Het jasje #9 - Romantiek in stijl
Stijl. Een beladen begrip in de boekenmakerij. De algemene verklaring luidt: 'het geheel van kenmerkende vormen van een bepaalde school of stroming of voor een bepaalde kunstenaar of tijdperk'. Stijl lijkt altijd te verwijzen naar een voorganger, tenzij er sprake is van een geheel 'eigen stijl', dan gaat het om originaliteit. Grafisch ontwerpers zijn echte stijlacrobaten en doen niets liever dan het ontwikkelen van een eigen, zo uniek mogelijke variant die nog nergens ter wereld te zien is. Daar moet je vooral niet bewust mee bezig zijn, want dat betekent de dood in de pot. Stijl kan nooit door de makers zelf verkondigd worden, maar moet altijd door anderen worden gezien, herkend en zo mogelijk verspreid. En meestal gebeurt dat naderhand.
In onze met beeld overvoerde tijden is de boekhandel een toegankelijk museum waar een grote hoeveelheid stijlvormen te vinden zijn. Ieder boek met zijn eigen omslag, gemaakt door iemand die met veel inzet zowel de inhoud als de zichtbaarheid recht heeft willen doen, ligt daar te shinen in het eigen universum. Het omslag als entiteit met uitstraling, maar ook als een visueel concept dat zich verhoudt tot de honderden anderen die in de buurt liggen. Er is modernisme en minimalisme te zien, expressionisme en eclecticisme, alle gangbare stromingen zijn op een of andere manier vertegenwoordigd. Classicisme en romantiek lijken de overhand te hebben in de schappen, wat niet vreemd is gezien de conservatieve uitweg die uitgeverijen vaak als veiligheidsprincipe hanteren.
Een boek dat zich afspeelt in oude tijden moet een historisch ogend omslag krijgen. Dat zal de uitgever van De koffiedief van Tom Hillenbrand als briefing hebben meegegeven aan ontwerper Wil Immink, die vervolgens is gaan bladeren in een catalogus met 17e eeuwse schilderijen. De avonturenroman over koffiesmokkelaars in de Gouden Eeuw krijgt een uitsnede van een schilderij van Jacob Storck (1641-1686), een aangenaam tafereel uit de oude Amsterdamse haven. De titel is, zoals gebruikelijk in klassieke typografie, gecentreerd geplaatst in een cursieve schreefletter, waarbij de stokken en staarten van de drie f'en een mooi ritme laten zien. De rest van de tekst is wat zielloos rondom geplaatst, terwijl daarmee juist de nodige spanning in het geheel gebracht had kunnen worden. Hoe dan ook, het is Oudhollands gezellig en doet nergens pijn. Dat is een verdienste die maakt dat de boekkopende mens in kalmerende schoonheid weg kan dromen.
De roman De horlogemaker van Londen van Natasha Pulley heeft een omslag dat een gedeeltelijke remake is van de Engelse uitgave. Het spannende en mysterieuze verhaal speelt zich af in Victoriaanse tijden en dat zullen we weten ook: een centraal raamwerk van ornamenten vormt de basis voor titel en auteursnaam. Het is een ratjetoe aan vormen: horlogetandwielen, vuurpijlen, bommen met brandend lont, een octopus en verschillende bloemmotieven. Ontwerpster Marry van Baar heeft voor de Nederlandse editie nog wat toevoegingen gedaan. De gothic-achtige sfeer wordt ondersteund door een decoratieve, wat hoekige schreefletter die de duisternis nog extra lading geeft. Alles met een stevige knipoog naar de smaakvolle Arts and Crafts-beweging, maar met wat eigentijdse ironie in elkaar gestoken. Hopelijk is dat de bedoeling geweest.
De nieuwste roman van Arundhati Roy is een buitenbeentje in dit romantische trio, want heeft geen historische grondslag. Het ministerie van Opperst Geluk is een eigentijds liefdesverhaal en een sociale aanklacht ineen, gesitueerd in het India van nu. De klassieke opbouw van het omslag – overgenomen van de Engelstalige editie, ontworpen door David Eldridge – en vooral de onderliggende foto zijn de uitkomst van een andere stijlvorm: exotisme of oriëntalisme. Alles wat een oosterse sfeer moet weergeven, lijkt uit te komen bij de versierde geheimzinnigheid van Duizend-en-een-nacht. De verweerde marmeren grafsteen, de herfstachtige indruk met de verkleurde roos, alles ademt een mysterieus drama van jewelste. Hier kan typografie niet veel meer doen dan volgzaam te zijn en de ruimte te vullen die daarvoor bestemd is. Het romantische midden. 
