De toekomst van futurisme

Monnik is een futurologie studio gevestigd in Amsterdam. Monnik specialiseert zich in het ontwikkelen van toekomstscenarios en het bouwen van werelden voor storytelling, design en strategie. Hun werk reikt van het ontwikkelen van toepasbare strategie voor bedrijven tot het schrijven en verbeelden van sciencefictionverhalen en -werelden.  

Monnik bestaat uit Christiaan Fruneaux en Edwin Gardner. Samen met de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam (SLAA) bedachten ze het sciencefictionproject De geschiedenis van morgen, waarin zes literaire auteurs een week lang workshops in het schrijven van sciencefiction kregen, naast een inleiding over futurisme en uitleg over de historie en stand van zaken van sciencefiction.

Wat is futurisme precies?

Futurisme is voor ons de kunst van jezelf positioneren in het hier en nu. De toekomst is op een fundamenteel niveau uiteraard onkenbaar. Maar dit betekent niet dat er niks over te zeggen valt. We weten bijvoorbeeld met enige zekerheid dat de toekomst een product zal zijn van het sociale, economische, culturele, ecologische krachtenveld van vandaag. (Als we even niet uitgaan van een kosmische interventie, zoals een komeet of buitenaards bezoek.)

Dit kan nog steeds tot vele toekomsten leiden. Maar futurologie begint voor ons bij het begrijpen van het krachtenveld waarin we ons vandaag de dag bevinden, vanuit daar kan je extrapoleren naar een spectrum aan mogelijke toekomsten.

Vervolgens word je geconfronteerd met keuzes. Welke toekomst acht ik waarschijnlijk? Welke toekomst wil ik? Welke ontwikkelingen en keuzes kunnen daar toe leiden? Hoe kies ik positie in dit krachtenveld? Hoe kan ik er voor zorgen dat de toekomst die ik wil ook daadwerkelijk dichterbij komt?  

Hoe passen jullie futurisme toe in jullie werk en leven?

In ons werk volgden wij in eerste instantie meer onze intuïtie dan dat we bezig waren met een bewuste bedrijfsstrategie. En onze intuïtie is meer gestoeld op intrinsieke nieuwsgierigheid dan op idealisme - hoewel dat laatste ons zeker niet vreemd is. We waren op zoek naar iets. Maar nu onze praktijk de vrije ontwikkelfase een beetje is ontgroeid, merken we ook dat ook wij niet ontkomen aan futurisme. Ook wij moeten ons positioneren in een ingewikkeld maatschappelijk krachtenveld.

Bovendien is onze kennis en expertise nog redelijk onbekend in Nederland. Hoe kunnen we zowel de wereld als het leven van onze opdrachtgevers beter maken? Hoe kunnen we onze vaardigheden inzetten om ze te helpen?

Op persoonlijk niveau kies je natuurlijk elke dag een beetje positie. In het soort werk dat je doet, als consument in de supermarkt, als stemmer in het stemhokje, als vriend en als geliefde. Wij zijn allebei zowel privé als in onze praktijk voor een inclusieve en duurzame samenleving, door ons handelen proberen wij deze dichterbij te brengen.   

Waarom vinden jullie sf en toekomstdenken belangrijk?

Voor ons begon het bij Occupy op het beursplein in 2011. Daar was iedereen verenigd in een NEE. NEE tegen de banken, de status quo, klimaat opwarming, etc. Wat ons opviel is dat er een helder JA ontbrak. Zodra we met onze mede-demonstranten probeerden te articuleren hoe het alternatief er dan uit zou moeten zien, waaierden de verbeelding en verhalen uit elkaar. Wij besloten met Monnik te gaan bouwen aan een verbeeldingswereld die geen dystopie of doomsday scenario presenteerde, maar een wereld waar we zelf zouden willen vertoeven. Niet een naive wereld, maar eentje die goed beargumenteerd was en wetenschappelijk onderbouwd is.

Sciencefiction biedt hiervoor, naast inspiratie, ook een uitgebreide gereedschapskist aan. Want hoe bouw je zo’n wereld en hoe maak je zoiets complex overdrachtelijk?  

Hoe zijn jullie tot De geschiedenis van morgen gekomen? Wat is de bedoeling?

Samen met SLAA spraken we erover dat sciencefiction, juist nu, een serieuzer en groter podium verdient in Nederland. Ten eerste wordt, literaire gezien, sciencefiction in Nederland niet erg serieus genomen, en loopt in dezen mijlen ver achter bij de Angelsaksisch wereld. Dit is een gemis. Vooral in deze tijd van transitie en disruptie.

Voor ons is sciencefiction vooral een maatschappelijke verbeelding. Hoe kijk je verder dan de huidige status quo? Hoe verbeeld je andere manieren van samenleven? Hoe verken je de maatschappelijke en klimatologische impact van opkomende technologieën? Hoe verken je in de alledaagse ervaring mogelijke toekomsten?

Juist nu is het belangrijk dat de Nederlandse literatuur eens verder kijkt dan zijn neus lang is en zich uit de microkosmos van het kleine psychologische drama trekt. Verken eens wat grotere thema’s en engageer je eens met een bredere wereld.

Ten tweede, en dat houdt hiermee verband, heerst er in onze moderne samenleving een soort crisis van de verbeelding. Frederic Jameson zei ooit ‘op een of andere manier kunnen we ons makkelijker de apocalypse dan het einde van het Kapitalisme voorstellen’.

Dit merk je ook heel erg in de politiek. De progressieven hebben geen helder verhaal over hoe ze de wereld willen veranderen. Ze lijken een wereld te willen die heel erg op de onze lijkt maar dan een klein beetje groener en eerlijker.

Het populisme daarentegen is voor rigoreuze verandering. De grenzen dicht. Uit de EU. Klimaatverandering is een Hoax en de status quo is een samenzwering. Zij beloven ons een land terug te geven dat we kwijt zijn geraakt. Zij wijzen naar een verleden waar we naar terug kunnen. Naïef, maar het is in ieder geval wel een verbeelding die aanspreekt.

We hebben meer werelden nodig, vooral ook werelden die vooruit de toekomst in wijzen, en niet enkel terug. Hiervoor hebben we schrijvers nodig die verbeeldingswerelden bouwen en verhalen ontwikkelen die zich durven te engageren met de crisis waarin de verbeelding zich vandaag verkeert. 

Voor De geschiedenis van morgen hebben jullie twee enorm interessante readers samengesteld, hebben jullie daar nog plannen voor?

De readers zijn vooral gemaakt zodat de schrijvers zich een beetje in konden lezen in het genre en hoe toekomstdenken en scenario bouw werkt. De readers kunnen vrij gedownload worden van onze site.

Verder zijn we bezig met plannen om een periodiek op te zetten waarin we in elk nummer een toekomstscenario uitbrengen. Hiervan hopen we dit najaar een eerste nummer uit te brengen.  

Jullie hebben het zogenaamde World Tree model ontwikkeld. Hoe werkt dat?

Het gaat wat ver om het hele World Tree Model hier uit de doeken te doen. Maar in het kort is het World Tree Model een kwalitatief historisch-futurisch interpretatiekader van de Westerse moderniteit.

Het leest de moderne tijd (van de 15de eeuw tot de 21ste eeuw) als een dialectiek tussen twee culturele krachten: de politiek van werk en de politiek van behoren. Door deze dialectiek te extrapoleren naar verschillende toekomsten kunnen we geloofwaardige holistische maatschappelijke toekomstscenario’s maken die zowel een overzicht geven van de krachten die nu spelen als een inzicht in hoe deze worden beleefd door de stakeholders.

Als je hier meer over wil lezen zou ik aanraden om ons essay ‘Van de Homo Economicus naar de Homo Romanticus’ te lezen.   

Wat ligt er in het verschiet voor Futurisme? Wat is de toekomst van het toekomstdenken?

Sciencefiction en Worldbuilding kunnen veel meer betekenen voor de samenleving in het breed en voor overheden en organisaties in het specifiek. Toekomstdenken bestaat bij organisaties nog vaak uit het maken van nauwe toekomstscenario’s waarbij één of twee variabelen worden gewijzigd. Maar de werkelijkheid bestaat niet uit één of twee drijvers.

De toekomst van het toekomstdenken is holistisch. Wij maken brede maatschappelijke scenarios die organisaties niet alleen inzicht geven in de krachten die het heden vormgeven maar ze ook inspireren tot het innemen van een uitgesproken positie en het formuleren van een geniale toekomstvisie.

Dit is een dynamische tijd en er staat veel op het spel. Met passiviteit win je geen zieltjes meer. De toekomst van het toekomstdenken is toekomstmaken.  

Wat gaan jullie doen tijdens de Dag van het Fantastische Boek?

De schrijvers van onze workshop met de SLAA gaan hun korte verhaal voordragen. Die zijn heel mooi geworden. En we hebben een talkshow waar allerlei geniale gasten komen aanschuiven. Zo hebben we een documentairemaker die in samenwerking met de ESA onderzoek doet naar een soort fact-follows-fiction interactie tussen de sciencefiction en de ontwikkeling van de raket tussen 1880 en 1920. Prachtige archiefbeelden. En een cultuurmaker die werkt aan een festival voor niet-westerse sciencefiction. En nog veel meer leuke gasten.  

Hebben jullie een favoriet sciencefiction boek? Waarom dat boek?

Edwin: Voor mij blijft Dune van Frank Herbert toch een van de mooiste sciencefiction boeken. Een magische mix van sciencefiction en mythologie. Het is alweer lang geleden dat ik ‘m las. Ik moet ‘m binnenkort maar weer eens herlezen.

Christiaan: Tja, ik ben echt een veelvraat de laatste jaren dus het is moeilijk kiezen. Ik denk de Hyperion saga van Dan Simmons. Maar ik ben ook enorm fan van Usula LeGuin en het figuur William Gibson - meer zijn interviews en essays dan zijn boeken. Hoewel ik die uiteraard ook erg goed vind.  

Hebben jullie nog andere leestips?

Edwin: Ik heb Ready Player One van Ernest Cline in een ruk uitgelezen. Erg vermakelijk, en voor 80s Nerds een must.

Christiaan: Laatst een graphic novel serie ontdekt; Saga, van Brian K. Vaughan Fiona Staples. Erg indrukwekkend.

Wil je meer horen over Futurisme en het werk van Monnik, kom dan naar de Dag van het Fantastische boek, zaterdag 8 april in Amsterdam.