Het literaire spel van Carlos Ruiz Zafón

Voor Carlos Ruiz Zafón bestond de laatste vijftien jaar van zijn carrière uit het dwalen in een magisch universum. Een wereld die door hem zelf werd gecreëerd tegen de achtergrond van zijn geboorteplaats Barcelona. In vier boeken nam de Spaanse bestsellerauteur de lezer mee op een trip die bestond uit contrasten. Liefde in een onheilspellende maatschappij, waar gevaar soms uit onverwachte hoek kan opduiken in de vorm van een duister figuur of een dreiging.  

Met ongeveer 35 miljoen verkochte exemplaren op zijn naam, is het geen reden voor de ingetogen Spanjaard om naast zijn schoenen te gaan lopen. ‘Integendeel, als ik eraan denk dat de wereld bestaat uit zeven miljard personen. Ik plaats de dingen altijd in een perspectief, maar ik prijs mij gelukkig als ik zie wat er allemaal gebeurd is na het publiceren van deze boeken. Als schrijver moet je geloven in de dingen die je creëert en waarde hechten aan wat je voortbrengt. Je draagt bij aan de wereld van de literatuur en daarom is het nooit verstandig om iets te gaan doen met het idee dat het je een groter publiek zal opleveren.’  

De wereld in beeld

Voor de Spaanse auteur bestaat het schrijfproces uit visualiseren, het tot leven wekken van iets dat in zijn hoofd verstopt zit. ‘Ik denk in beelden,’ verklaart hij, ‘en daardoor kom ik visuele metaforen tegen tijdens het proces voor ik ga schrijven. Het is voor mij van belang om te bepalen wat deze beelden voor mij betekenen. Dat is het eerste zaadje waaruit de plant ontstaat die mijn verhaal zal vormen.’  

Daar vond de introductie van die fantastische bibliotheek plaats: het Kerkhof der Vergeten Boeken waar slechts een aantal uitverkorenen kennismaakt met een wereld die voor anderen voor altijd verborgen zal blijven. ‘Het labyrint der geesten is uiteindelijk mijn favoriete deel geworden omdat ik hier de mogelijkheid krijg om alle lijntjes met elkaar te verbinden. De constructie van deze reeks lijkt een beetje op de bouw van een huis; steen voor steen bouwde ik het op, dan trok ik weer een muur op of voltooide ik een verdieping om uiteindelijk dit resultaat te bereiken.’  

Karakterschetsen

In Het labyrint der geesten is er een weerzien met personages uit de vorige boeken: de schuchtere Daniel Sempere, inmiddels zelf vader van een zoon, en de grapjas Fermín Romero de Torres die nog steeds een niet te stuiten verslaving voor de befaamde Sugussnoepjes heeft. In het slotstuk van zijn imposante reeks, introduceert Zafón een nieuwe heldin die een speciale plek in zijn hart heeft.  

‘Alicia Gris is een personage dat ik al lange tijd bij mij droeg en ik popelde om haar te introduceren in het verhaal. Toch heb ik gewacht tot het laatste boek omdat zij haar eigen entree verdiende in het verhaal. Dat was best een klus, aangezien in de vorige boeken geen enkele opmerking over haar bestaan is gemaakt.’

Zafón, die bekend staat om zijn eigenaardige maar zeer treffende personages, licht toe dat hij daarvoor gestructureerd werkt. ‘Natuurlijk stop je weleens wat van jezelf in een personage, terwijl je een ander volledig transformeert waardoor ze ver van je afstaan. Alicia is ook echt een gedeelte van mij, stel je bij wijze van spreken voor dat ik een deel van mezelf afsnij en aan haar geef. Het gaf mij een gevoel van vrijheid en het is verrassend om een deel van mijn ziel in een vrouwelijk personage te verwerken. Ik noem haar ook wel mijn engel in de duisternis.’  

Complex is het karakter van de eigenzinnige Alica Gris. Haar onberekenbare gedrag vindt haar oorsprong in een nare gebeurtenis in haar jeugd waardoor op latere leeftijd de confrontatie met de realiteit schrijnend is. ‘Alicia is de representatie van een belangrijk thema in dit boek: gestolen levens,’ vertelt Zafón. ‘De Spaanse burgeroorlog heeft haar bestemming in dit leven volledig op zijn kop gezet, waardoor ze niet alleen fysiek maar ook mentaal beschadigd is. In een scène waar ze Bea in de boekhandel van Sempere & Zoon ontmoet, verwoord ik de gevoelens van Alicia. Het besef dat een leven van een ander dat van jou had kunnen zijn. Haar tocht in een wereld waar zaken een dubbele betekenis kunnen hebben, was zeer interessant om uit te zoeken. Daarnaast doet ze zich vaak anders voor dan ze is: de ene keer is ze een femme fatale, de andere keer een grijs muisje.’  

Naast Alicia heeft de auteur een sterke connectie met de personages Julián Carax en Fermín Romero de Torres. ‘Carax, eigenlijk een bijpersonage, is bijna een gotisch karikatuur van mijn bestaan als schrijver, want gelukkig heb ik wel succes met mijn publicaties. Met Fermín belicht ik mijn humor en visie op de wereld, mijn grappen op benen gezet.’ Voor de lezer die extra goed oplet, zijn er zelfs referenties te vinden naar werkelijk bestaande personen. Zo ook voor Zafón-ontdekker en vertaalster Nelleke Geel. ‘In dit verhaal wilde ik de mensen die betrokken zijn geweest bij dit vierluik vereeuwigen, mede omdat ze zoveel voor mij betekenen. De één zal zich herkennen, de ander misschien niet meteen. Ik houd ervan om kleine spelletjes uit te zetten in mijn boeken, een spiegel van de literatuur naar de wereld.’  

De auteur is resoluut in zijn visie op het woord ‘afscheid’, aangezien het slotstuk geassocieerd wordt met de personages die definitief van het toneel verdwijnen. ‘De personages zijn deel van mij, dus in die zin zullen ze nooit verdwijnen. Ik kan niet veranderen wie ik ben en daardoor werd de fantasiewereld uit mijn boeken ook mijn wereld.’  

De kracht van een verhaal

De kracht van herinneringen is een thema dat in alle romans is terug te vinden. ‘Ik laat een van mijn personages uitleggen dat we zijn wat we ons herinneren,’ zegt Zafón. ‘Als we niet weten waar we vandaan komen, weten we ook niet waar we naar toe gaan in het leven. Als je dat verhaal een andere wending geeft, zal het levenspad er anders uit gaan zien. Dat is altijd iets wat me gefascineerd heeft en waar ik me ook zorgen over maak, bijvoorbeeld hoe de connectie met een cultuur of identiteit verloren kan gaan.’  

Naast het belang van een eigen identiteit, spreekt er ook een voorliefde voor lezen en literatuur uit de boeken van Carlos Ruiz Zafón. ‘Het vertellen van verhalen is mijn doel in het leven geworden. We communiceren door middel van verhalen door onze taalconstructies, een soort software. Literatuur is eigenlijk een mathematische sequentie waardoor we een vorm van kunst creëren. Het is fantastisch dat op die manier avonturen en nieuwe personages ontwikkeld kunnen worden en we zo een alternatieve werkelijkheid in het leven roepen.’  

De roeping om verhalen te vertellen ontstond al tijdens zijn kindertijd. ‘Sommige mensen weten al snel dat ze bijvoorbeeld arts willen worden, voor mij is die fascinatie voor verhalen alleen maar gegroeid. Dat gevoel kreeg ik toen ik als kleine jongen voor de boekenkast van mijn vader stond en is nooit meer weggegaan. Voor mij heeft de kunst van literatuur een blijvende indruk gemaakt, waardoor ik in mijn leven wil bijdragen aan dat universum.’  

Composities

Voordat de Spaanse auteur zich volledig toelegde op het schrijven, was hij actief als muzikant. ‘Literatuur en muziek zijn voor mij met elkaar verbonden, allebei zijn het artistieke vormen om je te uiten. Muziek maken en luisteren zijn nu vormen van ontspanning terwijl schrijven een professionele bezigheid is. Zo heb ik ook muziekstukken gemaakt gebaseerd op de verhalen uit mijn romans om een extra omlijsting te maken.’  

Barcelona van vlees en bloed

Zafón woont inmiddels al jaren in Los Angeles, maar de herinnering aan zijn geboorteplaats is nog zeer levendig. De auteur is een fervent verzamelaar van alles wat met draken, het symbool van de stad Barcelona te maken heeft, waardoor er een klein museum is ontstaan. Naast mensen van vlees en bloed, krijgt de stad Barcelona een rol als personage in de boeken en komt het werkelijk tot leven. Het is het decor waarin Alicia Gris zich in haar zoektocht naar de waarheid voortbeweegt, maar tegelijkertijd een vernieuwde kennismaking met de plek waar ze opgroeide.  

‘Toen ik mijn kinderboek Marina schreef, dacht ik voor het eerst na over de veelzijdigheid van Barcelona. Hoe de omgeving versterkend kan werken voor je gevoel: de extase of juist de benadrukking van melancholie bijvoorbeeld. Er komt een moment in je leven dat je anders naar de dingen om je heen gaat kijken. In mijn vierluik ben ik naar Barcelona gaan kijken in verschillende periodes; de stad die mijn grootouders en ouders hebben meegemaakt maar voor mij als een verleden zijn. Maar het is geen decor, Barcelona gedraagt zich op een eigen wijze, heeft zijn eigen gedaantes en gedragingen als een mens.’  

Bijgeloof

Vijftien jaar van zijn carrière besteedde Zafón aan de creatie van een onvergetelijk universum. Nu de deuren naar het Kerkhof der Vergeten Boeken gesloten zijn, ontstaat er ruimte voor nieuwe projecten. Waar de ene schrijver een bijgeloof ontwikkelt om na de afronding van een manuscript meteen aan iets nieuws te beginnen, is het voor de Spaanse auteur een fase van aftasten om te zien welk idee levensvatbaar is. ‘Ik houd ervan om een tijdje vanaf de zijlijn te kijken hoe dingen zich kunnen ontwikkelen. Pas als dat gevoel mij overvalt dat ik door een idee gegrepen word, start ik met schrijven. Er breekt nu dus een bijzonder spannende tijd aan.’

Het labyrint der geesten is verschenen bij Uitgeverij Signatuur | Voor een indruk van de muzikale avond in het Concertgebouw met Carlos Ruiz Zafón is deze compilatie gemaakt.