Hot or Not? 'Alles wat ik me niet herinner' van Jonas Hassen Khemiri
'Een van de meest originele stemmen uit de Zweedse literatuur', wordt (toneel)schrijver Jonas Hassen Khemiri (1978) genoemd door Le monde. Zijn debuutroman One Eye Red werd ruim 200.000 keer verkocht, wat van Khemiri een van de bestverkopende auteurs van Zweden maakte. Met zijn nieuwste roman Everything I don’t remember sleepte hij de prestigieuze August Prize voor fictie in de wacht. Het boek ging in zijn thuisland al meer dan 100.000 keer over de toonbank en de vertaalrechten werden aan 21 landen verkocht. Zo ook aan Nederland, Alles wat ik me niet herinner, de vertaling van Janny Middelbeek-Oortgiesen, ligt sinds eind februari in de boekhandel.
Deze roman gaat over Samuel, die overlijdt in een vreselijk auto-ongeluk. Maar was het wel een ongeluk? Of toch zelfmoord? Een naamloze schrijver met zo zijn eigen motieven probeert Samuels laatste dag in kaart te brengen. Uit de gesprekken die hij heeft met vrienden, familieleden en buren van Samuel, ontstaat het portret van een man: het liefdevolle kleinkind, de terughoudende bureaucraat, de loyale vriend, de weloverwogen poseur. De jonge man die alles voor zijn vriendin Laide deed en alles deelde met zijn beste vriend Vandad. Tot hij met beiden het contact verloor. Door de contouren van Samuels verhaal in te vullen, probeert de schrijver grip te krijgen op een eigen waarheid. Wat beklijft uit onze vluchtige geheugens?
Laat verpletterd achter
Oké, nog even op een rijtje: van Alles wat ik me niet herinner werden in Zweden al 100.000 exemplaren verkocht, het boek won de August Prize voor fictie en zal in 21 landen worden vertaald. Stephanie Heijtel, redacteur bij Uitgeverij Nijgh & Van Ditmar, is ervan overtuigd dat deze roman ook hier indruk zal maken. Zij beschrijft Khemiri's boek als 'een rauwe, spannende en meeslepende reconstructie van een waarheid verborgen achter onbetrouwbare geheugens. Een prachtig boek dat je verpletterd achterlaat.'
De boekverkopers
Is Alles wat ik me niet herinner echt zo rauw, meeslepend en verpletterend als wordt beweerd? Vijf boekverkopers uit ons boekverkoperspanel gingen de uitdaging aan om deze roman te lezen en te beoordelen: Annette Jongen, Bart Jansen, Chris Haak, Gerry Hameetman en Hubert van Belois. Wat wordt de temperatuur? Is deze roman Hot or Not?
Opvallende vorm
Bart had nog niet eerder iets van Jonas Hassen Khemiri gelezen, maar zijn verwachtingen van Alles wat ik me niet herinner zijn hooggespannen: ‘Een debutant met giga verkoopcijfers, die kort erna doorbreekt als auteur van het beste boek van Zweden. Dat moet iets bijzonders zijn.’
Wat de meeste boekverkopers direct opvalt is de opvallende vorm waarin het verhaal is gegoten. ‘Een schrijver interviewt mensen over Samuel, een jonge Zweed van gemengde afkomst die om het leven is gekomen in een aut-ongeluk. De schrijver probeert te reconstrueren of het zelfmoord of toch een ongeluk was. Om en om laat de naamloze schrijver mensen aan het woord: Samuels beste vriend, zijn jeugdvriendin, zijn ex-vriendin, zijn buurman. Dat bouwt spanning en vaart op’, zegt Chris. De keerzijde van deze vorm is volgens haar dat de verschillende perspectieven regelmatig voor verwarring zorgen. ‘Soms is het lastig te ontdekken wie aan het woord is.’ Bart kon zich maar moeilijk identificeren met de verschillende personages. ‘Geen van de personages leidt een leven waarmee ik me kan verbinden. Ook de personages onderling lijken niet heel gepassioneerd met elkaar verbonden te zijn.’ Annette had aan het begin ook wat wat moeite om te ontdekken welke ‘ik’ aan het woord is, maar ontdekte al snel een patroon. Hetzelfde geldt voor Hubert: ‘Omdat het vaak hele korte stukken tekst zijn, lees je aan het begin niet lekker vloeiend en stokt het af en toe. Als je de tijd neemt komt het verhaal wel degelijk op gang en dan geeft deze vorm het verhaal een soort versnelling.’
De onbetrouwbaarheid van herinneringen
Gerry beschrijft Alles wat ik me niet herinner als ‘een mooie, zeer geslaagde experimentele roman.’ Ze waardeert vooral de kunstige wijze waarop Khemiri de onbetrouwbaarheid van herinneringen toont. ‘Het is bewonderenswaardig hoe hij uiterst doeltreffend de identiteitscrisis van de verteller weerspiegelt in de tekst, door middel van een geraffineerd spel met perspectief en met name het verwarrende gebruik van persoonlijke voornaamwoorden.’ Ook Annette herkent de (on)betrouwbaarheid van herinneringen als thema. ‘Iedere ik haalt herinneringen op aan Samuel. Maar zijn de herinneringen wel betrouwbaar? Zijn mensen wel betrouwbaar? Door op deze manier de herinneringen van de personages te reconstrueren ontstaat een veelzijdig beeld van Samuel én van zijn naaste familie en vrienden.’ Chris voegt daar nog aan toe: ‘Alle geïnterviewden hebben hun eigen subjectieve verhaal te vertellen, hun eigen herinneringen aan Samuel, maar wat is waar?’
Voor Bart is het in gebreke blijven van de geheugens van de personages juist een minpunt van het boek: ‘Onduidelijk is wat die leemten in het geheugen tot gevolg hebben. Dat alles creëert een sfeer waarin weinig er toe doet en ieder personage meedeint op de golven van de tijd.’
Identiteit
Jonas Hassen Khemiri speelt niet alleen met de betrouwbaarheid van ons geheugen, maar ook met identiteit, vertelt Chris. ‘Wie is de naamloze schrijver? Is het Khemiri zelf? Of zijn de naamloze schrijver en Samuel misschien dezelfde persoon?’ Ook de afkomst van de overige personages blijft volgens Annette onduidelijk. ‘Nergens benoemt Khemiri de afkomst van zijn personages expliciet, maar heel subtiel laat hij hen vertellen over hun geschiedenis.’ Daarbij viel het Annette ook op dat veel gebeurtenissen in het boek te maken hebben met vluchtelingen en illegalen ‘en dat de hoofdpersonages voor de helft kinderen van immigranten zijn, net als Khemiri zelf.’
Voor wie?
Doordat de uitgeverij Alles wat ik me niet herinner presenteert als een zoektocht, verwachtte Bart met dit boek een soort psychologische thriller te lezen. Het gevoel van spanning dat dit zou moeten opleveren bleef bij hem echter uit. Bart zou het boek dan ook niet zo snel aanraden bij zijn klanten. Hubert wel, het verhaal schuurt volgens hem vanwege de vriendschappen die langzaam uitdoven. Het ontroert omdat je steeds meer ziet dat Samuel ongelukkig wordt en het maakt nieuwgierig. Hij vindt de roman geschikt 'voor literaire lezers die houden van een mooi geschreven verhaal. De verschillende verhaallijnen en perspectieven brengen je soms wat in de war waardoor je goed moet blijven opletten.’ Daar sluit Gerry zich bij aan: ‘Het is allesbehalve hapklaar leesvoer, maar wie zich graag laat uitdagen door een boek zal het meer dan verzadigd uitlezen. Als boekverkoper raad ik het boek dan ook met klem de blasé lezer, zoekend naar iets ‘exquise’, aan. Voor leesclubs is dit een overvloedig gevulde picknickmand.’ Annette zou het boek vooral aanraden aan lezers voor wie niet alleen het onderwerp van een boek belangrijk is, maar ook de stijl en thematiek.
Het oordeel
Duidelijk moge zijn dat de meningen over Alles wat ik me niet herinner verdeeld zijn. Sommige boekverkopers werden wel 'verpletterd' door dit boek, anderen niet. In het eindoordeel lees je hoe hoog de temperatuur voor deze roman oploopt:
Hubert: ‘Het schuurt, ontroert en maakt nieuwsgierig. Het is geschreven in een stijl waar je even aan moet wennen, maar die je je als lezer snel eigen maakt. Aanrader!’ Gerry: ‘Het resultaat leest als een betoog waarbij de lezer actief zélf moet puzzelen aan de reconstructie van Samuels leven en dood. Betrokkenheid bij het hartroerende relaas is mede hierdoor eigenlijk onvermijdelijk en het boek zet aan het denken, op filosofisch maar ook op sociaal-maatschappelijk vlak.’ Annette: ‘Het boek toont aan hoe complex liefde en vriendschap is en hoe herinneringen, of het gebrek eraan, iemands doen en laten kunnen beïnvloeden, evenals de perceptie van de werkelijkheid.’ 
Chris: ‘Alles wat ik me niet herinner is interessant en intrigerend, maar toch was ik niet geheel overtuigd. Ik vond de vorm gehaast en onrustig overkomen en de personages konden me niet voldoende boeien.’ Bart: ‘Op geen enkel moment heeft de auteur ervoor gezorgd dat ik geboeid raakte door de beweegredenen van een van de personen.’
Eerdere afleveringen van Hot or Not lees je hier.
