Hot or Not? 'De beer en de nachtegaal' van Katherine Arden

De Beer en de Nachtegaal - een magisch sprookje

In een dorp op het randje van de wildernis in het noorden van Rusland, waar de ijskoude wind blaast en het altijd lijkt te sneeuwen, vertelt een oude min sprookjes over de Winterkoning. Verhalen over oude magie verboden door de kerk. Maar voor het jonge, wilde meisje Vasja zijn het meer dan alleen verhalen. Alleen zij ziet de geesten rondom het huis die haar beschermen. Alleen zij voelt de groeiende krachten van een duistere vorm van magie in het bos...

‘Een prachtig en winters sprookje vol magie en duistere wezens, over de harde realiteit van opgroeien.’ Naomi Novik, auteur van Ontworteld

Het oude, koude Rusland

De setting van De Beer en de Nachtegaal is het oude Rusland, wijde vlakten, donkere bossen, kou en armoe. Marjolein liet zich meeslepen naar het oude Rusland en raakte de grens tussen sprookjes en realiteit bijna kwijt: 'Of in elk geval het Rusland van vroeger zoals ik mij dat inbeeld. In het begin was het een beetje wennen. Is dit een boek met meerdere sprookjes of een echt verhaal? Het is het laatste; een echt verhaal. En wat een spannend verhaal is het.' Demi is onder de indruk van de sfeer in het boek: 'De kruising tussen Middeleeuws Rusland en sprookjes zorgt voor een unieke magische sfeer tijdens het lezen.' Kim is minder te spreken over de rol van de Russische volksverhalen: 'Je zou verwachten dat volksverhalen en sprookjes een grote rol spelen in een boek dat beschreven wordt als een wonderlijke vertelling vol magie. Het enige verhaal dat echter echt uitgewerkt is, is dat van de winterkoning. Helaas wordt de achtergrond van de beschermgeesten die zo tot de verbeelding spreken en waar je graag meer over zou willen lezen nauwelijks uitgediept. Dat is extra jammer omdat duidelijk is dat Arden veel research gedaan heeft en ze er waarschijnlijk dus veel meer over weet dan uit het verhaal blijkt. Pluspunten van het boek zijn het goede beeld dat Arden schetst van het leven in Roes en de sprookjesachtige sfeer die ze bij vlagen weet op te roepen. De knappe transcriptie van de Russische woorden die exotisch overkomen maar wel goed leesbaar zijn is haar grootste prestatie.' Toon vindt dat Arden een sfeer creeert waarin alles mogelijk lijkt en vindt de tegenstrijdigheid van elementen in het boek enigszins storend: 'Het is daarom storend dat Vasilisa aan de ene kant huis- en natuurgeesten (domovoi) kan zien terwijl niemand haar gelooft, maar aan de andere kant volksverhalen, zoals over Baba Yaga, wegwuift als sprookjes. Sommige bovennatuurlijke wezens leent Arden uit modernere vertellingen en plaatst ze in de 14e eeuw. Zo maakt ze van Morozko een kerstmannenversie. Dit is natuurlijk allemaal niet erg, maar daardoor voelt het geheel soms als een sprookjesbos waarin verschillende figuren mogen opdraven om een rolletje te spelen. Het verhaal is bij tijd en wijlen spannend, maar vooral doordat Russische folklore onbekend en onvoorspelbaar is. Personages die het ene moment dodelijk verwond zijn, zijn het andere moment op wonderbaarlijke wijze genezen en dat haalt veel urgentie uit het verhaal.'

De traditionele vrouwenrol

De hoofdrol in het boek wordt ingevuld door Vasja, een koppig, wild meisje met een sterke genegenheid voor de natuur en allerlei wezens, zichtbaar of niet. Vasja ziet het niet zitten om in het huwelijk te treden en haar leven te vullen met het huishouden en kinderen. Ze is echter verre van egoïstisch.  Marjolein: 'Vasja is een bijzonder meisje. Hoewel zij niet is weggelegd voor het huishouden is zij op haar eigen manier zorgzaam. Haar acties zorgen voor het behoud van haar familie en dorpgenoten. Ik vind haar een ware heldin.' Demi vindt Vasja een meisje dat niet makkelijk te vergeten is: 'Een belangrijk thema dat terugkomt in het verhaal is de rol van vrouwen. Vasja past niet in het leven van moeder en huisvrouw en is een wildebras met magisch bloed. Ze probeert haar eigen pad te vinden, maar wordt aan alle kanten tegengewerkt.' Saskia is ook onder de indruk van de kleine, maar dappere Vasja: 'Vasja is een bewonderenswaardige en krachtige persoonlijkheid die medeleven oproept maar zeker niet zielig is. Ze is moedig en lijkt niet noemenswaardig te lijden onder de dingen die haar worden aangedaan. Ze accepteert de verandering om haar heen maar blijft vechten voor de dingen die zij belangrijk vindt. Ze buigt maar breekt niet. Dat is heel verfrissend vergeleken met de gangbare Assepoester-achtige verhalen waarin de hoofpersoon zo onderdanig en zielig is dat je eraan gaat ergeren.' Vasya was de oorzaak van verschillende trainingsrondjes van Toon: 'De Beer en de Nachtegaal is een boek dat ik vaak naast me heb neergelegd, en dat is een goed teken. De hoofdpersoon Vasilisa is namelijk zo aanstekelijk dat ik steeds zin kreeg het bos in te rennen.'

De komst van het Christendom en de teloorgang van de domovoi

Demi: 'Er is een strijd tussen oude volksverhalen en tradities en het redelijk nieuwe christelijke geloof. Deze strijd staat grotendeels centraal in het boek, samen met het gevecht tussen twee oude magische wezens. Saskia is onder de indruk van het spanningsveld tussen de oude gebruiken en het nieuwe geloof. Zij kan waarderen dat de overgang van het oude geloof naar het moderne Christendom interessant en gedetailleerd is uitgewerkt: 'Het verhaal schetst de opkomst van het Christendom en de pogingen van de priesters om de oude volksgebruiken uit te bannen. Zo willen de priesters hun macht vergroten door de bevolking angst aan te jagen. Als bijvoorbeeld een oogst mislukt dan is dat omdat de bevolking zich bezondigd heeft aan bijgeloof.' Toon is geintrigeerd: 'Het verdringen van volksgeloof door de kerk is een thema dat ik in de volgende delen graag uitgediept zie.' Hij wordt wellicht op zijn wenken bediend, want in december verschijnt The Girl in the Tower, een tweede deel in deze reeks. Naar verwachting zal een Nederlandse vertaling vlot volgen.

Het oordeel: Hot or Not

Vijf leden van de Hebban Scifi & Fantasy Club van 10 bogen zich over het boek en kwamen tot een conclusie. Het is niet unaniem, maar De Beer en de Nachtegaal eindigt met een Hot. 

Marjolein: 'Het beschrijft het leven van de familie Vladimirovitsj en dan met name dat van Vasja. Vasja heeft een bepaalde band met de magische dingen in deze wereld. Hoewel ik niet van de koude houd was ik blij mij in dit winterse sprookje te hebben mogen bevinden. De legendes zijn goed verwoven in het verhaal en geven het een beetje extra. De cover wil ik ook even in de spotlight zetten. Deze is ontzettend goed uitgekozen en geeft de sfeer van het verhaal bijna volledig aan. Ik zou zelf alleen de winter wat meer terug willen zien in de cover aangezien ik het echt een wintersverhaal vind. Een must-read voor volwassen liefhebbers van sprookjes en legendes. Voor mij een ware hot!'

Demi: 'Het verhaal bouwt langzaam op en is soms zelfs traag te noemen, maar dit past bij de sprookjesachtige sfeer van het boek. Zelfs de titels van de hoofdstukken klinken als de titel van een sprookje. De schrijfstijl is heel beeldend en nodigt uit om verder te blijven lezen. Dankzij de langzame opbouw krijg je voldoende de tijd om de wereld van hoofdpersonage Vasja en de mensen erin te leren kennen. We zien Vasja opgroeien in het verhaal, waardoor je een speciale band met haar krijgt en om haar en haar familie gaat geven. Het boek is absoluut een aanrader voor iedereen die houdt van sprookjes en dappere heldinnen. De langzame opbouw is niet storend, maar is juist wenselijk om de personages en het verhaal zo goed mogelijk te begrijpen en van te houden. Ondanks de ijskoude winters in het boek is dit verhaal dan ook: hot!'

Saskia: '‘De wolken hingen als vochtige wol boven de bomen’ De landschappen, de winterse kou en de personages worden gedetailleerd en in mooie metaforen beschreven. Ze brengen deze wonderbaarlijke wereld intens tot leven en het lijkt alsof je van heel dichtbij toekijkt. Het taalgebruik is om verliefd op te worden, zo wonderschoon. De omschrijving van de oogkleur van Vasja  is daar een mooi voorbeeld van ‘de kleur van het bos tijdens een zomerse onweersbui’. Het is een ongelooflijk mooi en hemels sprookje dat geschreven is in de vorm van een historische familieroman. Het betovert, boeit en geeft ons een belangrijke boodschap mee. Wie angstig is, geeft zijn macht en kracht uit handen en is een speelbal voor machten die ons willen manipuleren.'

Kim: 'Soms is een idee beter dan de daadwerkelijke uitwerking. Dat is het geval bij De beer en de nachtegaal. Het idee van een sprookjesachtig verhaal tegen een realistische achtergrond is veelbelovend. Arden laat in de uitwerking helaas echter wat steken vallen. Het duurt lang voordat het verhaal echt op gang komt terwijl aan het eind het tempo juist te hoog ligt. Ook ontbreekt er uiteindelijk een echte climax. Al met al is De beer en de nachtegaal een aardig boek, maar niet meer dan dat. Ik heb er zeker plezier aan beleefd, maar toch had ik het gevoel dat er iets ontbrak. Het boek maakte me niet nieuwsgierig naar de vervolgen, want het verhaal van Vasja is afgerond. Hoewel ik het erg leuk vind dat Luitingh het aangedurfd heeft een boek uit te geven dat gebaseerd is op een sprookje, heeft het helaas net iets te veel opvallende tekortkomingen die het grote publiek ook op zullen vallen om Hot te kunnen zijn. Daarom is het voor mij een nipte Not.'

Toon: 'De Beer en de Nachtegaal neemt je mee naar een sprookjesachtig Rusland in een weergaloze winterse sfeer. Je leest dit boek niet voor de spanning, maar omdat je je hart zal verliezen aan Vasilisa en haar domovoi.'

Winactie

Wil jij De Beer en de Nachtegaal lezen en zelf een oordeel vellen? Vertel onder dit artikel welke uitspraak van het Hot or Not-panel je nieuwsgierig maakt naar het boek en waarom.