Hoe divers is jouw boekenplank?

Boekenweek 2023 - Ik ben alles

Met het Boekenweekthema 'Ik ben alles' vieren we in 2023 de pluriformiteit van onze identiteit, een bijzonder actueel thema. Want hoewel de zoektocht naar wie je bent van alle tijden is, voelt die in de huidige tijdgeest dwingender, complexer en spannender dan ooit. Met de veelheid aan rollen die we vervullen – die van ouder en kind, van partner en collega, van leerling en mentor – en de veelheid aan gezichten die we on- en offline tonen, is iedereen de optelsom van al die componenten.

Juist een boek stelt ons in staat om onszelf en anderen beter te leren kennen. We herkennen én erkennen dat wat we al wisten en verkennen de rekbaarheid van onze identiteit. Door in de huid te kruipen van personages die we niet zijn of kennen en ons onder te dompelen in culturen, geloofsovertuigingen, seksualiteiten of leefwijzen die de onze (nog) niet zijn. Verzonken in een boek is je identiteit even grenzeloos als je inlevingsvermogen. Je bent alles wat je denkt. Je bent alles wat je voelt. Je bent alles wat je nastreeft, wat je liefhebt, waar je van droomt. Je bent alles.

Lees meer

Debbie: 'Een rijker leesleven in een eerlijke(re) wereld. In mijn leescarrière raakte ik jaren geleden op een punt waarop ik het wel even gehad had met wat ik normaal las, de standaard epische fantasy, urban fantasy. In mijn zoektocht naar nieuwe stemmen, ontdekte ik dat mijn leesgedrag tot dan toe extreem wit was geweest. Dat was me, tot ik bewust ging kijken naar wat ik las, helemaal niet opgevallen. Zo achteraf beschrijvend klinkt het bijna dom. Want natuurlijk schrijven auteurs van over de hele wereld, uit alle continenten en alle landen, boeken, fictie, genrefictie die ik geweldig zal vinden. Diversiteit betekent voor mij dat je dat ziet en meeneemt als onderdeel van de literaire wereld. De oogkleppen vallen je dan van de ogen en dat vind ik een enorme verrijking. Diversiteit is er op allerlei gebieden en ik vind ze allemaal even belangrijk, maar ik ben zelf vooral gefocust op vrouwelijke auteurs en auteurs van kleur. Diversiteit op het gebied van seksuele orientatie en gender is net zo belangrijk om terug te zien in boeken, net als neurodiversiteit en gehandicapte personages (en auteurs). Gelukkig besteden we met de Regenboog 100 sinds vorig jaar fijne aandacht aan LHBTIQ+-boeken.'

Sander: 'Diversiteit is voor mij zelf het verschil willen maken. Het is mij duidelijk dat de wereld om ons heen er nog helemaal niet klaar voor is. Daarom proberen we – vooral onder aanvoering van een bevlogen Debbie (daar moet ik eerlijk in zijn) – op Hebban die wereld een heel klein beetje open te breken en meer aandacht te besteden aan diversiteit in alle facetten. Daarom bijvoorbeeld ook dit artikel. Door alle reacties op de Regenboog 100 vorig jaar, ontdekte ik in het boekenvak ook een grote behoefte aan meer diversiteit. Het is voor mij, en misschien voor ons allemaal hier, één grote ontdekkingsreis die ons hopelijk brengt op een goede bestemming waar we allemaal alles kunnen zijn.'

Martijn: 'Ik las vroeger voornamelijk sciencefiction en fantasy - en nog steeds in meerderheid – en ben natuurlijk gestart met de "oude meesters": Tolkien, Herbert, Niven, Asimov, Clarke, Heinlein, Dick ... noem ze maar op. Allemaal witte en inmiddels dode mannen. Geweldige boeken (vaak), daar niet van, maar ik begon me langzamerhand af te vragen of er niet meer was. Natuurlijk waren er ook wel wat vrouwen hier en daar (LeGuin, Tanith Lee), maar de grote meerderheid was (en deels is) man (en wit). Dat vond ik raar en door allerlei relletjes, discussies en roependen in woestijnen, kwamen er steeds meer vrouwelijke, queer en schrijvers van kleur op mijn radar te staan. De echte eye-opener was voor mij het literaire festival Other Futures in 2018, waar Afrikaanse speculatieve fictie centraal stond. Er is zoveel meer te ontdekken dan alleen maar die witte mannen. Diversiteit in boekenland is daarom heel belangrijk voor me geworden.'

Anouk: 'Op dit moment is diversiteit voor mij een strijd die we aan het verliezen zijn. We zouden veel verder moeten zijn dan we daadwerkelijk zijn, er zijn zoveel blinde vlekken en veel te veel mensen die zich daar bewust of onbewust voor afsluiten. Omdat ze het probleem niet groot genoeg vinden, of simpelweg niet hun probleem. Verrassend veel vrouwen beschouwen boeken van mannelijke auteurs als de literaire standaard, zonder in te zien dat dit komt omdat we jarenlang geconditioneerd zijn om dat te doen. Vrouwen schrijven anders. Niet beter, niet slechter. Anders. Hetzelfde geldt voor niet-westerse auteurs. Ben ik er zelf ook schuldig aan? Ja, en ik probeer dat te veranderen. Ik lees nog steeds graag wat ik wil lezen en daarbij kijk ik niet zozeer naar auteur als wel naar flaptekst. Maar ik merk dat ik steeds vaker richting vrouwen en auteurs van kleur ga. Niet-westerse boeken zijn lastiger om te lezen omdat de vertelstijl anders is, maar ik merk dat als ik daarvoor ga zitten en er tijd in stop, mijn ervaring veel rijker is geworden. Denk aan al die boeken die er zijn die je iets nieuws kunnen leren. "All knowledge is worth having", aldus Jacqueline Carey in Kushiel's pijl, een quote die ik als levensmotto heb geadopteerd. En dat vind ik ook prachtig, dat een van de meest wijze dingen die ik ooit heb gelezen juist uit dát boek komt. Nauwelijks literair te noemen.'

Jelle: 'Als queer persoon vind ik het erg belangrijk dat er meer representatie komt in de boekenwereld, niet alleen voor LHBTIQ+-mensen, maar voor alle culturen, geloofsovertuigingen, seksualiteiten of leefwijzen. Nederland bestaat uit enorm veel verschillende soorten mensen, maar als je in de boekhandel komt lijkt het alsof er alleen maar witte, heteroseksuele cismensen in ons land wonen. Ik wil verhalen lezen van alle mensen die ik om me heen zie en niet alleen van een select groepje. Echte diversiteit betekent voor mij dus dat iedereen uiteindelijk een gelijke kans heeft om zijn/haar/diens verhaal te delen en dat is nu nog niet het geval. We moeten onszelf afvragen: Heeft iedereen in Nederland wel het gevoel dat hun verhaal ertoe doet? Ik geloof dat teveel mensen hier nog "Nee" op zouden antwoorden. Er is dus nog veel meer werk nodig.'

Debbie: 'Ik vind het een heel akelig idee dat we niet iedereen zien. Dat de witte westere schrijver, de man vooral, overal zichtbaar is en alle plekken toegewezen krijgt en dat anderen onzichtbaar blijven. Ooit had ik het idee dat Nederland een multicultureel, fijn land was, waar iedereen gelijk was en gelijke rechten had. Maar we zijn eigenlijk best heel erg conservatief en behouden op allerlei gebieden. En als je kijkt naar de literaire wereld in Nederland, dan is die knetterwit. En dat klopt niet, want het is niet het totale beeld. We snijden onszelf in de vingers met die onterechte en onzinnige aanbidding van dat heel gemiddelde boek. Het is belangrijk voor auteurs van een andere kleur dan wit, maar ook minstens zo belangrijk voor lezers, om te mogen zien wat er is in plaats van een soort witfilter toegepast te krijgen (en toe te passen!). Als lezer kun je ongestoord je eigen keuzes maken, maar als redacteur, recensent, blogger of anders, kun je niet om diversiteit heen. Je moet er op zijn minst iets van vinden. Ook al is dat best onwennig en confronterend in het begin. Ik ben me bijvoorbeeld bewust van hoeveel ik niet weet. En hoeveel gaten er nog zitten in mijn bewustzijn. Maar daar begint het dan toch ook, he. Als je niet weet wat je niet weet, kun je niet op zoek gaan naar antwoorden. Los van wat ik zelf lees, vind ik het als lid van de Hebban Crew ontzettend belangrijk dat iedereen zich welkom voelt in de lezerscommunity en op Hebban kan vinden wat hij/zij zoekt. En daar hebben we nog wel echt een weg te gaan.'

Sander: 'Ik denk dat je moet lezen wat je zelf wilt lezen. Je kunt mensen niet verplichten om diverser te lezen en dat hoeft ook helemaal niet. Maar ik vind wel dat wij als redactie een rol moeten spelen om jouw leeswereld groter, inspirerender en interessanter te maken door je zoveel mogelijk verschillende smaken van het boekenaanbod te laten zien.'

Martijn: 'De literaire wereld is internationaal, maar zeker ook in Nederland, heel erg wit: van uitgever tot auteur en van lezerscommunity tot boekverkoper. Dat hindert de diversiteit in boeken (bewust en onbewust) en dat is enorm jammer. Ik heb zulke goede boeken en schrijvers (v/x/m) ontdekt de afgelopen jaren, omdat ik zelf op zoek gegaan ben, maar als ik denk aan de Nederlandse uitgevers, dan zie ik het gros niet vertaald worden. En binnen Nederland is dat ook zo. Bijvoorbeeld bij de Harland Awards schrijfwedstrijd kwam het tot voor kort nauwelijks voor dat er een niet-witte auteur meedeed. Dat heeft me ertoe gebracht om samen met auteur Vamba Sherif (die ik ontmoet heb op Other Futures, waar hij het literaire programma begeleidde) een oproep te doen: Op zoek naar diversiteit in het speculatieve genre. Ik weet niet of het daardoor komt, maar bij de afgelopen Harland Awards zijn meer niet traditioneel Nederlandse auteursnamen te zien. Overigens werken Vamba en ik nog steeds aan het boek De komeet, waarin auteurs met diverse achtergrond een speculatief verhaal hebben geschreven. Geweldige verhalen, met verrassende en zeer originele invalshoeken. Kortom: ik vind diversiteit in en om boeken enorm belangrijk.'

Anouk: 'Ik vind het een beetje beangstigend hoe weinig we daadwerkelijk zien van onze scheefgroei. We denken een groot aanbod te hebben met veel mooie vertaalde boeken, maar als je écht goed kijkt zie je dat het helemaal niet zo is. Debutanten hebben allemaal al eerder stukken geschreven, auteurs van kleur wonen in het westen en de weinige niet-westerse auteurs die er zijn worden alleen vertaald als ze stevige prijzen gewonnen hebben en het ook in andere westerse landen goed doen. Er zijn geen risico's en deels snap ik dat, want uitgeverijen hebben het ook moeilijk en willen wat zekerheid van hun aankopen. Maar aan de andere kant vind ik het absoluut onbegrijpelijk. Wij zijn lezers, we staan in andermans schoenen met elke letter die we lezen en houden van het geschreven woord op elke mogelijke manier. Waarom zijn wij dan toch degenen die zoveel overslaan en dat maar gewoon laten gaan?'

Jelle: 'Ik let er steeds meer op. Qua representatie van LHBTIQ+-verhalen zit het bij mij wel goed, vooral omdat ik zelf ook tot die groep behoor. Ik lees wel nog voornamelijk Westerse verhalen van witte mensen en daar zie ik graag verandering in. Ik heb dit weekend Het meisje met de luidende stem van Abi Daré gekocht, nadat deze tijdens de Boekenweek van Jongeren het Beste Boek voor Jongeren won in de categorie "Vertaald". Het verhaal speelt zich af in Nigeria en is geschreven door een Nigeriaanse vrouw. Dit wordt mijn eerste introductie met het land en de cultuur, dus ik ben benieuwd! Elk boek is een kans om in de schoenen van een ander persoon te staan, dus waarom zou ik die kans niet vaker aangrijpen en meer boeken lezen van mensen die niet op mij lijken en niet in mijn wereld wonen? Het zal mijn leven alleen maar verrijken en zorgt wellicht dat ik gevoelsmatig dichter bij "de ander" kom te staan.'

Debbie: 'Mijn Gelezen-plank heeft nog een lange weg te gaan. Ik lees 2/3e vrouw en 1/3e man grofweg, maar auteurs van kleur zijn er eigenlijk niet in grote mate te vinden. Ik probeer voor mijn werk voor onder andere Mezza's boekenpanel divers te lezen, maar ook daar merk ik dat we vaak automatisch terugvallen binnen de grenzen van onze eigen bubbel. Ik lees ook als scout van speculatieve fictie voor een literair agentschap voor auteurs uit Afrika of de Afrikaanse diaspora, maar dat zijn allemaal ongepubliceerde manuscripten, dus die komen niet terug op mijn Gelezen-plank. Ik lees veel diverser dan ik ooit deed en geniet me de schompes, maar zelfs met al mijn bewustzijn over werkingen in de literaire wereld, is het nóg moeilijk om uit mijn bubbel te breken. Dan stá je op de barricaden voor diversiteit en dan blijk je zelf tóch weer een vrij wit leesjaar te hebben.'

Sander: 'Hier ga ik natuurlijk keihard nat. Aan mijn boekenplank zie je meteen dat ik een witte hetero man ben van middelbare leeftijd. De meeste boeken die ik lees zijn van witte mannelijke auteurs. Ik vind niet dat ik me er per se voor moet schamen, maar opvallend is het wel degelijk. Wil ik het koste wat het kost veranderen? Niet als doel op zich, maar ik denk wel dat als er meer aandacht komt voor een diverser boekenaanbod dat dat op termijn vanzelf invloed gaat krijgen op wat we lezen. In ieder geval op wat ik lees.'

Martijn: 'Ik ben de afgelopen jaren enorm aan het diversificeren, maar het gemiddelde blijft - door al die decennia argeloos lezen wat in de boekhandel verkocht wordt - enorm wit en meer mannen dan vrouwen en weinig queer. Maar het verschuift dus wel. Recente favorieten zijn Moon Witch, Spider King van Marlon James en The Seven Moons of Maali Almeida van Shehan Karunatilaka en ik lees nu The Jasmine Throne van Tasha Suri, als dat niet divers is (behalve qua genre dan). Maar er zijn maar weinig Hebbanisten die deze boeken hebben gelezen of op hun WIL hebben staan.'

Anouk: 'Mijn man/vrouw-verdeling is denk ik best aardig, maar mijn Gelezen-plank is heel wit. Als ik iets lees van een auteur van kleur is dat vaak een boek dat daarover gaat en eigenlijk wil ik ook gewoon een roman of thriller op kunnen pakken waarin de huidskleur van de niet-witte hoofdpersoon weinig van doen heeft met de inhoud. Net zoals een boek met een LHBTIQ+-personage niet altijd over uit de kast komen hoeft te gaan. Er worden ook doodnormale, niet-aan-je-identiteit-verbonden dingen beleefd. De vertegenwoordiging van niet-westerse auteurs op mijn Gelezen-plank is laag, vooral als je gaat kijken welke voor de verschijning van hun boek al naar het westen geëmigreerd zijn en dus directe toegang hadden tot westerse uitgeverijen. Daar valt echt een flinke inhaalslag te halen voor me.'

Jelle: 'Mijn Gelezen-plank is niet heel divers. De verdeling tussen mannen en vrouwen is ongeveer 50/50, maar het zijn bijna alleen maar witte schrijvers. Er zit een enkele schrijver uit Zuid-Amerika tussen, maar dat is het dan ook wel zo'n beetje. Daar wil ik dit jaar verandering in brengen, dus vanaf nu koop ik enkel nog boeken van mensen die niet wit zijn, in ieder geval tot het eind van het jaar. Dat klinkt misschien drastisch, maar ik denk dat het echt kan helpen om mezelf te dwingen eens goed mijn best te doen om diverse verhalen uit te zoeken en deze vervolgens te lezen.'

Debbie: 'Jazeker, ik heb het gevoel dat ik nog maar aan het begin sta van mijn reis als lezer. Onlangs las ik Verbonden van Octavia Butler. Een van de grondleggers van de Afro-Amerikaanse sciencefiction. Haar boek Kindred, een standaardwerk in de scifi, verscheen in 1979 en het is nu pas voor het eerst vertaald in het Nederlands. En dat vooral omdat er een schermadaptatie van aankomt. Eigenlijk is het enigszins beschamend dat dat boek niet eerder ruimte kreeg in Nederland. Wat LHBTIQ+-boeken betreft zit het in de scifi- en fantasyboeken die ik lees eigenlijk redelijk goed. Er is veel ruimte voor genderbeleving in zowel auteurs als personages.'

Martijn: 'Een paar jaar geleden heb ik besloten om dat te gaan doen en het bevalt heel goed. Wat een geweldige boeken heb ik ontdekt! Diversiteit verruimt je inzichten, leert je anders kijken, versterkt je inlevingsvermogen en daarom vind ik het ook heel goed dat dit thema gekozen is voor de Boekenweek.'

Anouk: 'Absoluut, en ik denk dat ik inmiddels heb beseft dat ik hier moeite voor moet doen. Het gaat niet zomaar vanzelf, want door de scheefgroei in het aanbod loop je niet zomaar tegen genoeg diversiteit aan. Je moet op zoek gaan naar die verhalen, laten horen dat je ze wilt hebben en beseffen hoe hard je het nodig hebt iets anders te horen dan de verhalen die makkelijk in je eigen bubbel passen. We hebben inmiddels allemaal wel door dat we in social media door slimme technologie in bubbels worden geplaatst, waarbij je content te zien krijgt die past bij jou en je overtuigingen en alles wat erbuiten valt, bij je weg wordt gehouden. Ik denk dat we werkelijk niet door hebben dat dit bij boeken precies zo gebeurt, en dat ons idee van automatische ruimdenkendheid helemaal verkeerd is. Ik lig er een beetje wakker van. Daar willen we bij Hebban echt verandering in brengen.'

Debbie: 'Ik wil graag meer auteurs van kleur in oorspronkelijk Nederlands lezen, want nu wijk ik vaak uit naar Engelstalig of vertaald en daarmee sla ik een hele groep auteurs over. Ik wil uit alle hoeken van de wereld boeken (en korte verhalen) lezen, in allerlei genres. Ik vind dat een spannende reis, want je leert zo veel nieuwe stemmen kennen, andere achtergronden en andere settings van boeken. Het is zo inspirerend en leerzaam om te lezen over iedereen en de ander, in plaats van de zoveelste versie van jezelf. Ik heb er zin in om mijn ogen open en mijn oren gespitst te houden en actief op zoek te gaan. De "nieuwe" canon die afgelopen weekend werd gelanceerd, als vervanger van die van 2002, kun je wel naast je neerleggen, want die is witter dan wit en voor 80% man. Laat die maar fijn linksliggen, want dat is een slechte inspiratiebron. In februari verschijnt de Nederlandse vertaling van Dit is de canon - Met deze 50 boeken dekoloniseer je jouw boekenkast en dat is een hartstikke handig startpunt voor veel lezers die ook een beetje breder willen gaan lezen. Maar ik moet mezelf wel even een schop onder de kont geven en niet achterover leunen en denken dat ik er ben. Want dan wordt mijn leesjaar 2023 net zo wit als 2022.'

Martijn: 'Ik wil op zoek blijven naar allerlei verschillende auteurs uit alle windstreken en van alle gezindten. Ongetwijfeld heb ik nog blinde vlekken, dus ik word ook graag uitgedaagd. Dat doe ik zelf, door actief te zoeken naar boeken die uit een andere cultuur, achtergrond, levenswijze, maar ik wil ook graag tips krijgen. Debbie en ik lezen veel Afrikaanse manuscripten, dat levert ook al veel interessante nieuwe stemmen op, maar er is natuurlijk nog zoveel meer.

Daarnaast lees ik wel boeken van diverse auteurs, maar de boeken gáán er vaak niet heel expliciet over. De boeken van Marlon James spelen in een fantasyversie van Afrika, waar homoseksualiteit weliswaar niet heel erg geaccepteerd is, maar de hoofdpersoon is zo krachtig en zelfverzekerd dat het voor hem geen problemen oplevert. En gender is wel een heel belangrijk onderwerp in de boeken van Ursula LeGuin bijvoorbeeld, maar het maakt onderdeel uit van de wereld en voegt eerder aan de 'sense of wonder' toe, dan dat het 'speelt' zoals in onze samenleving. In moderne speculatieve fictie is veel ruimte voor diversiteit van auteurs en in de boeken is diversiteit ook normaler dan in de 'echte wereld'.'

Anouk: 'Bewust op zoek gaan. Voor elk boek dat ik lees dat lekker makkelijk is, moet ik ook een boek lezen waar ik voor moet werken. En daarmee bedoel ik natuurlijk geen boek lezen met tegenzin, natuurlijk niet. Ik bedoel een boek waar je een risico mee neemt, omdat de schrijfstijl je vreemd is, de inhoud onbekend of de flaptekst je afgezien van dat ene interessante puntje eigenlijk niet zo aanspreekt. Iets dat je uitdaagt. Want als ik eerlijk ben, zijn het juist die boeken die me het meest bij zijn gebleven. Het hoeft ook helemaal niet wild. Ik heb fantasy ontdekt omdat ik steeds maar langs een intrigerend boek kwam, dat ik besloot te proberen ook al begreep ik niks van de flaptekst. Ik was vijftien en heb nooit meer omgekeken. Wat je niet aanstaat, kun je altijd nog wegleggen. Maar ik weet zeker dat ik het overgrote deel helemaal niet aan de kant ga leggen.'

Diversity Day

Op 4 oktober is het Diversity Day. Op deze dag van verbondenheid laten we zien dat een mix van mensen met een verschil in culturele afkomst, seksuele oriëntatie, leeftijd, gender of arbeidsvermogen positief is. De dag wordt dit jaar voor de vierde keer georganiseerd.

Vind jij diversiteit (in de literaire wereld) ook belangrijk, interessant en leuk om te ontdekken? Of misschien heb je er nog helemaal niet over nagedacht en is dit je spannende startpunt? Schrijf een blog en maak kans op een mooi boekenpakket met als thema natuurlijk diversiteit. Het is in je antwoorden niet relevant of je zo divers mogelijk leest of wilt gaan lezen of het misschien allemaal wel grote onzin vindt. Geen enkele boekenplank is om schaamte over te voelen en niemand kan veroordeeld worden omdat hij/zij graag witte mannen leest en dat wil blijven doen. We verkennen samen, als lezerscommunity, dit onderwerp en daarbij zijn er geen goede antwoorden en geen verkeerde. Diversiteit is een ontzettend lastig en gevoelig onderwerp om te bespreken. Laten we dat, hier op Hebban, met zo veel respect als mogelijk voor elkaars mening doen.

Hoe werkt het?

Maak een blog aan met de titel '[jouw naam] is alles'. Als je een Spot hebt, dan mag het ook daar.

Kopieer onderstaande vragen naar je blog

Beantwoord de vragen op je blog (je mag er best een laten vallen als die je minder inspireert tot een antwoord)

Plaats de link naar je blog uiterlijk 30 oktober onder dit artikel

Ik ben alles

Heb je niet een hele blog in je of wil je vooral reageren op één van de vragen, dan kun je ook onder dit artikel reageren natuurlijk.

De winnaar van het boekenpakket wordt gemaild op het mailadres waarmee het Hebbanaccount is aangemaakt, dus controleer of dat een geldig mailadres is. Het boekenpakket wordt in november verzonden.