Hot or not? 'Winternabijheid' van Mirna Funk

Hot or not #3: Winternabijheid van Mirna Funk is hot!

Gisteren (25 februari) verscheen bij Atlas Contact het romandebuut van Mirna Funk (1981), Winternabijheid. In Duitsland won dit boek de Uwe Johnson-Förderpreis en werd het genomineerd voor de aspekte- Literaturpreis voor beste literaire debuut van het jaar. 'Een intens emotionele, contemporaine roman vol tegenstrijdigheden, angsten en vreugde en tegelijk een zeer actueel en politiek boek', zo valt te lezen op de flaptekst van Winternabijheid. Vijf boekverkopers uit ons eigen boekverkoperspanel mochten de roman alvast lezen en vellen hun oordeel. Is dit debuut Hot or Not?

Het verhaal

Lola's grootouders, bij wie ze grotendeels opgroeide vanwege de scheidingsperikelen van haar ouders, overleefden de Holocaust. Als er antisemitische grappen worden gemaakt en vrienden een foto van haar met Hitlersnorretje online zetten, wordt Lola verondersteld kalm te blijven. Maar ze vindt het ondoenlijk en laat het op een kort geding aankomen.

'Mijn naam is Lola. Ik ben Duitse; ik ben Joodse. En de enige die het recht heeft een Hitlersnor op mijn gezicht te tekenen, ben ik.'

Om wat afstand te creëren reist Lola in de zomer van 2014 vanuit Berlijn naar Tel Aviv, waar de Gaza-oorlog in alle hevigheid is uitgebarsten. Vol woede, esprit en -ondanks alle nare gebeurtenissen- een ongebreideld enthousiasme gaat Lola op zoek naar een manier van leven die bij haar hoort. Ze vertegenwoordigt de stem van een jonge Joodse generatie en vertelt over het leven tussen Berlijn en Tel Aviv, tussen feesten en oorlog.

Vijf boekverkopers. Eén boek. Eén verdict.

Hubert van Belois (Boekhandel Douwes, Den Haag)

Lola is een jonge vrouw op zoek naar haar identiteit. Het verhaal begint met een rechtszaak die ze heeft aangespannen omdat via sociale media een foto van haar rondgaat met een getekend Hitlersnorretje. Lola voelt zich enorm aangevallen en wil terugslaan. Ze worstelt met haar Joodse identiteit, een identiteit die volgens de orthodoxen niet echt Joods is omdat ze wel een Joodse vader maar geen Joodse moeder heeft.
En rond deze vader speelt verder eigenlijk het hele verhaal. Lola is op zoek naar erkenning van haar vader, die haar als kind in de steek liet door vanuit de DDR naar het westen te vluchten. Hierin zit ook de kracht van het verhaal, met name in de brieven die ze aan haar vader schrijft. Een vader die ze uiteindelijk nooit meer zal ontmoeten, of toch?
De beschrijvingen van het antisemitisme in het moderne Duitsland, gezien vanuit het perspectief van de hoofdpersoon, zijn interessant en confronterend. De beschrijvingen van haar verblijf in Tel Aviv zijn boeiend omdat het een goed beeld geeft van de complexe maatschappij in Israël.
Ik vond dat er erg veel wordt uitgelegd of dat bedoelingen van de schrijfster er nogal dik boven op liggen (zoeken naar identiteit/bindingsangst/ verlatingsangst). Er mag wat mij betreft wel wat meer te raden overblijven. Ik zie de samenhang die de schrijfster wil maken, maar het is mij teveel van het goede.
Door het 'gevecht’ met haar vader was ik wel geroerd, vooral ook omdat hij zo duidelijk afstand tot Lola (en de rest van de wereld) wil houden. Van deze strijd met haar vader had ik nog wel meer willen lezen.

Eindoordeel: NOT   

Victoria Borsch (Boekhandel Van der Plas, Amsterdam)

In Winternabijheid maken we kennis met Lola, een eigenzinnige jonge vrouw met een joodse vader en een Duitse moeder, die op zoek is naar zichzelf. Als ze afreist naar Israël, belandt ze midden in de Gaza-oorlog, wat een traumatische ervaring voor haar is.

Het boek geeft stof tot nadenken, allereerst over het Israëlisch-Palestijnse conflict, maar ook over antisemitisme of eigenlijk discriminatie in het algemeen. Het is helaas nog steeds zo dat op het eerste oog volledig geaccepteerde bevolkingsgroepen te maken hebben met hardnekkige vormen van discriminatie. In het tijdperk van de sociale media worden dergelijke vormen van discriminatie makkelijker geuit en verspreid dan ooit.

Het lijkt er op dat er, zoals Mirna Funk in haar roman stelt, wat betreft de Tweede Wereldoorlog inmiddels sprake is van twee groepen mensen: de we-mogen-de-Holocaust-nooit-vergeten-groep en de mensen die vinden dat het Holocaust-hoofdstuk nu wel eens gesloten mag worden. Funk gaat zelfs nog een stapje verder door te beweren dat veel mensen in de laatstgenoemde groep de nazaten van bekende Nazi’s in Duitsland vereren. Misschien vergezocht, maar misschien ook wel de harde waarheid…

Winternabijheid is een eigentijdse roman, waarin sites en apps als Facebook, Tinder en Instagram volledig geïntegreerd zijn in de dagelijkse gang van zaken (als je met een vliegtuig aankomt in een vreemd, ver land en je bent alleen is het eerste wat je doet via Tinder even iemand opsnorren om een hapje mee te gaan eten. Dat is toch vanzelfsprekend…). Ook de aanwezigheid van gratis wifi op een van de meest afgelegen Thaise eilandjes wordt als de gewoonste zaak van de wereld beschouwd: verfrissend!

Mirna Funk heeft met Winternabijheid een interessant boek afgeleverd, sprankelend, origineel en fijn om te lezen. De ideeën van de hoofdpersoon en de personages om haar heen geven je nieuwe inzichten en dat is toch uiteindelijk één van de belangrijkste functies van literatuur.

Eindoordeel: HOT   

Bart Jansen (Boekhandel Verkaaik, Gouda)

Het verhaal speelt vlak voor de val van de muur in Oost Berlijn en na de val van de muur, afwisselend in voornamelijk Berlijn en Tel Aviv. Hoofdpersoon Lola kijkt enigszins afstandelijk naar de wereld. Die afstandelijkheid wordt bevorderd doordat in de tekst vaak de zij-vorm wordt gebruikt. Voor de een is Lola een Jodin, haar vader is namelijk Joods. Voor de ander is ze geen Jodin, omdat haar moeder niet Joods is.
Maar eigenlijk zal het Lola een rotzorg zijn. Totdat er een snaar wordt geraakt, wanneer zij geacht wordt een antisemitische grap (een getekend Hitler-snorretje op haar portret) als geslaagd te moeten zien. Ze vindt de grap niet geslaagd. Vanaf dan is zij gemotiveerd Joods. En verandert de stijl plots in de ik-vorm. Voor de lezer gaat Lola dan meer leven. De beschrijving van haar verdere lotgevallen gaan wel weer vaak in de zij-vorm, waardoor de afstand tussen lezer en hoofdpersoon weer terugkeert.
De wereld die Lola beschrijft is niet de mijne. Wat niet wil zeggen dat die wereld niet bestaat. Maar tijdens het lezen bekruipt mij een groot gevoel van eenzaamheid, afstand, emotieloosheid, en dat alles weergegeven middels primaire reacties. Als de jeugd op deze wijze onze toekomst moet worden, hou ik mijn hart vast.

Eindoordeel: NOT   

Chris van Dongen (Boekhandel Zwart op Wit, Amsterdam)

Mirna Funks protagoniste in Winternabijheid is een klassieke Duitse eigengereide, recalcitrante en provocerende Lola. Lola is half Joods, van vaders kant, en groeit op in Oost-Duitsland, voor de val van de muur. Het eerste hoofdstuk is direct raak: Lola spant een proces aan tegen twee voormalige collega’s omdat die een Hitler-snor op een selfie van Lola getekend hebben en dat op de sociale media hebben geplaats. Als Lola na een toiletbezoek terugkeert in de rechtszaal, heeft ze zelf en Hitler-snor op haar gezicht getekend…Deze Lola blijkt inderdaad niet te stuiten. In het Berlijn van na de val van de muur, barst het nog van de onderhuidse spanningen. En dan niet alleen tussen Oost en West, maar tussen de we-mogen-de-Holocaust-niet-vergeten-aanhangers en de wat-gaat-mij-de-Holocaust-aan-aanhangers.
We volgen Lola en haar familiegeschiedenis in het gure Oost-Berlijn. Een moeder die al snel voor zichzelf kiest en een vader die vooral weg wil. Weg naar ’t Westen en nog verder. Lola wordt inmiddels opgevoed door haar Joodse grootouders. Na de val van de muur wordt ze een zelfstandige vrouw die zoekt naar haar eigen identiteit: Joods of Duits of allebei? Tijdens een sessie op Tinder valt ze voor de Israëlische Sjlomo. Even later vertrekt ze naar Tel Aviv om haar grootvader, die daar inmiddels woont, en Sjlomo te bezoeken. Sjlomo blijkt een geheim bij zich te dragen wat Lola koste wat kost wil ontrafelen. Maar net zoals in Berlijn, blijkt ook in Israël niet alles zwart-wit.
Ik moet zeggen dat ik zwaar onder de indruk ben van dit debuut. Mirna Funk weet in tweehonderd soepel geschreven pagina’s de dilemma’s van onze tijd trefzeker neer te zetten. De Holocaust mag zich dan 70 jaar geleden afgespeeld hebben, de gevolgen zijn voor iedere Duitser nog steeds voelbaar. En ook in Israël lijkt niet alles wat ’t is…Net zoals Amos Oz in Judas komen de tegenstellingen tussen modernen en conservatieven, nationalisten en gelovigen en gematigden en radicalen haarfijn voor ’t voetlicht. Met recht kan ik Winternabijheid van harte aanbevelen! Een goedgeschreven, diepzinnig en bij vlagen ook hilarisch boek. Zeker als je in het kader van de komende Boekenweek, met als thema Duitsland onder het motto ‘was ich nog zu sage hatte’ een interessant boek over Duitsland wil lezen, is Winternabijheid  HET boek van dit moment.

Eindoordeel: HOT   

Annette Jongen (Het Schiedams Boekhuis, Schiedam)

Je hebt mensen die aan de 'de-Holocaust-is-zó-passékant' staan en mensen die aan de 'we-mogen-nooit-vergeten-wat-er-is-gebeurdkant' staan. Lola, hoofdpersonage in Winternabijheid van Mirna Funk, is een derde generatie Joodse jonge vrouw, niet geheel toevallig even oud als de schrijfster zelf, die opgroeit in de naoorlogse DDR. Als ze geconfronteerd wordt met een wel heel smerige racistische ‘prank’ (twee kennissen publiceren een foto van haar op social media waarop ze afgebeeld wordt met een getekend hitlersnorretje) komt ze in een enorme persoonlijke crisis terecht die al heel lang onder het oppervlak sluimerde.
Winternabijheid is een weergaloos verhaal, vol rake typeringen, gedachtespinsels over het leven en de mens en gebeurtenissen die je van je sokken blazen. Zo wordt Lola als ze een maand met Simon, haar vader, in Israël verblijft ‘Holocaustbestendig’ gemaakt, en krijgt ze regelmatig onderricht in overlevingstechnieken, zoals het heel hard weglopen met je fruitsapje zonder te betalen waarbij ze zich dan moest inbeelden dat het om een hete aardappel ging die van haar afgepakt dreigde te worden.
Simon Hammelburg, Nederlands cabaretier, journalist en schrijver van het boek Van binnen is alles stuk heeft ooit gezegd dat de nasleep van de Tweede Wereldoorlog voor de slachtoffers voortduurt tot in de zesde generatie. Voor Lola is dat zeker het geval, haar oma is een overlevende van Dachau, haar opa is vlak voor de oorlog naar Palestina gevlucht (waar ook toen nog steeds een grote gemeenschap Joodse mensen woonden), haar vader vlucht op haar zevende naar West-Berlijn en laat de verzorging van Lola aan oma en opa over, haar moeder is een weeshuiskind en heeft zich nooit veel met haar bemoeid, orthodoxe Joden beschouwen haar als niet-Jood omdat haar moeder geen Joodse is maar als ze in de Tweede Wereldoorlog had geleefd was ze net zo goed naar de gaskamer gestuurd. Tel daar nog bij op dat íedereen een mening meent te moeten hebben en het ook niet zal laten die tegen haar te verkondigen. Zie daar maar eens heelhuids doorheen te komen.
Voor mij is dit verhaal een bevestiging dat je eerst even na moet denken voordat je met meningen rond gaat strooien, en vooral dat je onderscheid moet maken tussen een mens en de mensheid.
De Tweede Wereldoorlog is helemaal niet lang geleden, maar nog pas gisteren gebeurd.

Eindoordeel: HOT