Het voorwoord van de Boekenweek: In gesprek met Deniz Kuypers
Deniz Kuypers (Hengelo, 1981) studeerde Engelse letterkunde aan de UvA, verhuisde in 2002 naar de Verenigde Staten en woont nu in San Francisco. Hij werkte als leraar, vertaler en muziekjournalist en is columnist voor diverse media, waaronder het Algemeen Dagblad. Kuypers debuteerde in 2013 met de roman Dagen zonder Dulci en bracht daarnaast twee muziekalbums uit onder de naam Birdheart. In 2014 verscheen zijn tweede roman, Het ruisen van de wereld. In februari verscheen zijn nieuwste roman, De atlas van overal.
Auteursfoto © Sharon Lehm, via uitgeverij Atlas Contact
Vertel eens over de totstandkoming van je meest recente boek?
Toen mijn kinderen geboren werden, was ik er totaal niet op voorbereid hoe verloren ik mij zou voelen in mijn nieuwe rol als vader. Ik had geen goede relatie met mijn eigen vader. Sterker nog, ik was vijftien jaar eerder naar Amerika verhuisd om te ontsnappen aan mijn herinneringen aan vroeger en het jongetje dat ik toen was. In Amerika dacht ik een beter leven te kunnen maken, maar wás het een beter leven? Wat voor leven had mijn vader voor zich verbeeld, toen hij eind jaren zestig van Turkije naar Nederland kwam? Wat was er tussen ons misgegaan, en hoe kon ik ervoor zorgen dat ik niet dezelfde fouten zou maken met mijn kinderen? De atlas van overal werd een zoektocht van een zoon naar zijn vader, een zoektocht die leidt van Oost-Turkije naar Amerika en uiteindelijk terug naar Nederland, waar de hoofdfiguur zijn vader voor het eerst in jaren confronteert met hun gedeelde verleden. Het is een boek over ontheemding en familiebanden, over de verhalen die ons verbinden aan onze thuisgrond en aan elkaar.
Hoe heeft de lockdown het schrijven beïnvloed?
Met twee kleine kinderen in huis heb ik zelden de rust of ruimte om uitgebreid te gaan zitten schrijven. In dat opzicht heeft de lockdown weinig veranderd. In San Francisco is de lockdown trouwens al sinds eind februari 2020 van kracht, dus meer dan een jaar. ’s Ochtends probeer ik een uur eerder op te staan dan de rest van mijn gezin — behalve de kat, die als een bezetene in de kattenbak gaat graven. De rest van de dag houd ik een notitieboekje bij de hand, zodat ik telkens als ik een paar minuten heb, bijvoorbeeld als ik koffie sta te maken, wat kan schrijven. Die kleine beetjes tikken aan.
Welke reactie op je meest recente boek heeft je het meest geraakt, in positieve of negatieve zin, en waarom?
Mijn moeder weigert het boek te lezen. Mijn vader kan het niet lezen, want zijn Nederlands is niet goed genoeg. Mijn vrouw kan het ook niet lezen, want die spreekt helemaal geen Nederlands. Sinds het boek verscheen, krijg ik echter dagelijks reacties van lezers die erdoor geraakt zijn. Een van de mooiste kwam van Arno Koek van Boekhandel Blokker, die zei: 'Als DWDD nog zou bestaan zou ik nu in het boekenpanel zeggen: dit is het Boek van de Maand!'
Welke periode in je leven beschouw jij als het 'voorwoord' van je carrière als (fictie)schrijver?
Zodra ik kon lezen, wilde ik schrijven. Een paar van mijn eerste korte verhalen werden gepubliceerd in bladen waarvan de archieven goddank niet online staan. Mijn oma was een begenadigd verhalenverteller. Haar ijzingwekkende herinneringen aan de Tweede Wereldoorlog staan me nog zo duidelijk bij alsof het mijn eigen herinneringen zijn. Zij kocht mijn eerste typemachine en zei dat ik flink door moest schrijven, zodat ik een huisje voor haar in Zandvoort kon kopen. Ik verstond haar niet goed en kocht een huisje in San Francisco.
'Een paar van mijn eerste korte verhalen werden gepubliceerd in bladen waarvan de archieven goddank niet online staan.'
Wat betekent de Boekenweek voor jou als schrijver?
Sinds ik in 2013 debuteerde is de Boekenweek iets dat ik jammer genoeg van een afstand moet meemaken. Maar wat een rijkdom, een hele week die in het teken staat van boeken! Welk ander land heeft zoiets? We moeten deze traditie koesteren.
Welke herinneringen heb je aan de Boekenweek (als kind, tiener of volwassene)?
Ik weet nog dat ik als kind ooit een prijsvraag won. Ik mocht een boek uitkiezen en kreeg een stuk zure taart in een bedompt kamertje — een sorteerkamer, geloof ik — van de plaatselijke bibliotheek. Inmiddels kan ik daar hartelijk om lachen. In 2001 was Woede van Salman Rushdie het Boekenweekgeschenk. Ik kreeg het cadeau bij Athenaeum in Amsterdam. Ik zie mezelf nog op het Spui zitten, in het zonlicht, ik zie mijn vingers over het rode omslag dwalen. Het is wonderlijk hoe boeken je haarscherp terug kunnen brengen naar de plek waar je ze voor het eerst las.
Het thema van de komende Boekenweek is 'Tweestrijd'. Op welk moment in je schrijfcarrière (of tijdens het schrijven van je laatste boek) bevond jij je in tweestrijd en waarom?
Mijn nieuwe boek, De atlas van overal, boort herinneringen aan die mijn familie liever was vergeten. Toen mijn moeder hier lucht van kreeg, weigerde ze mee te werken: 'Wat er bij ons thuis is voorgevallen is privé, dat heeft zich afgespeeld achter gesloten deuren.' Dit had invloed op de vorm die het boek uiteindelijk kreeg, want waar mijn herinneringen tekortschoten, moest ik gaten vullen met mijn verbeelding. Binnen één gezin kan iedereen zijn eigen interpretatie hebben van het verleden. Dit geldt evenzeer voor het gezin waarin ik ben opgegroeid als voor mijn huidige gezin. Het geldt voor iedereen. Wat geven wij door aan onze kinderen? Welk beeld zullen zij later van ons hebben?
Hoe zie jij de toekomst van het boek?
Ik denk dat het boek, in welke vorm dan ook, een lange, rijke toekomst heeft. Ontlezing is natuurlijk zorgwekkend, maar de mens vertelt elkaar al duizenden jaren lang verhalen. Op een gegeven moment gingen we die opschrijven, op kleitabletten, papyrusrollen, computers, de cloud — het medium maakt niet uit, de drang naar vertellen blijft bestaan. Het is hoopgevend dat tijdens de coronacrisis, de onafhankelijke boekhandels in Amerika beter draaiden dan in voorgaande jaren, dat men dus niet enkel Netflix keek.
'Het medium maakt niet uit, de drang naar vertellen blijft bestaan.'
Het afgelopen jaar zijn we langzaam gewend geraakt aan 'het nieuwe normaal' op anderhalve meter afstand. Zal dit een rol spelen in toekomstige nieuwe verhalen of kies je er bewust voor die in vroegere of toekomstige tijden te laten afspelen?
Ik schrijf zelden over een specifieke tijd. Boeken die zich al te erg duiden lopen het risico snel gedateerd te raken, behalve natuurlijk als we het over historische fictie hebben. Ik denk dat voor corona geldt wat voor alles geldt: als het goed gedaan is, wil ik het wel lezen. Ik dacht bijvoorbeeld nooit een boek te zullen lezen waarin Donald Trump een rol speelt, en toch was Homeland Elegies van Ayad Akhtar een van de beste boeken die ik vorig jaar las.
Welke drie boeken zou je tippen aan andere lezers?
Bonusvraag: Welke boekhandel in de buurt draag jij een warm hart toe en waarom?
Boekhandels bezoeken is voor mij als een soort postzegels verzamelen. Er zijn mensen die alle honkbalstadions in Amerika afreizen, ik ga overal op zoek naar boekhandels. Toen mijn zus en ik ooit vastzaten op het vliegveld in Denver, liepen we alle boekhandels in alle drie de terminals af. In San Francisco zit het wereldberoemde City Lights. Minder bekend is Point Reyes Books, in een klein dorpje aan de overkant van de Golden Gate Bridge, dat zich specialiseert in natuurboeken. In Hengelo groeide ik op met boekhandel Broekhuis, die mijn nieuwe boek verkoos tot Boek van de Maand. Telkens als ik in Amsterdam ben is Athenaeum nog altijd een vaste stop. De Vries in Haarlem is prachtig. Zie? Als ik eenmaal begin, houd ik niet op.
Het voorwoord van de Boekenweek
De Boekenweek is verplaatst naar de zomer van 2021 en toch beleven we van 6 t/m 14 maart een ‘week vol boeken’. Omdat je het boek nooit genoeg kunt vieren en jouw favoriete boekhandel ook de komende tijd alle steun kan gebruiken. Laat je inspireren en geniet in aanloop naar de Boekenweek van gesprekken met auteurs en de mooiste boeken(tips). Hoofdsponsor NS is in 2021 twintig jaar verbonden aan de Boekenweek. Kijk voor meer leesinspiratie op www.ns.nl/treinlezer.
