Het jasje #16 - Gekke letters
Typografie is een dynamisch instrument in de grafische vormgeving. Of eigenlijk vormt het de basis van het hele vakgebied, want eerst was er de letter, een hele tijd daarna kwam pas het beeld. Die grondslag (handschrift en boekdrukkunst) heeft altijd de uiterlijke vorm gedomineerd en is tot op de dag van vandaag de belangrijkste beeldbepaler. Communicatie is in onze ontwikkeling hoofdzakelijk een beweging in letters geweest. Na eeuwen van voornamelijk tekstuele overdracht is, door de ontwikkeling van de fotografie, de mogelijkheid om in beeld te communiceren in een stroomversnelling gekomen. De letterzetter of typograaf werd ‘grafisch ontwerper’ en de kunstenaar trok zich terug in zijn eigen domein (de getekende affiches van Toulouse-Lautrec voor de Moulin Rouge werden ingewisseld voor de ontwerpen van Piet Zwart voor de Delftse Kabelfabriek).
Nog altijd zijn grafisch ontwerpers grofweg in te delen in ‘beelddenkers’ of ‘tekstdenkers’. Ontwerpers die in hun werk vrijwel altijd naar beeldende oplossingen zoeken (illustratie en fotografie) en ontwerpers die de boodschap door louter tekst (typografie) proberen over te brengen. In boekontwerpen - waar typografie altijd een rol speelt - lijkt de combinatie tekst/beeld voor de hand te liggen, alhoewel er vaak genoeg wordt gekozen voor een volledig typografisch ontwerp.
Nog altijd zijn grafisch ontwerpers grofweg in te delen in ‘beelddenkers’ of ‘tekstdenkers’.
Een andere ontwerprichting is het gebruiken van de typografische vorm als beeld. De duizenden, via de computer aangeboden lettertypes – met name free types – bieden een scala aan mogelijkheden om de meest uitzinnige woordbeelden te creëren. Tekst wordt dan niet alleen als informatiedrager toegepast, maar kan als vorm tegelijkertijd een gevoel overbrengen die de inhoud van het boek recht doet.
De Belgische uitgeverij Polis brengt het werk van Willem Elsschot opnieuw onder de aandacht, met de roman Kaas als een van de hoogtepunten. Het omslag van deze uitgave is door ontwerper Herman Houbrechts in onmiskenbare kaassferen gebracht. De titel is gezet in een bestaande letter uit 1930 die met zijn uitgesproken karakter en 'machine'-achtige uitstraling zowel het tijdsbeeld als de gefnuikte zakelijke ambitie van kaasverkoper Laarmans verbeeldt. Een woordbeeld dat in al zijn eenvoud een wereld aan indrukken met zich meedraagt, nog versterkt door het contrast met overige tekst en de keiharde kleurstelling van het geheel. Het logo van GAFPA (Laarmans' kaasfirma: General Antwerp Feeding Products Association) vormt een prikkelende toegift in deze onconventionele vormgeving die het goed doet op de boekentafel.
Met een 'happende' c die als een pacman door dit omslag ploegt.
De essaybundel Toch zit het anders van uitgever en boekhandelaar Maarten Asscher heeft op het eerste gezicht een klassieke, teruggehouden vormgeving. De monochrome foto boven het rustgevende paarse vlak is van een harmonie die vooral gezien wordt bij literaire hoogvliegers, als onderdeel van een serie heruitgaven. Dan de typografie: ontwerpster Suzan Beijer gebruikt een wat mechanische schreefloze letter die vooral de terughoudendheid moet benadrukken. Dit in tegenstelling tot het eerste titelwoord 'toch' dat op een uiterst brutale manier de aandacht opeist. Veel zwart in de lettervormen, dikke staanders met zeer dunne horizontalen, een geconstrueerd woordbeeld uit eigen koker of uit de krochten van de vrije fonts opgedoken. Maar het werkt. De 'happende' c die als een pacman door dit omslag ploegt, vormt een prangend contrast met de onderliggende evenwichtigheid. Eigenlijk net zoals de stukken van Asscher.
Een andere vorm van beeldende typografie is te zien op de dystopische roman In/tweeën van de Sloveense schrijver Jasmin B. Frelih. Ontwerper Richard Sluijs presenteert een dynamisch getekende/geschilderde lettervorm, waarbij hij met zijn poging meteen door de mand valt. Een handmatig geschilderd woordbeeld kan nooit overeenkomstige letters bevatten (let op de overeenkomstige vorm van N en E) dus is dit één van de vele brush fonts die digitaal worden aangeboden. Een ontwerper met meer tijd en gevoel zou zelf de kwast ter hand nemen of in ieder geval de verschillende letters zodanig bewerken dat er geen gelijkenis meer is. Hier is geprobeerd een expressieve toon te zetten, met een dramatische steek en een flinke dosis gemakszucht. 
