ILFU - Jeanette Winterson: ‘Creativity is a form of love’
Hoe literatuur essentieel is voor ons mens-zijn
Winterson heeft heel wat fans, waaronder schrijfster Manon Uphoff, die in 2019 de roman Vallen is als vliegen publiceerde. Zij begon de avond met een laudatio op het werk van Winterson. Uphoff is een groot fan van het werk van Winterson omdat elke lezer een gedaanteverwisselaar wordt in haar boeken. Het werk is betoverend en duizelingwekkend en laat de lezer vliegen door tijd en ruimte, parallelle werelden, nu en toen. Het biedt de lezer een nieuw perspectief, niet zelden op oude teksten of klassiekers zoals de Bijbel, Shakespeare of Orlando van Virginia Woolf. Winterson is een meester in het herschikken van traditionele rollen en laat vaak zien dat ook vrouwen en meisjes alles kunnen zijn.
De lezer gaat op reis met Winterson door een steeds veranderend verleden en een steeds veranderende toekomst, haar werk is gelaagd en met elke nieuwe laag brengt ze een nieuwe beweging teweeg zonder haar lezers kwijt te raken. Alles kan bij Winterson opnieuw tot leven worden gewekt en alles lijkt mogelijk. Er ontstaan verhalen uit verhalen uit verhalen en alles loopt in elkaar over; heden en verleden, techniek en kunst, man en vrouw.
Interview
Zo ook in haar nieuwste roman Frankissstein (In het Nederlands Frankusstein), in 2019 verschenen en naar het Nederlands vertaald door Arthur Wevers. De Nederlandse uitgave verscheen bij Atlas Contact. Journalist Theo Hakkert interviewt Winterson op het International Literature Festival Utrecht over dit nieuwe boek. Het is echter fijn en een redding dat Winterson zelf vlot praat en over bijna elk onderwerp met veel humor kan vertellen, want op een vraag kan het publiek de interviewer amper betrappen en dat is een gemiste kans voor een diepgaander gesprek.
Winterson ziet haar taak als schrijver om dat wat over het hoofd gezien of ondergewaardeerd wordt door anderen terug voor het voetlicht te brengen. Dit doet ze in haar werk door hervertellingen van oude teksten te maken, bijvoorbeeld in A Gap in Time (Het gat in de tijd) naar Shakespeare, maar altijd met een blik op het heden en de toekomst.
Frankenstein
In Frankusstein brengt ze bijvoorbeeld kunstmatige intelligentie en Frankenstein van Mary Shelley samen. Heel letterlijk brengt ze in haar roman de manier waarop Shelley in 1818 tot het verhaal van Frankenstein komt in beeld. Het is volgens haar belangrijk om de omstandigheden (de industriële revolutie en de ontdekking van elektriciteit) te begrijpen om het verhaal te kunnen begrijpen. Het is niet zo dat Shelley altijd al een inspiratiebron is geweest voor Winterson. ‘I never thought about her, there is just so much to think about.’ Winterson was al tijden geïnteresseerd in de ontwikkelingen rondom kunstmatige intelligentie en IT Development en toen ze vanwege het 200-jarige bestaan de roman van Shelley herlas vielen er wat dingen op zijn plek.
‘I thought, Mary, we have to talk.’
Kunstmatige intelligentie
Winterson heeft veel te zeggen over kunstmatige intelligentie, het fascineert haar bijvoorbeeld dat er ideeën zijn om een brein te downloaden naar een artificieel lichaam (dat bij voorkeur niet menselijk is) om op die manier onsterfelijk te worden. ‘Everybody seems to want to live forever’. De wetenschap die altijd zo lijnrecht tegenover religie heeft gestaan doet nu precies waar het hele idee van alle religies op gebaseerd is; het idee dat dit het niet is, dat onze essentie voort zal leven buiten ons menselijke lichaam.
‘Our body is the interim version of the human, we are the cassette tape and we are working towards streaming into the galaxy.’
Robots zijn een prachtige uitvinding, maar ze zijn slimmer dan wij en op het moment dat ze oplossingen voor onze problemen moeten gaan verzinnen zullen ze tot de conclusie komen dat wij, de mens, het probleem zijn. Winterson werkt aan een essaybundel over kunstmatige intelligentie die binnenkort zal verschijnen. De korte vorm waarin ze duidelijk kwijt kan wat ze over het onderwerp te zeggen heeft, ‘without dumbing it down’ spreekt haar aan. De titel zal Jurassic Carpark worden, een plek waar de mensheid zich over een paar jaar aan de zijlijn van onze eigen wereld zal bevinden, nog steeds in de domme veronderstelling dat wij het zijn die de wereld beheersen.
Brexit
Geen enkele Engelsman of –vrouw ontkomt natuurlijk aan Brexit in een gesprek. Winterson heeft haar roman duidelijk als post-Brexit gepositioneerd. ‘I could not work with Brexit, no-Brexit, Brexit, no-Brexit, so I decided to have the novel set in Brexited England’. Engeland is een zeer arm land waarin Wales alleen maar een grote sexbotfabriek heeft.
‘They deserve it, because they were stupid enough to want to leave. If you want to know what happens, literature always offers the answer, a sexbotfactory it is.’
Schrijverschap
Een schrijver moet volgens Winterson in staat zijn een heleboel verschillende dingen te schrijven. Haar bureau is haar werkplaats en daar kan alles gebeuren, maar altijd met plezier. In 2016 verscheen Christmas Days (Kerstdagen) en Winterson is bezig met een nieuwe bundel vol ouderwetse spookverhalen. Het geeft haar ook luchtigheid in het werk, een schrijver wil soms ook alleen entertainen in plaats van alleen maar een burgerlijke plicht vervullen.
Het is oké om te lachen om fictie, zeker Frankenstein zou zonder humor een zeer donker boek zijn. Maar lachen betekent volgens Winterson ook dat een lezer openstaat voor wat hij leest. Fictie kan overal naartoe gaan in betrekkelijk korte tijd, zowel in tijd en ruimte maar ook qua afdaling in binnen- en gedachtenwerelden van personages. Personages leven altijd door nadat een verhaal is afgelopen.
‘I don’t write long books, it’s done when I’ve said all that I wanted to say.’
Creativiteit
Een boek schrijven is als het componeren van een partituur, elk personage heeft een eigen stem en tegelijk moet het geheel harmonieus klinken. Er gebeuren veel dingen tegelijk en het onvoorspelbare van het schrijfproces en het menselijke brein maken ons uniek. Het is onmogelijk om de menselijke creativiteit en onze onvoorspelbare denkpatronen te programmeren in een algoritme. Creativiteit is iets vreemds omdat de uitkomst onvoorspelbaar is.
Na 35 jaar en een omvangrijk oeuvre durft Winterson te vertrouwen op haar creativiteit, maar ‘creativity is a form of love, don’t neglect the muse’. Net als aan de liefde kan verwaarlozing een einde maken aan creativiteit en dat zou volgens Winterson het einde van de mensheid betekenen. Daarom is kunst, en literatuur in het bijzonder, essentieel voor het mens-zijn.
Powered by de Hebban VIP Club
Dit artikel werd mogelijk gemaakt door de bijdragen van de leden van de Hebban VIP Club. De Hebban VIP Club is een exclusieve club voor leden met een roze Hebban-hart die het leuk vinden om Hebban te helpen de beste, fijnste en leukste plek te laten zijn en blijven voor liefhebbers van boeken.
