De geschiedenis van morgen - Wytske Versteeg
De geschiedenis van morgen is een idee van Futurismebureau Monnik en is uitgewerkt in samenwerking met de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam, de Stichting ter bevordering van het fantastische genre en het Nederlands Letterenfonds.
Een groep van zes auteurs heeft een week lang workshops gevolgd over de geschiedenis van sciencefiction, futurisme, de verschillende betekenissen van sf (social fiction, speculatieve fictie, sciencefiction), de 'wat als' vraag en tips en trucs over het schrijven van sf.
Dag 5: Wytske Versteeg
Wytske vertelt over zichzelf en haar werk: 'Ik debuteerde met een non-fictie boek over dakloosheid, en schreef daarna drie romans (De Wezenlozen, Boy, Quarantaine). Mijn nieuwste roman, Grime, verschijnt deze herfst bij Querido.
Thema’s die vaak terugkeren in mijn boeken zijn de rol van waarneming en geheugen, maar ook hoe moeilijk het kan zijn om werkelijk contact met elkaar te leggen, ook wanneer iedereen de beste bedoelingen heeft.
Parallel aan mijn werk als schrijver ben ik betrokken bij de Urban Futures Studio van de Universiteit Utrecht, die onder andere onderzoekt hoe artistieke verbeelding kan helpen om betere toekomsten voor de stad te scheppen. Een link met sciencefiction dus.'
In je eerdere boeken gebruikte je ook al fantastische elementen, zoals een dreigende Apocalyps. Was dat een goede voorbereiding op de sciencefiction workshops?
'Ik gebruik vaker fantastische of absurdistische elementen in mijn boeken, vooral omdat ze de werkelijkheid van nu in perspectief kunnen plaatsen. In Quarantaine werd Nederland getroffen door een ebola-achtige ziekte, dodelijk en zeer besmettelijk. Ik was benieuwd naar wat het met mensen doet, wanneer juist op hun kwetsbaarste moment alle fysieke aanraking onmogelijk is, én omdat we er in onze samenleving zo aan gewend zijn dat alles gewoon werkt, dat we waarschijnlijk heel kwetsbaar zijn wanneer er echt iets mis gaat.
Ik weet niet of dat specifiek een goede voorbereiding op de workshop was. Het hoofdpersonage in Quarantaine was een erg egocentrische man, en de apocalyptische wereld in Quarantaine diende al snel vooral als – welisware onmisbare - achtergrond voor zijn eigen levensverhaal. Precies dat is ook een onderwerp dat tijdens de workshop ter sprake kwam: tijdens het schrijven van sf, maar eigenlijk tijdens het schrijven van elke vorm van fictie, bouw je als schrijver een complete wereld. Die wereld mag het verhaal niet overschaduwen: als schrijver moet je op de hoogte zijn van allerlei details, maar heel vaak deel je daarvan slechts een fractie met de lezers.'
Je hebt meegewerkt aan de politieke toekomstverhalenbundel Als dit zo doorgaat. Hoe zijn de reacties daarop?
'Erg positief, en ik neem mijn hoed af voor Auke Hulst en Ambo|Anthos, die dit in zo weinig tijd voor elkaar hebben weten te krijgen. Tegelijkertijd bereik je ook met zo’n bundel natuurlijk weinig mensen buiten je eigen ‘bubbel’. Ik denk dat het voor schrijvers erg belangrijk blijft om te zoeken naar datgene waarvoor in de media vaak weinig ruimte is: naar de stiltes tussen de verhitte woorden en de ruimte tussen alles wat we zo zeker denken te weten.'
Is jouw verhaal uit die bundel – 'Ervaringsmachine' – een sf verhaal?
'Wanneer je sf opvat als speculatieve fictie, zeker – zie de titel van de bundel. Tegelijkertijd staat alles wat ik daarin beschrijf erg dicht bij het heden. In die zin is het weinig futuristisch. Aan de andere kant: we kunnen de toekomst altijd alleen maar zien vanuit het heden, en onze specifieke blik op de geschiedenis, een thema dat ook in de workshop een aantal keer aan de orde kwam. Dat is ook een vraag die voor de Urban Futures Studio een rol speelt: hoe geven we de toekomst vorm door de verhalen die we nu vertellen? Welk type verhaal zet ons vast, en wat geeft juist ruimte om nu te kunnen handelen?
Terwijl mijn verhaal in die bundel tamelijk fatalistisch is, stelt het ook expliciet de vraag wat het moment is om in verzet te komen. Wat is het ‘juiste’ moment om te kunnen handelen, en wat gebeurt er als je dat moment voorbij laat gaan?'
Voor welk thema heb je gekozen in jouw verhaal? Hoe heb je dat in sciencefiction-zin uitgewerkt?
'Ik was gefascineerd door een artikel dat ik tegenkwam, waarin iemand beschreef hoe ze was lastig gevallen tijdens een virtual reality game, en hoe levensecht die ervaring voor haar was. Dat riep allerlei vragen op: waar zijn precies de grenzen van ons lichaam? Wat maakt een ervaring traumatisch? Hoe reguleer je een wereld die niet werkelijk bestaat?
Dat kwam samen met een ander gegeven waar ik op stuitte: de mensen in lage lonenlanden, die als baan hebben om het internet – in elk geval domeinen als facebook et cetera – voor ons ‘schoon’ te houden. Die kijken dus de hele dag naar allerlei gewelddadige inhoud, een stroom van vaak misselijkmakende beelden die wij daardoor nooit te zien krijgen. Dat eist een hoge psychische tol, juist omdat deze content moderators weten dat het echt gebeurd is.
Ik begon mijn verhaal dan ook met het idee van een ‘wachter’ in een VR-wereld, die op de grens van echt en niet echt moet bepalen wat nog wel en wat niet meer is toegestaan.'
Kun je wat meer vertellen over je verhaal?
'Tijdens een oefening in de workshop, kwam ik erachter dat mijn personage zich bevond in een uitgestrekt woud. Fijn voor mij, want ik houd er erg van om tactiliteit en fysieke ervaring in mijn verhalen te verwerken. Mijn vooroordeel over SF was dat het vooral over techniek ging, en de gladde, witte oppervlaktes van ruimteschepen et cetera – de workshop heeft me daar mooi van genezen.
Toen ik eenmaal was begonnen om dat artificiele, maar bedrieglijk echte woud te beschrijven, werd het min of meer een personage op zichzelf. De prachtige VR wereld in het woud staat in scherp contrast met de bovenwereld, die haast onleefbaar is geworden en waar aanraking uit veiligheidsoogpunt not done is. Maar ook het woud heeft zijn donkere kant: het is levensgevaarlijk om je er kwetsbaar te tonen.'
Ga je vaker sciencefictionelementen in je boeken en verhalen verwerken?
'Ik sluit het zeker niet uit. sciencefiction-elementen bieden een ander perspectief: ze helpen om zaken in beeld te brengen, die we doorgaans als vanzelfsprekend aannemen. Op die manier kan de toekomst, of ons beeld daarvan, ook helpen om het heden beter te zien, en verhalen op scherp te zetten.'
Op 8 april, tijdens de Dag van het Fantastische Boek, dragen Renée en de vijf andere auteurs die meededen aan De geschiedenis van morgen hun sciencefictionverhalen voor in de Zuilenzaal van het Compagnietheater. Kaartjes zijn nog te verkrijgen.
Gedurende de Hebban Fantasy Week komen alle zes auteurs aan het woord: Said El Haji, Maurits de Bruijn, Wytske Versteeg, Renée van Marissing, Daan Doesborgh en Anoek Nuyens.
