Het jasje #3 - Muziek op het platte vlak

Voor de boekenliefhebber is de december-feestmaand een ware happening als het om lezen én kijken gaat. Hij kan zich wentelen in het omvangrijke portfolio van de Nederlandse en buitenlandse boekvormgeving door alleen al even langs de tafels van de plaatselijke boekhandel te struinen. De overdaad aan titels en bijzondere uitgaven laten een keur aan ontwerpen zien, de een nog meer in het oog springend dan de ander – om verschillende redenen.

Maar wat is het nu precies dat een boekomslag goed maakt? Grofweg zijn er twee beoordelingscriteria:
1. het omslag dient een accurate visuele weergave van de inhoud te zijn,
2. het moet ook als zelfstandig product de aandacht weten te trekken.

Met name dat tweede punt bestaat uit een heleboel aspecten, bijvoorbeeld het begrip 'schoonheid' – nogal subjectief, maar altijd in het hoofd van de beschouwer. Of de kwalificatie 'verkoopbaarheid', waarvoor de uitgever regelmatig de mening van de boekhandelaar vraagt. Verder is de boekkoper gevoelig voor ambachtelijkheid en kwaliteit, of laat zich graag verrassen door brutaliteit en uitgesprokenheid.

Juist die veelvormigheid in meningen en beoordelingen maakt het boekomslag tot een onovertroffen podium waarop schrijvers, uitgevers, ontwerpers, marketeers, boekverkopers én uiteindelijk lezers graag hun persoonlijke licht laten schijnen.

Lopend door de literatuursectie van de boekhandel valt me op dat er een aantal nieuwe uitgaven liggen die allen iets van doen hebben met muziek. Dat is een mooi gegeven om over te brengen op het platte vlak, een echte ontwerpersuitdaging: klank, geluid, muzikaliteit vertalen in vorm, kleur en typografie.

De nieuwe roman Afscheidstournee van Vrouwkje Tuinman heeft een omslag dat bestaat uit een vondst. Het verhaal over de dood en de begrafenis van de 'duivelse' violist Nicolò Paganini moest en zou een viool als iconisch beeld krijgen. Kunstenaar Raoul Dufy leverde postuum de vondst met het schilderij Le Violon Rouge uit 1949. Het grijze vlak, de partituur, eist de titel en de auteursnaam op, daar is geen twijfel over mogelijk en het hele concept vult zich als het ware zelf in: of hier een ontwerper aan te pas is gekomen, is de vraag. De amuzikale grauwheid van het beeld wordt nog versterkt door de wat zielloze typografie. Wat dit omslag nodig heeft is Wit; wit als contrast om het geheel sprankelender te maken, om de omringende kleuren op te krikken en het boek de aandacht te laten trekken die de inhoud onmiskenbaar verdient.

Hoe anders is het gesteld met de nieuwste van Zadie Smith: Swing Time. Twee vriendinnen volgen, min of meer gedwongen, hun eigen pad in de muziek- en danswereld, een boek over vriendschap en afkomst. Hier is alles uit de kast gehaald om tot een sfeer te komen die uiterst muzikaal is en tegelijkertijd voor een opvallende verschijning in de boekhandel zorgt. De tweedeling in de compositie, in complementaire kleuren tegen elkaar gezet, brengt de inhoud fraai voor het voetlicht maar zorgt ook voor een spanningsveld dat een zinderende muzikaliteit oproept. De ontwerper heeft de typografie, in dunne kapitalen, over het hele vlak geplaatst, er ontstaat een prachtig ritme door de oprijzende vertikalen, nog eens versterkt door het 'omklappen' van wit in zwart. Daar zit muziek in: een feest van een omslag!

Als het over muziek, over geluid gaat, kan de keerzijde niet ontbreken om het dramatische effect te benadrukken. De kleine uitgeverij Koppernik komt met een vertaling van de Britse auteur Cynan Jones: Inham. Een prachtig boekje over eenzaamheid en de ongelijke strijd tegen de natuur. Na het muzikale tumult heerst hier de stilte, het geluidloze, in een omslag dat op wonderlijke wijze de leegte boeiend weet maken. De monochrome foto in het geelgroene zwerk, de klassieke, zeer verfijnde typografie, alles draagt hier bij aan een uitstraling die de kijker – en ook de lezer – blijft fascineren. Harmonie is ook muziek.