Het Jasje #10 - Schoonschrijven
Wie in de 15e eeuw de eerste was die de revolutie van de boekdrukkunst verkondigde, zal nooit helemaal duidelijk worden. Of het nu in Haarlem, Antwerpen of Heidelberg plaatsvond, of zelfs in China, het is om het even. Duidelijk is wel dat door het min of meer mechanisch reproduceren van boeken een wereldwijde expansie van kennisvergaring kon ontstaan. Het weergeven van tekst, tot dan toe met de hand geschreven, werd gestructureerd: lettervormen tot sjabloon gemaakt om onbeperkt als drukwerk vermenigvuldigd te kunnen worden. Inmiddels is die boekdrukkunst geëvolueerd tot de digitale werkelijkheid waarin we elkaar nu informeren. Het oude schrijfwerk, vrijwel uitsluitend door monniken beoefend, verdween als productiemethode, maar ontwikkelde zich door de eeuwen heen tot dat wat wij nu kennen als calligrafie – een vrijetijdsbesteding van schoonschrijven.
Nog steeds kan het calligrafie-gebeuren rekenen op een sluimerende belangstelling. In de kantoorboekhandel – bestaat dat nog? – en de knutselwinkel is nog altijd een beginnerssetje te koop: vulpenhouder, losse inkt, diverse platte pennen in verschillende breedtes. Het instructieboekje belooft vooruitgang en zelfs triomf, maar de meeste calligrafen haken al snel af als de eerste streken niet lijken op de uitgekiende voorbeelden. Er zijn nog kunstacademies waar calligrafie wordt onderwezen als startpunt voor een verdere ontwikkeling in de typografie. De beweging van de hand, die zorgt voor de verschillende rondingen en de dik-dun verhouding in de op- en neergaande lijnen, vormt een prima basis om nieuwe lettervormen te analyseren en te leren onderscheiden.
Vanuit de traditionele calligrafie is de populariteit van het tegenwoordige 'handlettering' ontstaan. Kleine pop-up winkels, veelal met koffie en broodjes, herkenbaar gemaakt met een in wit beletterde winkelruit, sieren de straten van menig provinciestad. Het is de golfbeweging van industrialisatie naar automatisering en weer terug naar de charme van het ambacht. Typografie en bewegwijzering wordt steeds vaker handmatig aangebracht door jonge ontwerpers die zich hebben verdiept in de klassieke vormen. Ook een combinatie van culturen is inmiddels zichtbaar: calligrafie en graffiti als versmelting van opvallende vormen.
Eigenzinnig, kleurrijk en volmaakt getypografeerd, zo word je zichtbaar in de boekhandel.
Boekomslagen vormen een dankbaar podium voor het ambachtelijke letterwerk. Als tegenhanger van de 'strakke, koele' letters uit het computeraanbod is een handgetypografeerd omslag een keuze waarmee onderscheid gemaakt kan worden. Het humoristische De wonderjaren van Billy Marvin van Jason Rekulak gaat over puberverliefdheid, volwassen worden, computergames en tijdschriften. Een typische jaren '80 sfeer die door Moker Ontwerp goed wordt verbeeld door de speelsheid en tegelijkertijd perfectie van de frivole tekst. Handgeschreven, zoals de koopjesborden op de markt, met een dikke viltstift of penseel en organisch vormgegeven rondom het beeld. Het is onmiskenbaar humor en luchtigheid die door deze dynamische typografie wordt benadrukt.
In De cowboykampioen van de 19-jarige Aura Xilonen vlucht een jonge Mexicaan naar de gedroomde welvaart in de VS. Hij wordt verliefd, krijgt een baantje in een boekhandel en blijkt talent voor boksen te hebben. Het omslag van Studio Ron van Roon is door en door Mexicaans te noemen. De met de brede pen geschreven tekst heeft met die achtergrond niets te maken maar past wonderwel in deze getekende wereld. Dit is echter een staaltje 'geautomatiseerde' calligrafie: deze letters willen handgeschreven lijken, maar komen standaard uit de computer. De overeenkomstige letters zijn exact hetzelfde en het geheel is niet vloeiend aaneengeschreven. Hier geldt het credo: doe het goed of doe het niet.
Hoe anders oogt de zwierige titel op de roman Exit West van Mohsin Hamid. Ook weer een verhaal over verliefdheid tussen mensen in beweging, alsof de warmte van dit thema slechts in geschreven woorden kan worden vertaald. Moker Ontwerp heeft duidelijk een bevlogen schoonschrijver in huis. Vloeiende lijnen en horizontale 'vlaggen', met zelfbewuste hand getrokken, geven deze klassieke calligrafie, hoewel geschreven in Latijns schrift, een duidelijke Arabische weerslag. De wat broeierige achtergrond, architectonische vormen in een grijsblauwe mist, vormt het perfecte decor voor deze titelvorm. Eigenzinnig, kleurrijk en volmaakt getypografeerd, zo word je zichtbaar in de boekhandel.
