Het jasje #12 - Het hermetisch zwart
In de boekhandel anno 2017 speelt kleur een grote rol. De boekaanbiedingen proberen zich op allerlei manieren te onderscheiden van elkaar en kleur is, voor de eerste indruk, het belangrijkste instrument. Hoe anders was dat in de vroege jaren van het gedrukte boek, toen het omslag nog slechts de functie van verzamelband voor losse pagina's had. Of puur ter bescherming van de kwetsbare en kostbare inhoud. Om in het langzaam groter wordende aanbod onderscheid te kunnen maken, kwam iemand op het idee de titel van het boek op de anonieme beschermband te drukken - later kwam daar de auteursnaam nog bij. Voor de rest bleef het omslag een vrijwel lege oppervlakte, een boodschapper zonder bericht.
Wie nu in de boekhandel loopt, wordt overweldigd door de visuele indrukken die vanaf de tafels oprijzen. Tekst en beeld, maar vooral kleur, zorgt voor een grote attentiewaarde: de eerste flits van opmerking, een in de ooghoeken opdringende aandachtsvrager die niet te negeren is. In de veelheid aan boeken is het lastig een enkel exemplaar te 'isoleren', de blik gaat al snel uit naar de meest opvallende, die vaak ook de meest luidruchtige is. Effectbejag door gebruikmaking van felle kleuren. Ieder boek ondervindt de invloed van de boeken de ernaast liggen. Of in de directe omgeving. Daar kun je als ontwerper helaas geen rekening mee houden: de boekverkoper bepaalt.
Kleur is een in de ooghoeken opdringende aandachtsvrager die niet te negeren is
Als kleuren de aandacht trekken en veel herrie schoppen, kan een kleurloos omslag daarnaast net zo opvallend zijn. Wit als contrast, met een ruimtelijke armslag en een kalme uitstraling. Of zwart, ook zo'n stemmingmaker in het boekenschap. Zwart wordt gezien als sober, mysterieus of zelfs chique en heeft altijd een aura van kwaliteit en elegantie om zich heen hangen. Een donker omslag profileert zich als ernstig en met een zekere diepgang wat de inhoud van het boek betreft.
Het onlangs verschenen Klare lucht zwart van de Amerikaanse schrijver David Vann is een roman die zich hult in een zwart omslag. Aan de bovenkant schemert de indruk van een afbeelding door de duisternis en pas na grondige bestudering blijkt het een luchtfoto van een vaartuig op zee te zijn. De illusie van een visgraat wordt gevormd door de riemen van de roeiers. Deze door Vann opnieuw vertelde Medea-tragedie is door de ontwerpers van bijBarbara in een geheimzinnig jasje gestoken. Een goed uitgangspunt, maar de keuze voor de dunne schreefloze typografie is minder gelukkig. Te verfijnd en teruggehouden. Juist de heftigheid van deze geschiedenis, de woede van Medea en de gruwelijkheid van haar daden vraagt om een meer uitgesproken titelbeeld.
Voor de roman Notendop van Ian McEwan heeft ontwerpster Anne Lammers het zwart op het omslag gebruikt om een zuiver beeld te laten zien. McEwan vertelt het verhaal van overspel en een beraamde moord – losjes gebaseerd op Shakespeares Hamlet – vanuit het verrassende perspectief van een ongeboren vrucht. Door de weergave van een nootachtige vorm, als een röntgenbeeld geplaatst, wordt de suggestie gewekt van een zwevende embryo. De eenvoudige maar fraaie typografie, de gecentreerde opbouw, alles maakt dit omslag tot een toonbeeld van kernachtige helderheid. Het trekt zich niets aan van de eventuele buren maar eist de aandacht voor zichzelf op.
De Britse schrijver J.G. Ballard schreef in 1975 de dystopisch roman High-Rise, waarin de bewoners van een luxe torenflat vervallen in anarchie en totale destructie. Het omslag van deze vertaling is door de ontwerpers van Dog and Pony gemaakt als een typografisch bouwwerk, een architectuur van opstijgende en neervallende letters. Alles in dit spookachtige beeld wil de hoogte in, waarmee het fysieke gebouw maar ook de ambitie van de egocentrische bewoners wordt weergegeven. De heldere kleurstelling van lavendelblauw en magentarood blijft helaas niet overeind in de gedrukte versie, maar het diepe zwart zorgt voor een sterke tegenhanger. Daar kun je in de boekhandel niet omheen.
