Het jasje #1 - Schreeuwend in het schap
In de boekwinkel, met het enorme aanbod van titels, moet een boek opvallen om kopers/lezers te verleiden. Dat gebeurt door a) een héél erg goed en spraakmakend boek te zijn, zodat iedereen al op de hoogte is en niet lang hoeft rond te kijken, b) extra aangeprezen – geplugged – te worden door de betreffende boekhandel en een voorkeursbehandeling in de winkel krijgen, of c) het boek te voorzien van een opvallend omslag, zodat het direct de aandacht trekt tussen alle concurrerende titels op de boekentafel. Die opvallende buitenkant moet uiteraard een link leggen met het verhaal aan de binnenzijde, maar kan ook tegendraads afwijken van de inhoud en een wereld voor zichzelf opeisen. Vaak gebeurt dat als de verhaallijn niet zo eenduidig is dat er een helder en vanzelfsprekend beeld uit gedestilleerd kan worden. Een van de instrumenten om dit te bewerkstelligen is de typografie van het boekomslag.
Het vormgeven met 'big type' – lettervormen over de gehele oppervlakte – kan een geweldig effect sorteren in de drukke boekenuitstalling. Niet alleen vanwege de robuustheid van de letters, dat zou te eenvoudig zijn, maar ook omdat er vrijwel altijd een goedbedachte en enigszins verborgen boodschap in het ontwerp ligt besloten.
Toen Jan Vermeulen in 1969 het ontwerp voor Turks fruit maakte, kreeg hij van vriend en auteur Jan Wolkers te horen dat het omslag 'iets speciaals' moest worden. Geen foto, geen illustratie, maar een door sprekende typografie opgeroepen sfeer van kracht en sensualiteit. Het zwarte fond vormt een extreem contrast met de zinderende kapitalen waarin schrijver en titel zijn gezet. Het groen en oranje in de letters werkt als een 'lopende' neonreclame in een nachtelijk stadscentrum. Het is vooral de geheimzinnige erotiek die met dit sublieme omslagontwerp aan de oppervlakte komt.
Een man van Oriana Fallaci werd in 1980 door Anthon Beeke ontworpen. Op niet mis te verstane wijze heeft hij deze roman over een Griekse vrijheidsstrijder vertaald in 'big type' op het omslag. Western-achtige letters, diepzwart met dikke blokschreven, zijn als een ondoordringbaar hekwerk op het front geplaatst, de woorden lijken door de begrenzing van het vlak heen te willen breken. De typografische uitbeelding van een man – op dit boek – is ongeëvenaard en zou nooit door een beeld overtroffen kunnen worden. Het effect wordt nog extra benadrukt door de haast subtiele weergave van de – vrouwelijke – auteursnaam.
De onlangs verschenen sciencefiction-thriller Dark matter van Blake Crouch kiest in de Amerikaanse editie ook voor een oplossing met 'big type'. Met een goede letterkeuze, een wat kille en mechanische schreefloze kapitaal, wordt de sfeer van het boek uitstekend vertaald. De trillingen van de herhaalde woorddelen vallen niet meer onder de zuivere typografie, maar zijn eerder een vorm van toegevoegde illustratie. Op een simpele wijze, ook door de vurige kleurstelling, wordt een hoge mate van spanning getoond.
Hoe anders is dat met de Nederlandse uitgave van Dark matter. De letterlijke spanning is hier verdwenen en heeft plaatsgemaakt voor een meer mystieke atmosfeer. De titel is direct vertaald naar de duistere kleurschakering van het omslag en roept met de wat uitgezakte, dikke letters veel minder agitatie op dan zijn Amerikaanse broer. Een verzorgd omslagontwerp – met een iets bescheidener vorm van 'big type' – dat zeker voldoende mysterie oproept om in de boekhandel opgepakt te worden.
Foto boven: de cover van Dark Matter (Karakter uitgevers, 2016).
