Het jasje #20 - Rust in de tent
Wie door een boekhandel loopt – zo die nog te vinden is – wordt overvallen door een overdonderende hoeveelheid indrukken. Om maar zoveel mogelijk te kunnen tonen is elke vierkante centimeter, buiten de looppaden, gevuld met boeken. Visueel geweld dat het gevolg is van het bijeenbrengen van heel veel verschillende omslagen, een verwarrende chaos van kleur en beeld waardoor het oog van de beschouwer niet weet waar te kijken. Paradijs voor de zappende boekkoper, optimale handel voor de verkoper.
Inzoomend op omslagniveau zien we dat ook het enkelvoudige boekomslag vaak oogt als een chaotisch samengaan van veel verschillende elementen. De ontwerper werkt in een betrekkelijk isolement en heeft geen weet van de omstandigheden waarin zijn ontwerp aan de man gebracht gaat worden. Hij of zij ziet alleen het lege oppervlak van een boek-in-wording en probeert daar een subliem concept op los te laten. Dat kan ook niet anders, de ontwerper heeft slechts te maken met de inhoud, de wensen en eisen van de uitgever en auteur én zijn eigen inzicht. Dat die combinatie regelmatig leidt tot een ondoorgrondelijk en onsamenhangend geheel is in de boekhandel te zien.
Less is more is in ontwerpersland een gouden regel.
De betere ontwerper kent zijn grenzen en weet zich in te houden bij de verleidingen die een overkill aan boodschappen teweeg kan brengen. Less is more is in ontwerpersland een gouden regel. Daar zou ieder boekontwerp bij voltooiing aan getoetst moeten worden. Niet alles hoeft verbeeld te worden in het omslag, weglaten zorgt vaak voor een rust en helderheid die zeer verrassend werkt in de complexiteit van een grafisch ontwerp. En in de visuele chaos van de boekhandel.
Rust en helderheid. Verbazingwekkend genoeg is dat te zien op het onlangs gepubliceerde Sexdagboek van Heleen van Royen. De expliciete inhoud zou op vele manieren geheel of gedeeltelijk verbeeld kunnen worden, maar een klassiek 'label'ontwerp is een verrassing te noemen. Wat wordt hier beoogd? Is het een poging om de lezer op het verkeerde been te zetten? Om het intieme en 'geheime' karakter van dit dagboek te benadrukken? Of om de muur tussen zogenaamde lage en hoge literatuur te slechten door ouderwetse kwaliteit op dit omslag te pretenderen? Deze vorm van boekontwerp is eeuwenoud en doet meteen denken aan de prachtige uitgaafjes van de Duitse Insell Bucherei, een standaard in klassieke en kwalitatieve boekvervaardiging. De typografie op dit Sexdagboek heeft niet dezelfde klasse als de algehele vorm doet verwachten: een wat dikbuikige kapitaal met teveel prententie. Gelukkig geeft de illustratie in het blauwe fond, een decoratief patroon in glanslaminaat met nauwelijks te onderscheiden geslachtsdelen, het geheel nog een passende, lichtelijk ordinaire uitstraling.
De heruitgave van het in 1952 verschenen Al onze gisterens van Natalia Ginzburg is een toonbeeld van rust. Het fraaie contrast tussen de zwart-witfoto en de witte boven- en onderzijde geeft dit ontwerp een filmische uitstraling. De foto is bijzonder uitgesproken, de personages staan symbool voor de verhoudingen tussen verschillende families ten tijde van de opkomst van het Italiaanse fascisme. Intolerantie en isolement als gevolg van de onmogelijkheid om tot elkaar te komen. Alles zit verborgen in de uitdrukking van dit beeld. De ontwerper heeft die sfeer gerespecteerd door op uiterst zorgvuldige wijze de typografie toe te voegen, een mooie gecentreerde opbouw van teruggehouden schreefletters. In deze helderheid is kleur overbodig en het getuigt van lef om daar gehoor aan te geven.
Die helderheid is niet zichtbaar in het omslag van de roman Hier van Joke van Leeuwen, dat een opvallend vergrijsde indruk maakt. Het verhaal over verschillende grensbewoners die worstelen met hun vooroordelen over 'de ander' wordt verpakt in een jas die eruitziet als door een wazig filter bekeken. De zachtheid van deze afbeelding (een detail uit een schilderij van de Friese schilder Willem van Althuis) doet denken aan de oorverdovende stilte van een mistige zomerochtend. De sfeer is donzig en aaibaar maar tegelijkertijd duister en geheimzinnig. Loeigrote HIER-letters contrasteren goed in deze omgeving, terwijl het contrast verder volledig is weggefilterd. Met die verwarrende tegenstellingen is de strekking van deze roman op bijzondere wijze uitgebeeld. Een opvallend maar teruggehouden hoogtepunt in de boekhandel, waar de rust meestal ver te zoeken is.
