer worden uitgegeven (in het Nederlands) verdienen volgens jou écht een nieuwe kans in ons land?